N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/06/data102080274-754c89.jpg)
Er valt heel wat kritiek te beluisteren nu de ChristenUnie (CU) in Flevoland gaat samenwerken met de PVV. Een „moreel exhibitionistisch machtspartijtje” kon in de Volkskrant over de CU gelezen worden. Zelf heb ik in de loop van de tijd een andere mening gevormd. Juist het categorisch uitsluiten van een partij als de PVV is een vorm van blinde machtspolitiek.
Over dit onderwerp zocht ik vier jaar geleden als directeur van het Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie het publieke debat. Aanleiding was de overwinning van Forum voor Democratie (FVD) in de provincies. Nadat ik toen aangaf niet voor een cordon sanitair te zijn, werd ik nu weer uitgenodigd voor gesprekken op radio en tv. Dit soort optredens is niet bepaald mijn hobby. Ze leiden meestal een dag lang tot post-inzendingen met foto’s van Adolf Hitler. Toch motiveren precies deze reacties mij dit debat niet uit de weg te gaan.
Want de democratie draait om dialoog, om wezenlijke belangenconflicten – die potentieel aanleiding kunnen zijn voor geweld of zelfs burgeroorlog – geweldloos aan te gaan. De democratie draait niet om harmonie, is niet gemakkelijk, en niet voor bange mensen. In de beginselverklaring van de CU zeggen we het zo: „In de democratie worden wij allen uitgenodigd om, vanuit onze waarden en overtuigingen, mee vorm te geven aan de samenleving.”
Leefbaar Rotterdam
We vinden het steeds moeilijker het vertrouwen te vinden deze dialoog aan te gaan. Om met Pim Fortuyn te spreken: onze samenleving is verweesd geraakt. We missen gezamenlijke wortels en daarin een vertrouwensbasis om te geloven dat conflicten constructief kunnen worden opgelost.
En daarom beschuldigen we, betichten we en sluiten we uit. PVV, FVD en misschien toch ook JA21 voldoen niet aan onze rechtsstatelijke minimumvereisten en BBB werd veelvuldig weggezet als weer een nieuwe populistische eendagsvlieg. Ik herken de zorg en het is goed dat in Flevoland een preambule met heldere kernwaarden en gedragsregels is geschreven. We moeten niet normaal maken, wat niet normaal is.
Achteraf zien we steeds dat we een beetje kortzichtig bezig waren
Maar waar het mij om gaat is dat deze partijen konden rekenen op het vertrouwen van een op de drie Nederlanders bij de laatste verkiezingen. Als we deze partijen geen kans geven in het democratische gesprek, sluiten we systematisch al deze mensen uit van waar de democratie ten diepste om gaat: dialoog aangaan en verantwoordelijkheid nemen.
En wie partijen uitsluit, werkt radicalisering in de hand. Denk maar eens aan de ontwikkelingen bij FVD, nadat de partij vier jaar geleden geen kans kreeg bestuurlijke verantwoordelijkheid te dragen.
Wie partijen een kans geeft in de democratie, geeft ze de kans constructief te worden. Denk maar eens aan Leefbaar Rotterdam, de partij die doorbrak met Pim Fortuyn als boegbeeld. Na heftige botsingen bij zijn benoeming, lopen wethouders van Leefbaar nu zij aan zij naast burgemeester Ahmed Aboutaleb.
‘Redelijke midden’
Het gehoon over deze samenwerking baart mij zorgen, en irriteert mij ook door de houding van onze elite, waar ikzelf ontegenzeggelijk onderdeel vanuit maak.
De partijen van het ‘redelijke midden’ staan allang niet meer midden in de samenleving. Het redelijke midden is de plaats van beroepspolitici geworden. Het is de plek waar jonge mensen starten bij een politieke jongerenbeweging, stage gaan lopen bij hun Tweede Kamerfractie, soms beleidsmedewerker worden, daarna misschien woordvoerder, of politiek assistent van een bewindspersoon, om uiteindelijk te worden beloond met een wethouderspost in den lande. Wezenlijk is er geen connectie met de mensen buiten deze kleine kring.
Ook in de volkshuisvesting, waar ik momenteel werk, zie ik het. De wereld van bestuurders, directeuren en managers, is een andere dan die van de bewoners. In de ene wereld is een maatschappelijk bestuurspositie een opmaat voor een wethouderschap voor bijvoorbeeld de PvdA, het CDA of de VVD. Als bewoners hun nek uitsteken in de politiek dan is dat eerder via de leefbare of lokale politiek. In toenemende mate leven wij in andere werelden, en spreken een taal die de ander nauwelijks kan verstaan.
Het ‘redelijke midden’ vindt zichzelf zeer constructief, maar is onder bezielende leiding van Mark Rutte vooral uitgeblonken in kortetermijncrisismanagement. Of we het nu hebben over klimaat, energie, Groningen, toeslagen, corona, landbouw of asiel: we hobbelen van crisis naar crisis. We komen met een politiek van bezweringsformules.
Morele hoogte
Achteraf zien we steeds dat we ‘met de kennis van nu’ een beetje kortzichtig bezig waren. Precies op dat punt is de kritiek over ‘exhibitionistische machtspolitiek’ wel degelijk raak. Dit morele tekort wordt eerder groter dan kleiner.
Het redelijke midden gaat te vaak aan de grondoorzaken van de crises van onze tijd voorbij. Het slaagt er niet goed in nieuwe politieke vergezichten te schetsen. Ook mij is dat in mijn politiek actieve jaren maar matig gelukt.
Juist op dit punt worden wij uitgedaagd door de politici die wij populisten noemen. Het is mij veel te gemakkelijk om tegenover hen de morele hoogte in te nemen. De dialoog aangaan, juist met deze vertolkers van een groeiend maatschappelijk onbehagen, is voor mij een teken van democratische volwassenheid.
Praat mee over dit onderwerp en stuur een brief!
Wilt u reageren op een artikel? Stuur via dit formulier een brief (maximaal 250 woorden) naar de opinieredactie van NRC.
