Nancy Pelosi: ‘Republikeinen gedragen zich als de sekte van een ploert’

In het halfdonker van het restaurant van het Four Seasons-hotel in Washington zit Nancy Pelosi voorovergebogen het menu te lezen. Ze bestudeert het even secuur als een wetsvoorstel. Waarom staat die limonade in het rijtje bij de cocktails? „Omdat er alcohol in zit”, zegt de serveerster. „Maar ik kan ook gewone maken.”

Sinds haar vertrek als leider van de Democratische fractie in het Huis van Afgevaardigden, november vorig jaar, is Pelosi (83) een backbencher in het Congres. Is ze al gewend aan het verschil tussen voorzitter van het Huis te zijn, een van de machtigste mensen in de Amerikaanse politiek, en nu simpelweg vertegenwoordiger van het district San Francisco?

„Het is fantastisch”, zegt ze. „Ik heb meer tijd om na te denken. Vroeger was ik altijd aan het werk. Ik sliep misschien vier uur per nacht. Ik voelde me verantwoordelijk voor elk woord in elke wet, in elk debat. Nee, ik ben echt gelukkig.”

Hoe kijkt u naar de reacties van uw Republikeinse collega’s, die Donald Trump niet wilden afvallen na de aanklacht over het meenemen van staatsgeheime documenten?

„Dertig jaar lang heb ik in de commissie op de inlichtingendiensten gezeten. Na een vergadering moest ik mijn eigen notities in een kluis achterlaten. Die mocht je niet mee naar buiten nemen. Dus de Republikeinen weten heus ook wel hoe je ermee dient om te gaan.

Lees ook: Republikeinse rivalen scharen zich achter Trump na aanklacht

„Onze positie als wereldmacht komt in gevaar doordat de bronnen en methoden van de geheime diensten openbaar zijn gemaakt. De mensen bij onze inlichtingendiensten zijn hierdoor minder veilig. Dat de Republikeinen Trump klakkeloos verdedigen, alsof hij boven de wet staat en Justitie als een wapen tegen hem wordt ingezet, doet mij vermoeden dat ze misschien hun eigen slechte bedoelingen met het departement op deze zaak projecteren. Waarom zouden zij de onafhankelijkheid van het rechtssysteem zo in twijfel trekken?”

Nou, waarom denkt u?

„Omdat ze bang zijn voor deze man. Bang voor zijn kiezers in hun districten. Ik wou dat ze inzagen dat hij een slappeling is. Ons land heeft een sterke Republikeinse Partij nodig. In de geschiedenis van ons land heeft die een grootse rol gespeeld. Pak je partij weer terug, zou ik tegen de Republikeinen willen zeggen. Ze gedragen zich nu als de sekte van een ploert.

„Valt je niet op dat de Republikeinse leiders zwijgen over het gevaar dat ons land loopt doordat Trump geheime documenten aan anderen heeft laten zien? Ik vind het verbijsterend dat geen van de prominente Republikeinen zegt: dit deugt niet. Want ze weten dat het niet deugt.”

Chris Christie, een van de Republikeinse presidentskandidaten voor 2024, noemde de aanklacht „zeer belastend” en Trumps gedrag „onverantwoordelijk”.

„Maar heeft hij ook gezegd dat hij niet op Trump zal stemmen als die de Republikeinse kandidaat wordt? Nou dan.”

De gewone limonade wordt gebracht, ze zuigt aan het rietje en herschikt een speldje met de Amerikaanse en Oekraïense vlag in haar revers. Het witte broekpak dat ze draagt is hetzelfde als bij de State of the Union van 2019, toen net een recordaantal vrouwen was aangetreden in het Huis van Afgevaardigden. De Democraten hadden de meerderheid behaald en zijzelf was, voor de tweede maal na 2007-2011, gekozen tot Speaker of the House. Toen president Trump in zijn toespraak zei dat hij „de eindeloze kracht van samenwerking” wilde omarmen „en het algemeen belang”, stond zij op en vergastte hem op een ostentatief applausje waar het sarcasme vanaf droop – een van de vele theatrale stunts uit haar lange loopbaan.

