Aan de interruptiemicrofoon van de Tweede Kamer wordt het stiller: Renske Leijten stopt

Als Renske Leijten aan de interruptiemicrofoon verschijnt, weten bewindspersonen: opletten. In haar zeventien jaar voor de SP in de Kamer, en vooral sinds het Toeslagenschandaal, bouwde Leijten een reputatie op als een van de scherpste oppositiepolitici, iemand die zelden met het eerste antwoord genoegen nam.

Aan de interruptiemicrofoon wordt het iets stiller, want Leijten stopt. Zaterdag maakte ze op een partijraad van de SP onverwachts bekend dat ze per direct vertrekt. „Het is tijd om de echte samenleving weer op te zoeken en daar mensen te gaan organiseren”, vertelde ze.

Leijten is klaar met de Haagse politiek. Den Haag, zei ze in haar afscheidstoespraak, is „giftig” en „traag”, ze is klaar met alle aandacht voor beeldvorming en machtspolitiek. „Het was altijd dat ik met energie thuiskwam, ook al kwam ik van heinde en verre, als ik onder de mensen was geweest. En het was altijd dat ik met energiegebrek thuiskwam als ik in Den Haag was geweest.”

Stevig debat

Toch lag Den Haag haar goed. Leijten was student en assistent voor toenmalig partijleider Jan Marijnissen toen ze in 2006, 27 jaar oud, Kamerlid werd. Ze zat sindsdien onafgebroken in de Tweede Kamer, haar scriptie – over de methodologie van de feministische literatuurkritiek – heeft ze nooit afgemaakt.

Leijten maakte naam als een fel Kamerlid. ‘Boos’ of ‘woest’ werd ze ook wel genoemd, al was ze over die terminologie niet altijd gelukkig, zei ze in 2012 in NRC. „Gepassioneerd? Ja. Boos? Zeker. Maar zonder dat ik mijn zelfbeheersing verlies.”

In haar eigen optiek speelde daarbij nog iets anders mee: vrouw zijn. „Je stem gaat een octaaf omhoog, je gaat sneller praten – en dan is het meteen viswijvengedrag. Dat wordt letterlijk tegen je gezegd. Als mannen stevig debatteren, is het gewoon een stevig debat.”

Toen Leijten het woord voerde over de zorg, werden de eerste twee SP-wetten aangenomen. Daarmee werd bijvoorbeeld de aanbesteding van huishoudelijke zorg in de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) niet langer verplicht.

Toch bleef haar strijdlust geregeld ook zonder politiek resultaat, zoals vaak het lot van de SP. Ze ageerde al jaren tegen marktwerking, maar haar partij profiteerde niet toen dat onderwerp bredere belangstelling kreeg. Met haar idee voor een Nationaal Zorgfonds, een zorgstelsel zonder verzekeraars en zonder eigen risico, haalde ze meer dan 250.000 handtekeningen op. Politiek bleef het kansloos.

Vasthoudend in het toeslagendossier

Belangrijke resultaten wist Leijten wel te boeken in het toeslagendossier. Ze groeide uit tot een van de kritische, vasthoudende Kamerleden die het Toeslagenschandaal wist bloot te leggen, samen met Pieter Omtzigt – aanvankelijk nog van het CDA – en Farid Azarkan van Denk. Leijten was zeer begaan met de slachtoffers van het rücksichtsloze fraudebeleid van de Belastingdienst. Ze had met velen van hen persoonlijk contact.

Dat het hier niet om een kleine groep ging, werd mede dankzij Leijten duidelijk. In de zomer van 2019 opende de SP een online meldpunt voor ‘onterecht stopgezette kinderopvangtoeslag’, nadat toenmalig staatssecretaris Menno Snel (D66) niet in staat bleek te achterhalen hoeveel gedupeerden er waren. Binnen enkele weken hadden zich een kleine driehonderd gezinnen gemeld.

Leijten was er ook bij toen het Toeslagenschandaal, waarin inmiddels tienduizenden gedupeerden zijn erkend, in 2020 onderwerp werd van een parlementaire ondervragingscommissie. Het eindrapport van die commissie, Ongekend onrecht, dwong het kabinet-Rutte III tot aftreden.

De opstelling van Leijten in het toeslagendossier bestond niet alleen uit doortastende kritische vragen aan het kabinet. Zo wist ze met een geslaagde persoonlijke lobby bij Snels opvolger, Alexandra van Huffelen (D66), in november 2020 gedaan te krijgen dat 8.500 gezinnen een kerstbonus van 750 euro kregen. „De mensen kunnen nu eindelijk weer eens een fatsoenlijke kerstboom aanschaffen, een mooi maal organiseren en ook cadeautjes voor de kinderen kopen”, was haar motivatie.

Kinnesinne

Ook in dit dossier stond Leijten op haar strepen. Het verzet van de oppositie was lang niet altijd harmonieus. Leijten, Omtzigt en Azarkan leken in de plenaire zaal eensgezind, in de coulissen was er soms juist veel onderlinge irritatie en kinnesinne. In de beginjaren van de affaire streden de drie om wie nou de eerste lastige vragen zou gaan stellen of wie het initiatief voor debatten en moties ging nemen.

Zo stelde Leijten zich ook op als de rol van de Tweede Kamer ter sprake kwam. Toen de commissie Financiën van de Tweede Kamer in 2019 het plan voor een parlementair onderzoek besprak verzette Leijten, net als overigens Omtzigt, zich tegen het voorstel om ook naar de rol van de Kamer zelf te kijken. Dat vond ze een afleidingsmanoeuvre om de verantwoordelijke bewindslieden uit de wind te houden.

Eind 2020 concludeerde een andere parlementaire commissie, die de bredere uitvoeringsproblemen bij het Rijk onderzocht, alsnog dat slechte wetgeving van de Tweede Kamer tot problemen leidde. Toen de Kamer pas een jaar later over dit rapport in debat ging, maakte Renske Leijten er achter de schermen bezwaar tegen dat de commissie erbij werd uitgenodigd. Toen NRC erover schreef, boycotte Leijten de journalisten.

Lees ook: Als Renske Leijten appt welke kritiek op de Kamer zij niet meer wil horen

Trouw naar de partijtop

Zo scherp als Leijten het kabinet bekritiseerde, zo trouw is haar steun aan de partijtop. Binnen de fractie voerde Leijten vaak het hoogste woord, soms meer dan Lilian Marijnissen, die de SP sinds 2017 leidt. Ze steunde ook het bikkelharde optreden tegen Rood, de jongerenclub waar ze zelf ooit voorzitter van was geweest. De SP dumpte Rood in 2021, toen de beweging een steeds sterkere communistische signatuur kreeg.

Ja, politiek is hard, zei ze in het NRC-interview in 2012. En dat mag ook. „Het mag gezellig zijn, en dat is het soms ook, maar als je het voor jezelf doet, ga je maar naar de voetbalvereniging. We zijn wel de wereld aan het veranderen.”