Kabinet is al blij als één op de vijf piekbelasters zich laat uitkopen

Bijna 1 miljard euro om de grootste agrarische stikstofuitstoters in Nederland uit te kopen en zo te doen stoppen. Het kabinet trekt veel geld uit voor de langverwachte aanpak van ‘piekbelasters’, die maandag is begonnen. Tegelijkertijd is het lang niet genoeg voor alle boeren in die specifieke doelgroep, en de vraag is hoeveel boeren meegaan in de regeling.

Ongeveer drieduizend piekbelasters komen in aanmerking voor een deel van de 975 miljoen euro van het Rijk. De regeling staat open voor houders van melkvee, vleeskalveren, varkens en pluimvee (kippen en kalkoenen). Het gaat om boeren die binnen 25 kilometer jaarlijks minimaal 2.500 mol (eenheid) stikstof doen neerslaan op overbelast Natura2000-gebied. Voor de enkele tientallen piekbelasters uit de industrie en energiesector volgt een aparte aanpak.

Wat direct opvalt, is de concentratie piekbelasters in Gelderland, een provincie met veel boeren en veel kwetsbare natuur. Ongeveer 60 procent van de landelijke piekbelasters, in totaal 1.803, zit volgens het criterium in Gelderland. In kustprovincies zoals Zeeland en Zuid-Holland zitten nauwelijks piekbelasters (beide vier), in Groningen zelfs nul.

Aangetaste natuurgebieden

Met het uitkopen van piekbelasters wil het kabinet ten eerste aangetaste natuurgebieden herstellen – dat moet van de Europese Commissie. Met de ‘stikstofruimte’ die vrijkomt als piekbelasters stoppen, kunnen meer vergunningen worden afgeven voor bijvoorbeeld de bouw. Ten tweede wil het kabinet zo ‘PAS-melders’ legaliseren; boeren die nu geen natuurvergunning hebben door toedoen van de overheid. Die onder de vorige stikstofaanpak zonder vergunning mochten werken, maar die nu wel een nodig hebben.

Alleen, niemand verwacht dat drieduizend boeren zich vrijwillig zullen laten uitkopen – ook het kabinet niet. De 975 miljoen euro, omgerekend 325.000 euro per piekbelaster, zou daarvoor lang niet toereikend zijn. De opkoopregeling kan oplopen tot 120 procent van de marktwaarde van de agrarische onderneming.

Lees ook deze analyse: Stikstof is nog maar één van de natuurproblemen die het kabinet moet aanpakken

Het kabinet hóópt dat een vijfde van de drieduizend piekbelasters vrijwillig meedoet aan de regeling, zei minister Christianne van der Wal (Natuur en Stikstof, VVD) maandag tijdens een persgesprek. „Het zou al heel goed zijn als het lukt om bij die 20 procent te komen”, zei Van der Wal. Eerdere opkoopregelingen hebben maar beperkt succes gehad, zo bleek vorig jaar uit onderzoek van het Planbureau voor de Leefomgeving.

Stel dat 20 procent van de drieduizend piekbelasters vrijwillig meedoet, dan zijn dit alsnog de vijfhonderd tot zeshonderd bedrijven waar stikstofbemiddelaar Johan Remkes vorig jaar van sprak. Maar dat zou onvoldoende zijn, bevestigde minister Van der Wal maandag. Het kabinet heeft bewust gekozen voor een groter aantal piekbelasters om natuurgebieden echt te laten herstellen qua stikstof en bodem- en waterkwaliteit. Daarbij hoopt het kabinet landelijk nog eens tienduizend boeren uit te kopen die niet gelden als piekbelasters, met een aparte regeling waar nu 500 miljoen euro voor is uitgetrokken.

Het is ook niet te voorspellen wélke piekbelasters zich vrijwillig zullen aanmelden en wáár. Zijn het de grote uitstoters in een concentratiegebied zoals Gelderland, of blijken het straks juist ‘kleinere’ piekbelasters in andere provincies?

Dwangmaatregelen

De vraag blijft vooral wat gaat gebeuren met de overgrote groep aan piekbelasters die zich waarschijnlijk níét aanmeldt. Het kabinet heeft eerder „dwingend instrumentarium” aangekondigd, maar minister Van der Wal heeft juridisch weinig vertrouwen in onteigening of het intrekken van vergunningen, zei ze maandag. „Ik ga er alles aan doen om het te voorkomen”, zei ze. Dreigen met dwangmaatregelen is nu de aanpak van piekbelasters is begonnen bovendien het laatste wat het kabinet wil. Zeker na de hevige boerenprotesten van vorige zomer, de verkiezingswinst van BBB en de moeizame, lopende onderhandelingen over een Landbouwakkoord.

Van der Wal kondigde maandag in een Kamerbrief wel aan dat ze dwangmaatregelen laat uitwerken, onder meer laat ze die „normeren en beprijzen”. Gedacht moet worden aan strengere milieu-eisen en hogere kosten voor boeren die veel stikstof uitstoten.

Liever ziet Van der Wal een betere verstandhouding tussen overheid en boeren. Ze hoopt dat meer veehouders het besef krijgen: „Het is oké als je stopt. Het is oké als je zakendoet met de overheid.”

Overheidsdwang

Van der Wal hoopt dat zoveel mogelijk boeren zelf hun weg vinden naar de website aanpakpiekbelasting.nl. Hierop kunnen boeren via een ‘rekentool’ zelf zien of ze als piekbelaster gelden of niet. De website is anoniem, gegevens worden niet opgeslagen en zelfs als je een piekbelaster blijkt, is dat geen juridische grondslag om later met overheidsdwang geconfronteerd te worden, bezweert het kabinet.

Het kabinet vraagt piekbelasters die zich níét aanmelden ten eerste om zelf een ondernemingsplan op te stellen om stikstof te reduceren.

Piekbelasters worden door het kabinet daarnaast onder tijdsdruk gezet, in de hoop dat meer boeren zich vrijwillig aanmelden. De tijdelijke uitkoopregeling loopt vooralsnog negen maanden, van begin juli tot april volgend jaar.

Naast de opkoopregeling voor piekbelasters biedt het Rijk ook andere vormen van (financiële) steun. Zo wil de overheid boeren helpen om te verduurzamen, innoveren, extensiveren of verplaatsen.

Verder blijft Van der Wal benadrukken dat dit hét moment is voor boeren om in te stappen. „Er zal geen financieel aantrekkelijkere regeling volgen,” schreef ze maandag aan de Tweede Kamer.

Lees ook dit artikel: Uitkopen mag, nu nog boeren vinden die dat willen