U heeft vaak genoeg met Republikeinen samengewerkt. Hebben die het allemaal slecht met het land voor?

„Vroeger waren ze niet zo.”

U zit sinds 1987 in het Huis. Wanneer ging het mis, volgens u?

„Ik denk dat het iets meer dan twintig jaar geleden is begonnen. Toen dark money een belangrijke, splijtende invloed op onze politiek kreeg. Deze grote donaties aan partijen en politici, waarvan niet duidelijk is wie de afzender is, verhinderen ons te doen wat nodig is op het gebied van klimaat of vuurwapencontrole. De wapenindustrie en de grote fossiele-energiebedrijven leggen alle wetgeving stil om hun winsten te waarborgen. Het maakt ze niet uit wat de Republikeinen verder doen, zolang zij maar hun belastingvoordelen krijgen.”

Democraten profiteren toch ook van anonieme donaties? The New York Times zag dat de Democraten voor de verkiezingen van 2020 zo bijna twee keer zoveel geld hadden opgehaald als de Republikeinen.

„Vergis je niet, de Republikeinen zijn de dienstmaagden van dark money. Wíj hebben wetgeving geschreven om dat geld in het volle licht te zetten, maar die willen zíj niet steunen. Wij hebben wetgeving waarmee verkiezings-donaties transparant worden, waarmee de belemmeringen worden weggenomen om ieders stemrecht uit te oefenen en waarmee een eind komt aan het partijdig en oneerlijk districtsgrenzen trekken voor de verkiezingen. Wij stellen voor dat onpartijdige commissies de districten indelen. Dit is een wet die onze democratie versterkt. En die steunen ze niet.”

U vindt de Republikeinen van nu radicaal. Ze hebben een meerderheid in het Huis, een heel kleine minderheid in de Senaat. Zijn al hun kiezers volgens u ook radicale sektariërs?

„Nee, dat denk ik niet. Laat ik iets vertellen over de geschiedenis van het Amerikaanse bestel. Toen onze voorouders een grondwet en een natie stichtten, konden ze dat alleen doen met een compromis: elke staat kreeg, ongeacht het aantal inwoners, twee senatoren. Dit om te voorkomen dat staten met veel inwoners de kleintjes zouden wegblazen. Maar toen waren er minder dan drie miljoen Amerikanen en degenen met stemrecht leken allemaal op elkaar.

„Nu is ons land prachtig divers, het bevolkingsaantal enorm gegroeid en de dertien staten van 1776 zijn er vijftig geworden. In Californië hebben we 40 miljoen inwoners, Wyoming heeft er nog geen 580.000 – en ze worden allebei nog altijd vertegenwoordigd door twee senatoren. Dus de Senaat is niet noodzakelijkerwijs een afspiegeling van de bevolking. Dat respecteren wij. Maar de senatoren van de dunbevolkte staten zijn veel vaker Republikeins en ze hebben de scheve vertegenwoordiging nog aangescherpt door bij veel stemmingen een 60-40 meerderheid te eisen. Zo versterken ze de oneerlijkheid.”

Maar ze hebben ook een meerderheid in het Huis, waar de afspiegeling getrouwer is.

„Dat komt deels door het oneerlijk indelen van de districten. Het Hooggerechtshof heeft gelukkig net een belangrijke uitspraak gedaan over de verkiezingskaart van Alabama.” Die kaart werd afgekeurd, omdat de districten zo waren getekend dat de Afrikaans-Amerikaanse stem bijna half zo weinig gewicht kreeg als het feitelijke aantal inwoners. „Dit is een belangrijke uitspraak. Ik heb er hard aan gewerkt, samen met Eric Holder, oud-minister van Justitie. Wij willen dat onafhankelijke commissies de districten indelen. Als we dan verliezen, is het ten minste eerlijk.”

Denkt u werkelijk dat de rust in het land kan terugkeren door dit soort wetten?

„O ja. Ik denk dat die veel van het wantrouwen onder kiezers wegnemen. Dan weten ze dat hun stem evenveel waard is als die van anderen.”

