N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data102076560-3dbffa.jpg)
We vieren Keti Koti (en Dia di Abolishon) dit jaar groots, vanwege de 150 en 160 jaar afschaffing van slavernij in het Nederlands Koninkrijk. Er zijn ontelbaar veel evenementen, herdenkingen en feesten. De Nederlandse staat maakte excuses voor de slavernij en verschillende steden volgen. Maar dit is niet waar de weg naar ware vrijheid eindigt.
De overheid wil het land niet eens vrij geven op deze uiterst belangrijke dag, zoals Amerikanen dat inmiddels op ‘Juneteenth’ wel hebben – en zelfs dat zou nog maar het begin zijn. De viering van de afschaffing van de slavernij in de Verenigde Staten is sinds 2022 een nationale feestdag. De Amerikaanse regering voelde na de Black Lives Matter-opstand vermoedelijk de opgevoerde druk. Ik heb, hoewel Amerikaans geborene, een dergelijke viering in het land niet mogen meemaken en om eerlijk te zijn vind ik het ook enigszins symboolpolitiek. Toch voelde ik opluchting door mijn lijf stromen toen het werd aangekondigd. Als je gewend bent kruimels te ontvangen, kan een sneetje brood soms als een feestmaal proeven.
(Afro-)Amerikanen vieren Juneteenth door samen te eten, te herdenken en te dansen, sommigen maken zelfs een bedevaartstocht naar het stadje Galveston in Texas, waar op 19 juni 1865 na de Burgeroorlog aan tot slaaf gemaakten verklaard werd dat ze vrij waren. Deze maand vierde ik een vroege Juneteenth in de achtertuin van de residentie van de Amerikaanse ambassadeur in Nederland, Shefali Razdan Duggal. Aan de muur prijkte een grote vlag waar ‘Black Lives Matter’ op stond. Dat is in Nederland nog ondenkbaar, omdat de erkenning dat zwarte levens er toedoen, klaarblijkelijk iets controversieels is.
Onontgonnen terrein
Dit betekent overigens niet dat de vrijheidsstrijd in Amerika gestreden is. De geschiedenis van de Verenigde Staten is een gewelddadige en reikt tot ver buiten de landsgrenzen. Liberia, het land van mijn voorvaderen, is met behulp van Amerika door vrijgelaten Amerikaanse tot slaaf gemaakten in 1847 gesticht, over de lijken van de inheemse bevolking heen – waar mijn familie van afstamt. We voelen daar nog steeds de nadelige gevolgen van.
Nikole Hannah Jones, New York Times-journalist en Pulitzerprijs-winnaar, toonde in het grootschalige The 1619 Project aan hoe Amerikaanse politiek, cultuur, economie en samenleving getekend zijn door de slavernijgeschiedenis, hoe die verzwegen geschiedenis door de wereld weergalmt en hoe het land de vrijheid van de Britten niet alleen eiste om zelf vrij te zijn, maar ook om de Afrikaanse tot slaaf gemaakten – voor hen kapitaal – gevangen te mogen houden. Deze ontdekking deed het land van ‘freedom, justice en liberty for all’ op haar grondvesten schudden.
Volgens Nina Simone betekende vrijheid „geen angst”
In Nederland onderzoeken we ook maar net hoe ver de tentakels van de trans-Atlantische slavernij, het kolonialisme en het imperialisme reiken en wat de littekens zijn – niet alleen in de systemen, maar ook in de mensen. Ik zag het leed, de pijn en rouw (maar ook het verzet) toen ik in Suriname en Curaçao was om te filmen en voel het als ik over Indonesië, de Molukken of Papoea lees. Ook de verbindingen tussen de VS en Nederland zijn nog onontgonnen terrein. Zo weten we dat New York door Nederland is gesticht, maar komen we niet verder dan dat Brooklyn een verbastering van ‘Breukelen’ is. Terwijl de overeenkomsten en verschillen waar we van kunnen leren veeltallig zijn.
Confrontatie
Ik denk vaak na over wat de betekenis van vrijheid is als je zwart bent, vrouw, queer, trans, vluchteling, migrant, ongedocumenteerd, een beperking hebt, arm, ongeschoold enzovoorts. Ik denk ook vaak na over wat de betekenis van vrijheid is als je de ogen van de wereld die je deze definities gaf, permanent zou kunnen afwenden.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data87744170-ece272.jpg)
Onlangs schreef ik in het jubileumnummer van kunstcentrum Boekmanstichting dat het vermoeiend is om aan de verwachtingen die met mijn identiteit gepaard gaan, te moeten voldoen. Dat we het soms wellicht niet willen hebben over bommen die op ons neer regenen in het land van oorsprong, maar over rode rozenbladen die dat doen.
Volgens de legendarische Nina Simone betekent vrijheid „geen angst”. Ik snapte nooit echt wat dat betekende – tot nu. Het gaat om de vrijheid volledig jezelf te kunnen zijn, bestaan en uiten zoals jij dat wilt en voelt, in een wereld waar jezelf zijn soms een gevaar vormt.
Dat kan alleen als we onszelf confronteren met hetgeen dat we vrezen. In Ghana heb je het principe ‘sankofa’, wat vrij vertaald ‘ga terug en haal het’ betekent. Je kunt altijd teruggaan om te halen wat je verloren of vergeten bent en wat je nadrukkelijk ontnomen is, want je hebt het nodig voor waar je naar toe gaat.
Ja, we moeten een vrije dag maken van de afschaffing van de slavernij. En we moeten op zoek naar de verbindingen in het verleden die het heden tekenen en nieuwe manieren van omgang in de toekomst bedenken. We moeten alles dat in het donker gebeurde en het licht niet kan verdragen toch naar dat licht toe slepen, omdat al het onwenselijke uiteindelijk alleen in het licht kan sterven. We hebben het immers niet nodig voor waar we naar toe gaan.
