In Moskou gonst het van de geruchten over complotten en wraakacties

Vladimir Poetin in een innige omhelzing met lachende en joelende burgers. Handen schuddend en vriendelijk knikkend. Het spontane bezoek van de Russische president aan een juichende menigte in de stad Derbent aan de Kaspische Zee leverde woensdag beelden op die zelden te zien zijn.

Klaarblijkelijk was Poetins ongedwongen handreiking naar de ingezetenen van de autonome republiek Dagestan in zijn ogen het beste antwoord op alle kritiek en onzekerheid die zijn opgeborreld na de gewapende muiterij van Wagner-baas Jevgeni Prigozjin. Mogelijk wilde Poetin het beeld uitdragen dat hij wordt bejubeld door het volk – zoals Prigozjin afgelopen weekeinde in Rostov aan de Don.

Volgens het Russische persbureau TASS was Poetin naar Dagestan gereisd voor „een bijeenkomst over toerisme”. Ter viering van het islamitische Offerfeest ontving hij een exemplaar van de Koran bij een bezoek aan de oude moskee van Derbent.

Het bezoek aan de Kaspische Zee-plaats toonde niet alleen on-Poetinistische emotie, het contrast met de president die de wereld de afgelopen jaren zag kon niet groter zijn. Zijn mensenschuwheid werd geïllustreerd door de meterslange tafels waaraan hij aanschoof – elk direct contact mijdend met wie dan ook, naar verluidt uit angst voor het coronavirus en uit een diep wantrouwen in alles wat zijn macht zou kunnen aantasten. Of het nu ging om vertrouwelingen, bevriende staatshoofden, zijn eigen beveiligers of commandanten van de strijdkrachten: niemand mocht de afgelopen jaren in zijn directe nabijheid komen.

Prigozjins mars naar Moskou

Blijkbaar had Poetin geoordeeld dat deze trip moest worden gemaakt, bijna tweeduizend kilometer ten zuidoosten van Moskou. Daar, in en rond het Kremlin, trekken nog altijd de kruitdampen op van de gewapende opstand van Prigozjin; Poetin moet dit weekeinde met lede ogen hebben aangezien hoe de reguliere Russische strijdkrachten, veiligheidsdiensten en de Rosgvardia, zijn machtige nationale garde, zich opzichtig afzijdig hadden gehouden tijdens de Blitzkrieg-mars van Prigozjin en zijn huursoldaten. Desondanks bedankte Poetin alle betrokkenen dinsdag uitvoerig omdat zij „hun verantwoordelijkheid hadden genomen” en een ‘burgeroorlog’ hadden voorkomen.

Nog altijd is volstrekt onduidelijk, niet alleen onder waarnemers en regeringen in het buitenland, maar ook in Rusland zelf, wat zich heeft afgespeeld, en wat de consequenties zijn voor de betrokkenen – zoals de leiding van het ministerie van Defensie en de top van de Russische strijdkrachten.

Lees ook: Loekasjenko pocht over zijn rol als bemiddelaar, maar deed dat ook uit lijfsbehoud

Sinds de afgebroken muiterij van Prigozjin, en diens verbanning naar het Wit-Rusland van Aleksandr Loekasjenko, gonst het in Rusland van de geruchten over zuiveringen binnen de strijdkrachten en de andere veiligheidsorganen die Poetin uit alle macht in het gareel probeert te houden. Terwijl de aanklachten tegen Wagner-krijgsheer Prigozjin na het afbreken van zijn opstand spoorslags werden ingetrokken, lijken officieren die sympathiseerden met diens muiterij wél te worden aangepakt door het Kremlin.

‘Soerovikin in hechtenis’

De belangrijkste vertegenwoordiger van het Prigozjin-kamp is mogelijk generaal Sergej Soerovikin, alom gezien als een van de meest competente commandanten in Rusland en de man die eind vorig jaar kortstondig leiding gaf aan de Russische operaties in Oekraïne.

Woensdag circuleerden er berichten dat hij zou zijn gearresteerd, nadat via The New York Times naar buiten was gekomen dat Soerovikin volgens de Amerikaanse inlichtingendiensten vooraf op de hoogte was geweest van Prigozjins muiterijplannen. De Financial Times meldde donderdag op grond van drie anonieme bronnen dat ‘generaal Armageddon’ – een bijnaam die hij verwierf door de nietsontziende bombardementen in Syrië – inderdaad in hechtenis is genomen. Poetins woordvoerder Dmitri Peskov wilde niet ingaan op Soerovikins whereabouts.