Waarom kunt u die sceptische kiezers niet zo goed aanspreken als Trump?

„Omdat wij niet tegen hen liegen. Bij de verkiezingen van 2016 was de kernvraag: ‘Geloof je in de toekomst?’ Technologie, globalisering, banen die naar het buitenland verdwijnen – mensen die met weinig vertrouwen de toekomst tegemoet gaan, worden daar bang van. En Trump maakte die angst te gelde.”

Dat klinkt nogal neerbuigend. Mij viel op dat Trump-stemmers vaak zeiden oude Democraten te zijn. Vroeg ik: waarom hebben jullie de Democratische Partij verlaten, dan zeiden ze: de Democratische Partij heeft óns verlaten.

„Ja, maar dan heb je het over culturele kwesties. De drie G’s: guns, gays and God – waarbij God heel belangrijk is. De Republikeinen doen altijd alsof de Democraten niets meer van het geloof willen weten. Onzin. Ik ben een zeer religieus persoon. Veel van die mensen die zondag in de kerk zitten te bidden, huldigen de waarden van het geloof niet als ze naar buiten stappen. Het evangelie van Matteüs: ‘Want ik had honger en jullie gaven mij te eten; ik had dorst en jullie gaven mij te drinken.’ Zij denken: ik wil de armen helemaal niet helpen.”

In de HBO-documentaire ‘Pelosi in the House’ zegt u tegen campagnevrijwilligers dat culturele kwesties als lhbtiq-rechten in het dna van de Democratische Partij zitten, „maar dat is niet wat we aan de orde stellen. Wij praten alleen over economische thema’s.” Is uw partij onzeker als het op culturele kwesties aankomt?

„Dat was alweer een paar jaar geleden. Maar: ja, als ik bij een gezelschap binnenkom, begin ik niet over het recht van vrouwen om voor abortus te kiezen. Dat vinden wij een belangrijk recht, maar daarover zijn de meningen verdeeld. En je wilt niet dat de mensen meteen denken: o, dit is niks voor mij. Je wilt ze eerst op gemeenschappelijk terrein krijgen. Dus praat je over onderwijs, over gezondheidszorg, dat soort dingen. Daarna kun je weer een scheiding aanbrengen en zeggen: ik vind het recht op abortus heel belangrijk. Maar daar open je het gesprek niet mee.

„Trump heeft culturele kwesties verbonden met valse beloften over de economie, als een kwakzalver met een wonderdrankje. Hij zegt: ik ga hier een fabriek voor jullie bouwen. En dat spreekt mensen aan die bang zijn hun baan te verliezen. Die fabriek bouwt-ie natuurlijk nooit, of hij gaat al heel snel weer dicht.”

Hij kreeg 75 miljoen stemmen in 2020.

„Als je globalisering en innovatie ducht, dan is je grootste vrees: diversiteit. Nieuwkomers in het land pakken mijn baan af. Vrouwen verdringen mij op de arbeidsmarkt. Lhbtiq’ers komen op hoge functies, en ik niet. De pers wakkerde dat sentiment in 2016 aan door steeds maar te zeggen dat die kiezers niet opgeleid waren. Dat waren ze wel. Ze waren opgeleid om onze oorlogen uit te vechten, om onze gezinnen groot te brengen, ons land op te bouwen. Ze hadden misschien geen universitair diploma, maar dat wil niet zeggen dat ze onwetend zijn. Het werd neergezet als de elite tegenover witte, laagopgeleide mannen. En het campagneteam van Hillary Clinton heeft dat niet duidelijk genoeg weersproken.”

Hoe moet het dan wel?

„Hoe we van hieruit ook verder gaan, we moeten proberen een eenheid te smeden. Ook dat hoort bij de luxe van geen Speaker meer zijn: ik kan me veel verzoenender opstellen. Wat ik zeg, moet vaderlandslievend overkomen, met respect voor verschillen in opvatting.

