Jonge Akademie: zicht op extern onderzoeksgeld ontbreekt aan universiteit

Academische vrijheid Wetenschappelijk onderzoek wordt steeds meer gefinancierd door derde partijen. Dat brengt risico’s met zich mee.

Studentenprotest tegen greenwashing en banden fossiele industrie UvA, januari 2023.
Studentenprotest tegen greenwashing en banden fossiele industrie UvA, januari 2023. Foto Joris van Gennip / ANP / Hollandse Hoogte

Universiteiten moeten meer inzicht bieden in de financiering van wetenschappelijk onderzoek door externe partijen als overheden en bedrijven. Ook moeten er richtlijnen komen voor ‘verantwoorde’ onderzoeksfinanciering.

Dat stelt De Jonge Akademie, onderdeel van de Koninklijke Akademie van Wetenschappen (KNAW), in een rapport over academische vrijheid en integriteit. Die staan onder druk nu academisch onderzoek steeds meer wordt gefinancierd door derde partijen, aldus het rapport Denkruimte.

Volgens De Jonge Akademie, een platform van jonge onderzoekers, hebben universiteiten nu geen goed overzicht van zulke gelden. Dat brengt het risico met zich mee van ongewenste sturing van buitenaf en ongelijke verdeling van onderzoeksmiddelen. Bestuurders zouden overzichten van externe financiering moeten gebruiken voor ‘intellectuele audits’ om na te gaan of die strookt met de universitaire taken.

Sinds de jaren negentig zijn universiteiten afhankelijker geworden van de ‘derde geldstroom’ van bedrijven, internationale organisaties en overheden, naast de eerste (geld van de universiteiten zelf) en tweede (van onder meer onderzoeksinstituut NWO). Deels is dat een gevolg van bezuinigingen, deels van overheidsbeleid om universiteiten ondernemender te maken en onderzoek te vermaatschappelijken.

Controversen

Volgens het Rathenau Instituut bedroegen in 2021 de inkomsten uit werk voor derden in totaal 2,1 miljard. Voor de meeste universiteiten gaat het om een vijfde tot een kwart van hun baten, met grote onderlinge verschillen. Bij de Universiteit Maastricht bestaat de derde geldstroom vooral uit onderzoek voor internationale organisaties, bij de Universiteit van Amsterdam uit dat voor nationale overheden.

Lees ook: VU sluit mensenrechtencentrum dat met Chinees geld gefinancierd werd na kritisch rapport

Externe financiering leidde recent tot politieke zorgen en controversen. De Vrije Universiteit zette een China-centrum stop na onthullingen van de NOS dat het tonnen subsidie ontving van een Chinese instelling. Studenten aan de Erasmus Universiteit en de Universiteit van Amsterdam protesteerden tegen onderzoek in opdracht van de fossiele industrie. Saoedi-Arabië doet wetenschappers„lucratieve aanbiedingen”, aldus de Volkskrant. The Rights Forum (TRF), een organisatie die opkomt voor de rechten van Palestijnen, spande een rechtszaak aan om informatie van universiteiten te krijgen over hun communicatie met pro-Israëlische lobbygroepen en organisaties.

Lees ook: ME ontruimt UvA-gebouw na bezetting, 30 klimaatactivisten aangehouden

Ethics washing

De Jonge Akademie mengt zich niet in die concrete zaken, maar spreekt wel zorgen uit over ethics washing, „het verschijnsel dat private partijen die betrokken zijn bij onethische praktijken onderzoek of andere wetenschappelijke activiteiten financieren die de aandacht afleiden van deze praktijken en goed zijn voor hun imago”. Om dat te voorkomen zouden universiteiten richtlijnen moeten opstellen voor „verantwoorde financieringspraktijken”. Wetenschappers zelf moeten „in de breedte” worden betrokken bij besluiten over onderzoeksfinanciering.

De vereniging van universiteiten UNL laat weten dat die al „hard werken” aan verbetering van de transparantie rond nevenwerkzaamheden en de financiering van bijzondere leerstoelen. Het rapport kan „universiteiten verder helpen met het vergroten van de transparantie”, aldus een woordvoerder.