Overigens zei generaal Soerovikins dochter Veronika donderdagmiddag via het Russische Telegramkanaal Baza dat er „niets is gebeurd” met haar vader. „Niemand heeft hem gearresteerd.”

Dat Prigozjin steun kreeg vanuit het leger, bleek alleen al doordat hij zonder enige weerstand de garnizoensstad Rostov kon innemen

Woensdag schreef de Financial Times dat de geplande opstand van Prigozjin vooraf in brede legerkringen bekend was, en dus niet alleen bij generaal Soerovikin. Zakenkrant The Wall Street Journal berichtte woensdag over een verondersteld plan van Prigozjin om een deel van de legertop te kidnappen. Veel van deze westerse mediaberichten zijn gebaseerd op (anonieme) bronnen binnen de Amerikaanse inlichtingenwereld, wat al tot het Russische verwijt leidde dat de VS ‘stoken’ in Moskouse machtskringen.

Dat Prigozjin daadwerkelijk steun kreeg vanuit het leger, bleek alleen al doordat hij afgelopen vrijdag zonder enige weerstand de garnizoensstad Rostov kon innemen, hoewel hier het zuidelijke hoofdkwartier van de Russische strijdkrachten is gevestigd, en de stad het belangrijkste militair-logistieke centrum voor de oorlog in Oekraïne is.

‘Erelid’ van de Wagner Groep

Russische onderzoeksjournalisten suggereerden deze week dat Prigozjins mogelijke bondgenootschap met de legertop geen gelegenheidscoalitie was. ‘Dossier’, het journalistieke onderzoekscentrum van voormalig oligarch en oppositiefiguur Michail Chodorkovski, meldde op de berichtendienst Telegram dat Soerovikin en dertig andere generaals ‘erelid’ zijn van Wagner. Dossier zegt te beschikken over documenten waaruit dat blijkt. Soerovikin zou al in 2017 zijn toegetreden en als bewijs van zijn lidmaatschap een penning hebben gekregen met het nummer М-3744. Dossier zegt binnenkort met meer details te komen.

Als deze informatie klopt, dan is er mogelijk al langer sprake van parallelle structuren binnen de Russische strijdkrachten, die een bedreiging kunnen vormen voor Poetins regime. Het Kremlin kan zoiets niet onbeantwoord laten.

Het doorgaans goed ingevoerde nationalistische Telegramkanaal ‘Rybar’ meldde woensdag dat er „omvangrijke zuiveringen” zouden plaatsvinden binnen de Russische strijdkrachten. Daarbij zou de mislukte opstand ook worden gebruikt om af te rekenen met degenen die zich in anderhalf jaar oorlog incompetent hebben getoond of hun zakken hebben gevuld. Het zou niet alleen gaan om de hogere rangen: andere Telegramkanalen meldden dat er strafzaken komen tegen Russische piloten die geweigerd hebben om het vuur te openen op de Wagner-colonnes die oprukten naar Moskou en tegen de grenswachten die de huurlingen zonder slag of stoot vanuit Oekraïne de grens lieten oversteken richting Rostov aan de Don.

Zij die zich loyaal hebben betoond aan Poetin worden ondertussen beloond. Zo kreeg Poetins voormalige lijfwacht Viktor Zolotov, hoofd van de Rosgvardia, deze week de toezegging dat de garde de beschikking krijgt over zware wapens, zoals artillerie en gevechtstanks, zodat zij bij een volgende poging tot opstand beter uitgerust zijn. De Rosgvardia sloeg afgelopen zaterdag een pover figuur en leek op enkele schermutselingen na een directe confrontatie met de Wagner Groep uit de weg te gaan.

Profiteert Oekraïne?

Wat er de komende dagen en weken ook gebeurt in en rond de Russische krijgsmacht, het kan grote gevolgen hebben voor het verloop van de oorlog in Oekraïne. Volgens veel waarnemers kan Kyiv wel eens de grote winnaar worden van de chaos en de verwarring in Moskou. Volgens Telegramkanaal Rybar blijft Ruslands hoogste generaal Valeri Gerasimov stafchef, maar wordt de leiding van Ruslands oorlog in Oekraïne overgenomen door generaal Michail Teplinski, de commandant van de luchtmobiele strijdkrachten.

Intussen zijn de vele duizenden huurlingen van Wagner nog altijd niet onder controle gebracht door Moskou. Andrej Kartapolov, de voorzitter van het Defensiecomité in het Russische parlement, liet donderdag weten dat Prigozjin geweigerd heeft om zijn huurlingen onder contract te stellen van het ministerie van Defensie. De vraag is wat zijn zwaarbewapende en goed getrainde strijders nu gaan doen.