Kun je klimaatactivist zijn én voor de overheid werken?

Kun je demonstreren tegen de overheid en tegelijk voor diezelfde overheid werken als ambtenaar? Sam Schwencke (25) vindt van wel. Twee jaar kon ze haar rol als ambtenaar prima combineren met haar inzet voor Extinction Rebellion. Tot ze in februari werd gearresteerd tijdens een actie, en foto’s daarvan, waarin zij met naam en toenaam werd genoemd, tot veel media-aandacht leidden. Ze werd op non-actief gesteld en kon onder voorwaarden terugkeren. Toch nam ze per 1 juni ontslag. Omdat ze zich onvrij voelde, door de gemeente beperkt in haar demonstratierecht.

Vanaf het moment dat ze in dienst trad bij de gemeente Den Haag, in 2021, was ze open geweest over haar acties voor Extinction Rebellion (XR), zegt Schwencke, eerst op de afdeling groen beleid en later als klimaatadviseur. „Ik vertelde dat ik doe aan burgerlijke ongehoorzaamheid, dat ik soms bewust de wet overtreed, altijd vreedzaam. Uit de noodzaak die ik voel om aandacht te vragen voor de klimaatcrisis”, vertelt ze telefonisch.

„Mijn leidinggevende wees me op de gedragscode voor ambtenaren, waarin bijvoorbeeld staat dat mijn handelen als burger ook invloed heeft op het imago van de gemeente. Ze zei dat ik voorzichtig moest zijn met media, maar dat het verder een privékwestie was.”

Lange tijd werkte die afspraak prima, zegt Schwencke. „Doordeweeks was ik ambtenaar, in het weekend activist. Ik ben acht keer gearresteerd in die periode, mijn leidinggevenden hoefden van anderen ook niet te weten wat ze in het weekend deden. Het werd beschouwd als mijn keuze: Tim schilderde dit weekend zijn huis, Sam werd gearresteerd in de ING-lobby.”

Wat gebeurde er tijdens die bewuste actie in februari?

„Het protest was gericht tegen het afgeven van exportkredietverzekeringen. Dat is een soort financiële garantie die de Nederlandse overheid geeft aan bedrijven bij het uitvoeren van projecten in het buitenland – het was ons om de fossiele projecten te doen. We stonden voor het partijkantoor van de VVD in Den Haag en ik had mezelf vastgeketend aan ijzeren buizen en moest door de technische dienst worden losgeslepen voordat ik werd gearresteerd.”

U werd eerder gearresteerd, waarom was dit voor uw werkgever nu wel een probleem?

„Al mijn eerdere arrestaties gingen geruisloos. Deze keer werden er foto’s gepubliceerd in verschillende media waarop ik duidelijk te herkennen was. Daar schrok ik zelf ook van. Ik zat toen nog voor GroenLinks in de Rijswijkse gemeenteraad en die zit daar samen met de lokale VVD in het college. De Haagse VVD stelde meteen vragen, ze stelden mijn integriteit als ambtenaar ter discussie.

Tim schilderde dit weekend zijn huis, Sam werd gearresteerd in de ING-lobby

„Veel media berichtten erover en mijn werkgever, de gemeente Den Haag, voelde zich genoodzaakt te reageren. Ik kreeg een officiële waarschuwing en werd op non-actief gesteld. Tijdens een gesprek met mijn afdelingshoofd en een jurist van de gemeente was hun belangrijkste punt dat ik de gemeente in diskrediet had gebracht. Zij wilden erop kunnen vertrouwen dat het niet nog een keer zou gebeuren.”

U mocht aanblijven. Waarom nam u zelf ontslag?

„Om terug te keren, moest ik een verklaring ondertekenen. Daarin staat onder andere dat ik niet mag deelnemen aan illegale activiteiten van Extinction Rebellion en dat ik op geen enkele manier meer betrokken mag zijn bij acties die niet zijn aangekondigd, zowel binnen als buiten de gemeente Den Haag. Ik ben akkoord gegaan, maar het voelde steeds beklemmender.”

Waarom?

„Veel acties van XR zijn onwettig, omdat dat de enige manier is om aandacht te krijgen. Vooral de beperking dat ik niet eens meer betrokken zou mogen zijn bij onaangekondigde acties van XR vond ik heftig. Dan zou ik geen trainingen meer mogen geven, geen arrestanten mogen helpen, zelfs geen folders mogen uitdelen. Het is daarnaast onmogelijk om niet herkenbaar te zijn als ambtenaar tijdens een actie sinds ik in de media kwam.

„Bovendien hoorde ik van ambtenaren uit Amsterdam die ook vaker zijn gearresteerd dat zij dat wel mochten van hun werkgever. Die gemeente ziet het als een privékwestie, ze interpreteren de gedragscode anders. Ik heb dit voorgelegd aan mijn afdelingshoofd, maar Den Haag kiest voor een strenge interpretatie en pakt mijn vrijheden af. Toen heb ik ontslag genomen.”

Lees ook: Jesse van Schaik (18): ‘Als klimaatactivist moet je telkens een nieuw kunstje bedenken’

De gemeente benadrukt dat iedereen het recht heeft op demonstratie. Op welke manier maakt Den Haag voor u een uitzondering?

„Door de voorwaarden die ze mij individueel hebben opgelegd. Die hebben ook gevolgen voor anderen, al weten collega’s niet precies wat het voor hen betekent. Er zijn mensen die niet naar solidariteitsdemonstraties van XR zijn gegaan, ook al waren die legaal, uit vrees voor hun baan. Er is een drempel ontstaan voor Haagse ambtenaren om hun demonstratierecht uit te oefenen.”

Heeft het eerder geschuurd, de combinatie van ambtenaar en activist?

„Nee, voor mijzelf niet, het lag altijd in elkaars verlengde. Als ambtenaar las ik de IPCC-rapporten, van het klimaatpanel van de VN. En werkte ik met kaarten van klimaatschade in Den Haag. De stad en haar inwoners zijn op termijn niet veilig voor de gevolgen van klimaatverandering. Dat gaat je niet in de koude kleren zitten. Als ambtenaar is het mijn morele plicht om inwoners te beschermen. Bij het Toeslagenschandaal was het ook noodzakelijk dat ambtenaren vrijmoedig waren en aan de bel trokken. Dat moet ook zo zijn als het over het klimaat gaat.”