Opinie | Schrijf Prigozjin niet te vroeg af. Poetin kan niet zonder hem

De afgelopen dagen heeft Jevgeni Prigozjin, de agressieve leider van de Wagner Groep, iedereen in verwarring gebracht door op te rukken naar Moskou. Zijn opmars duurde echter maar kort. Enkele honderden kilometers voordat zijn mensen de Russische hoofdstad zouden hebben bereikt gaf Prigozjin opdracht rechtsomkeert te maken. Een aantal van zijn eisen waren inmiddels ingewilligd, een strafrechtelijk onderzoek naar de man is (voorlopig) afgelast. Zijn actie heeft, in ieder geval een deel van, het door hem gewenste resultaat opgeleverd.

Prigozjin is er de man niet naar om te verliezen. Hij verklaarde zijn aftocht met als argument dat hij „Russisch bloedvergieten” wilde voorkomen. Dat is weinig geloofwaardig. We weten immers dat hij zijn manschappen zonder probleem als kanonnenvoer gebruikt wanneer hem dat uitkomt. In Oekraïne heeft hij duizenden Russen opgeofferd om enkele kilometers terreinwinst te boeken. Dat ‘bloedvergieten’ was vooral om een punt te maken richting de Russische president Vladimir Poetin.

Het gaat Prigozjin er al een tijdje om aan te tonen dat zijn niets en niemand ontziende stijl van gevechten voeren effectiever is dan die van het officiële Russische leger en dat hij een zeer goed alternatief zou zijn voor de huidige Russische legerleiding. Hij bekritiseert Russische generaals met enige regelmaat en veegt ze openlijk de mantel uit. Prigozjin is niet bang voor represailles. Hij heeft een positie verworven die weinig mensen in Rusland hebben. Hij kan zich veel permitteren.

Wagner heeft huurlingen onder de wapenen in een groot aantal landen in het Midden-Oosten, Noord-Afrika en Afrika bezuiden de Sahara. Zijn mensen halen daar grote hoeveelheden goud en diamanten vandaan. De opbrengsten daarvan spelen een belangrijke rol bij de financiering van de Russische invasie in Oekraïne.

Neokoloniale activiteiten

Prigozjins Wagner Groep heeft effectief de leiding over een aantal landen in Afrika. Zijn groep neemt deel in de strijd in Soedan, waar hij toegang probeert te houden tot de haven van Port Sudan en tot de goudvoorraden in Darfur. Zijn groep speelt een grote politieke rol in Mali, waar de Verenigde Naties recent zijn opgedragen te vertrekken. Klaarblijkelijk heeft Wagner daar last van de VN die zijn huurlingen beschuldigt van mensenrechtenschendingen.

Zo heeft Prigozjin in de afgelopen jaren een imperium opgebouwd door huurlingen in te zetten op plekken waar hem gevraagd wordt om ‘orde op zaken’ te stellen. Dat verzoek wordt vaak gedaan na een bezoek vanuit de legerleiding uit de betrokken landen aan Moskou. Prigozjin en Wagner zijn een politiek, militair en economisch instrument van Moskou.

Poetins geesteskind is inmiddels groter dan hijzelf. En Prigozjin weet dat

Maar sinds zaterdag is het de vraag of Prigozjin dat nog steeds is. Want Poetin kan zijn desastreuze oorlog niet voortzetten zonder de lucratieve activiteiten van de Wagner Groep. Hij kan zijn strategische aanwezigheid aan de randen van Europa niet meer garanderen zonder Wagner. Hij kan zijn omsingeling van Europa niet meer op peil houden zonder de inzet van Wagner. Hij kan zijn neokoloniale activiteiten in Afrika niet meer voortzetten zonder Prigozjin.

Poetins geesteskind is inmiddels groter dan hijzelf. En Prigozjin weet dat. Zijn brutaliteit komt daarvandaan. Hij combineert agressieve slagkracht en niets ontziend geweld met slimme communicatie en enorme inkomstenbronnen. Hij heeft Poetin zijn nieuwe visitekaartje laten zien. Hij is de baas in delen van Afrika, kan diamanten halen waar hij wil, kan de VN naar huis sturen als het hem uitkomt. En dus is hij niet bang van Poetin.

Monster

Poetin liet zaterdag in Moskou antiterreurmaatregelen tegen de Wagner-huurlingen nemen. Op dit punt ben ik het plots met Poetin eens. Ik vind al langer dat de Wagner Groep een terroristische organisatie is. Vanwege de mensenrechtenschendingen, het politiek geïnspireerd geweld, vanwege de martelingen, het stelen van grondstoffen, de state capture en bijvoorbeeld vanwege het uitsluiten van specifieke groepen in Afrika van humanitaire hulp.

Er zijn veel redenen om Wagner een terroristische organisatie te noemen. Dat zou verstrekkende gevolgen hebben omdat voor de organisatie dan alle verlammende regels zouden gaan gelden die nu ook voor IS en Al-Qaida gelden. Iedereen die financiële contacten onderhoudt met mensen die op enigerlei wijze gerelateerd zijn aan Wagner zouden onmiddellijk afgesloten worden van elke bancaire activiteit.

Lees ook dit artikel van Peter Knoope: Zet Wagner op de Europese terreurlijst

De systemen daarvoor zijn in de aflopen decennia zorgvuldig opgebouwd door de Financial Action Task Force (FATF) in Parijs. Geen enkele commerciële bank in de wereld kan zich aan de regels van de FATF onttrekken. Een dergelijke opname op de lijst van terroristische organisaties maakt de activiteiten van Prigozjin feitelijk onmogelijk. Bovendien zouden Afrikaanse politici die met Wagner in zee zijn gegaan ook afgesloten worden van hun bancaire mogelijkheden. Dat betekent dat de inkomstenbron voor Poetin opdroogt.

Het Europees Parlement heeft de Europese Commissie gevraagd om Wagner aan te wijzen als terroristische organisatie. In de hoop dat de Europese Commissie doorpakt. Ook het Nederlandse en het Franse parlement hebben in een motie de regering opgeroepen hier in Brussel werk van te maken.

Nu Poetin last krijgt van zijn eigen creatie ziet hij in dat hij een monster heeft geschapen. De vraag is of hij dat monster nog kan temmen. Dat temmen zou immers ook het einde betekenen van de lucratieve en politieke rol van Wagner in Afrika. Het zou gaan lijken op het slachten van de kip met de gouden eieren. Maar bovendien is Prigozjin er de man niet naar om zich te laten temmen.