N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/06/data101824278-aab20a.jpg)
Waarschijnlijk was Recep Tayyip Erdogan ook als president herkozen zónder de steun van Turkse staatsburgers in Duitsland en Nederland. Maar dat bijna 70 procent van die kiezers op hem heeft gestemd, geeft te denken. Met zulke statistieken is voorzichtigheid geboden. Niet alle Nederlanders of Duitsers met een Turkse achtergrond doen mee aan Turkse verkiezingen, en de Koerden zijn geen aanhangers van Erdogan.
Toch voelen veel mensen met een dubbele nationaliteit zich aangetrokken tot rechts-nationalisme. Zij laten bovendien flink van zich horen. In Duitse steden reden Erdogan-stemmers luid toeterend door de straten, met veel geschreeuw van politieke leuzen.
Dergelijke taferelen hebben iets bewust uitdagends, iets van een ronkende identiteitspolitiek, een demonstratie dat de minderheid óók van zich kan laten horen. Misschien hebben leden van gediscrimineerde minderheden daarom soms extremere opvattingen over de politiek in hun landen van herkomst dan de burgers in die landen zelf. De roep voor een onafhankelijke staat voor de sikhs, Khalistan, klinkt soms luider in Canada of het Verenigd Koninkrijk dan in India.
Wellicht heeft dit iets te maken met de grote mate van vrijheid in het Westen. Je kunt daar zonder veel risico demonstreren, gelukkig ook als die demonstraties zich tegen het Westen keren. Maar er zijn meer redenen waarom Ierse Amerikanen de IRA financieel steunden, waarom hindoe-nationalisme floreert in Britse steden en waarom sommige jonge mensen in Europa zo warm lopen voor extremistische stromingen binnen de islam.
Vaak wordt dit geweten aan het gebrek aan integratie door de nieuwkomers (‘het multiculturele drama’). Dit zou onder meer liggen aan de discriminatoire en bekrompen houding van ‘autochtonen’. Anderen geven de schuld aan geestelijken, meestal moslims, die extremisme en geweld prediken.
Buitenstaander
Dit is allemaal waar. Culturen kunnen botsen, zelfs bij de kinderen en kleinkinderen van immigranten. Maar wat hun probleem verergert, is de pijnlijke vervreemding die veel kinderen van immigranten voelen ten opzichte van de landen van hun voorouders. Je ziet dit probleem in mildere vorm bij sommige westerse expats die te lang in Azië of elders hebben gewoond; hun politieke meningen rukken steeds verder op naar rechts. Dat de landen waar zij vandaan komen soms onherkenbaar zijn veranderd, is steeds moeilijker te verkroppen.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/05/data100371181-29c29f.jpg)
Het verhaal van Mohammed Bouyeri, de moordenaar van Theo van Gogh, is nagenoeg bekend. Bouyeri, aanvankelijk een min of meer gewone Amsterdamse jongen die van bier, voetbal en meisjes hield, liet zich na enkele persoonlijke tegenslagen via internet bekeren tot een extreme stroming binnen de islam. Het gevoel buitenstaander te zijn in eigen land, en bovendien vervreemd van de Berberse cultuur van zijn ouders, werd ondraaglijk. Hij voelde zich, zoals vaak werd gezegd van 19de-eeuwse Russische intellectuelen, een „overbodig mens”.
Extremisten zijn een minderheid onder nieuwkomers, maar de meerderheid draait vaak voor hen op
Zijn extremisme gaf hem een gevoel van eigenwaarde. Hij hoorde nu ergens bij; niet bij Nederlanders of Marokkanen, maar bij een internationaal gezelschap van boze, op wraak beluste verliezers die nu eens zouden laten zien wie zij waren, desnoods door middel van extreem geweld.
Dit verschijnsel heeft funeste gevolgen, in de eerste plaats voor de slachtoffers van geweld, maar ook voor immigranten in het Westen, en de politiek in de landen van hun voorvaderen. Extremisten zijn een minderheid onder nieuwkomers, maar de meerderheid draait vaak voor hen op. Na elke daad van terreur moeten vreedzame moslims, en mensen die nooit in de moskee komen, bewijzen niet bij de daders te horen, door op z’n minst in het openbaar afstand van hen te nemen.
Vooroordelen
Extremistische aanhangers van religieuze of politieke bewegingen zijn altijd actiever dan de meeste andere mensen. Deze laatsten willen vooral met rust worden gelaten. Het zijn dan ook vaak de meer radicale elementen die zich opwerpen als vertegenwoordigers van hun etnische gemeenschappen. In 2004 schreef een Britse sikh een toneelstuk over een moord in een sikh-tempel. Zij zou hiermee de sikhs hebben beledigd. Ze kreeg zoveel doodsbedreigingen van andere sikhs dat zij moest onderduiken. Het stuk werd afgelast, wat door demonstranten werd gezien als een victorie voor de sikhs.
Turkse migranten met een kwetsbare identiteit zijn ontvankelijk voor visioenen van een herboren Ottomaanse grandeur en religieuze orthodoxie
Helaas zoeken gevestigde politici soms toenadering tot extreme figuren om een ‘dialoog’ aan te gaan met minderheden. En dat terwijl die extremisten zeker niet de mening delen van de meeste mensen voor wie zij zeggen te spreken.
De meeste sikhs, hindoes, Koerden, Turken of moslims zijn geen extremisten, zelfs geen etnische nationalisten. Maar jongeren die zich noch thuis voelen in hun eigen land noch in dat van hun voorouders, versterken de vooroordelen van de autochtone meerderheid en dragen bij aan het politieke extremisme in de landen van herkomst.
Erdogan is een listige politicus. Hij weet heel goed hoe moeilijk veel immigranten het hebben. Mensen met een kwetsbare identiteit zijn ontvankelijk voor visioenen van een herboren Ottomaanse grandeur en religieuze orthodoxie. Daarom pleit Erdogan tegen assimilatie. Dat komt niet ten goede van de Nederlanders en Duitsers met een Turks paspoort. Maar hij kan de overzeese stemmen goed gebruiken. En daar gaat het hem om.
Praat mee over dit onderwerp en stuur een brief!
Wilt u reageren op een artikel? Stuur via dit formulier een brief (maximaal 250 woorden) naar de opinieredactie van NRC.