„Niets is belangrijker dan wetten maken waar de Amerikanen wat aan hebben, zoals de infrastructuurwet van president Biden. Sommige afgevaardigden hechten meer aan hun herverkiezing. Nee, we zijn gekozen om ons werk te doen, niet om ons baantje te houden.

„De zorgwet, de Affordable Care Act, is in dit verband misschien wel het belangrijkst wat ik heb gedaan. Daar hebben miljoenen mensen elke dag profijt van. Toen die was aangenomen, belde president Obama mij en hij zei: vanavond ben ik gelukkiger dan op de avond van mijn verkiezingsoverwinning.”

In het boek ‘Dying of Whiteness’ zegt een onverzekerde man uit Tennessee met een dodelijke leveraandoening dat hij liever sterft dan zich op te geven voor Obamacare.

„Grappig dat je Tennessee noemt. In buurstaat Kentucky was Obamacare een groot succes. Ze noemden het geen Obamacare maar KentuckyCare en iedereen schreef zich in. Dit is wel typerend voor de Republikeinse drie-eenheid: ze geloven niet in de overheid, niet in de wetenschap en ze geloofden al helemaal niet in Barack Obama – met alles wat daarbij hoort.”

Wat impliceert u?

„Barack Obama was niet een heel politieke president. Dat was een pluspunt, maar de Republikeinen stelden hem heel anders voor: als een doorgewinterde partijman. Hij was helemaal niet zo partijdig – ik heb dat soms wel betreurd. Ze hebben alles verdacht gemaakt, zijn achtergrond, zijn vrouw, zijn afkomst, zijn geboortebewijs, ongehoord.”

Als u kiezers van de Republikeinen wil terugwinnen door te stellen dat zíj moeten veranderen, dan denk ik dat u lang kunt wachten.

„Zolang onze verschillen zich bewegen binnen de grenzen van de rechtsstaat, heb ik er geen problemen mee. Maar nu zijn er politici die niet in het openbaar bestuur geloven. Verschillen van opvatting respecteer ik, die zijn essentieel in een democratie, maar ik kan geen respect opbrengen voor mensen die onze rechtsstaat in gevaar brengen.”

Republikeinen zeggen: als conservatieven het Capitool bestormen, heet het een staatsgreep. Als demonstranten na de dood van George Floyd politiebureaus in brand steken, heet het ‘the good kind of trouble’, een gevleugelde uitdrukking uit de burgerrechtenstrijd.

Dat is absoluut niet met elkaar te vergelijken. De bestorming van het Capitool door mensen die wapens bij zich hadden, aangejaagd door de president van de Verenigde Staten. En aan de andere kant het in brand steken van politiebureaus of het omkiepen van patrouillewagens. Mensen hebben daar hun stem tegen verheven. Veel van de demonstraties die uit de hand liepen, waren gekaapt door anarchisten, zoals in Portland, Oregon. Verschrikkelijk. En het heeft ons kwaad berokkend bij de verkiezingen.”

Wat denkt u, waren de Capitoolbestormers ontevreden of wanhopig?

„Ik denk dat je aardig wanhopig moet zijn om het Capitool te bestormen.”

Bestormers van het Capitool poepten er op de vloer. Die mensen kun je niet hoopvol noemen

Sommige mensen leken juist hoopvol.

„De mensen bij het Capitool? Sorry hoor, dat waren […].” Pelosi gebruikt een woord waarvan ze direct zegt dat het moet worden geschrapt. En dan gebruikt ze het weer. „Dat waren ontregelende […], ze poepten op de vloer in het gebouw. Zulke mensen kun je niet hoopvol noemen.”

Af en toe werpen gasten vanaf de andere tafels steelse blikken naar Pelosi die haar woorden met scherpe handgebaren onderstreept. En dan kijken ze naar de drie grote mannen die op de banken naast ons zitten: bodyguards. Een man met een wit overhemd over zijn broek en een honkbalpetje op zijn hoofd schuifelt onzeker naar een tafeltje. Pelosi kijkt even op en glimlacht. Hij lijkt wel wat op haar echtgenoot, Paul Pelosi.

Op 28 oktober 2022 drong een man binnen in het woonhuis van de Pelosi’s in San Francisco. Alleen Paul was thuis. „Waar is Nancy?”, wilde de indringer weten. Paul hield hem aan de praat en slaagde erin de politie te bellen. Toen die arriveerde, sloeg de aanvaller Paul met een hamer op het hoofd. Pelosi lag zes dagen in het ziekenhuis en moest weken revalideren.

Hun dochter Alexandra had eerder verteld dat de aanval ook één vrolijk gevolg voor haar vader heeft gehad. „Zijn halve leven loopt hij naast haar als de man van. Nu klinkt er applaus als hij in een restaurant komt.”

Hoe gaat het met uw man?

„Hij gaat vooruit. Maar het zal zeker nog maanden duren, een klap op je hoofd doet veel met je. Het scheelde maar zo’n stukje of het was fataal geweest.”

In Nederland ontstond beroering toen minister Kaag werd geconfronteerd met de zorgen van haar kinderen over haar veiligheid. Ze waren bang dat zij het lot zou ondergaan van haar verre voorganger, Els Borst, die werd vermoord door een gestoorde man die tegen haar euthanasiewet was. Zijn uw kinderen ook zo bezorgd geweest?

„Is dat in Nederland voorgevallen? Onacceptabel! Dit gebeurt als vrouwen doeltreffend zijn. Als die eerste vrouw niet zo doortastend was geweest bij maken van de euthanasiewet, was ze niet aangevallen. En die huidige minister klinkt ook als een effectieve politica.

„Mijn gezin heeft me ruimhartig gesteund bij wat ik wilde doen. Als mensen vragen hoe ik over het gevaar denk, dan zeg ik dat ik kennelijk een meesterlijke wetgever en vooral een meesterlijke fondsenwerver ben – anders zouden ze mij niet te grazen willen nemen. Ik probeer mijn schouder erover op te halen, maar ik kan niet onverschillig zijn over het effect op andere vrouwen.

„Toen ik voor het eerst in het Huis kwam, waren er dertien vrouwelijke Democraten. Nu zijn het er meer dan negentig. Ik moedig vrouwen altijd aan zich kandidaat te stellen. Sommigen zeggen: ik kan niet verdragen dat mijn kinderen huilend uit school komen omdat ze rotdingen over mij hebben gehoord. Maar dan antwoord ik: we hebben je nodig. Hoe meer vrouwen in de politiek, hoe normaler het wordt gevonden. Agressie en geweld zijn de manieren waarop het systeem probeert vrouwen te ontmoedigen deel te nemen aan de politiek.

Lees ook: Dit profiel van Nancy Pelosi, uit november 2022

„Op 6 januari werd ons Capitool bestormd. Ze wilden mij doodschieten en de vicepresident ophangen. En de president stak geen vinger uit om dat te verhinderen. Ik maak me niet zo veel zorgen voor mijzelf, maar wel voor mijn gezin, mijn kinderen en kleinkinderen. Ze hadden het op mij gemunt en kregen mijn man te pakken. Dat heeft een verpletterend effect gehad op ons gezin. Paul is helemaal niet politiek, en dan proberen ze hém te vermoorden. Ja, natuurlijk denk je dan: hoe noodzakelijk is het dat ik deze rol in de politiek blijf spelen?” In een NRC-profiel over haar moeder zei Alexandra Pelosi dat er geen twijfel meer over bestond na de aanslag op haar vader: haar moeder zou terugtreden.

Na het gesprek loopt Pelosi rap naar een zijkamer waar de fotograaf wacht. „Ik heb een hekel aan poseren. En het ergst is dat ik het elke dag moet doen.”

Wat vond u eigenlijk van de documentaire die uw dochter Alexandra over u maakte?

„Ze liet álles zien. Ik was zonder make-up in beeld, in mijn pyjama. Van tevoren liet ze me een stukje kijken. Daarna zei ik: dat, dat en dat haal je er toch nog wel uit hè? Ze zei: mam, dat is de trailer al, de film is af, er kan niks meer aan worden veranderd. Nee, ik had helemaal niets in te brengen.”