Zij keken om naar anderen te midden van een crisis

Posted on December 22, 2022 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Omkijken Een oorlog in Europa, en crises van asiel tot armoede: 2022 werd geen gelukkig nieuwjaar. NRC portretteert mensen die oog hielden voor anderen.

22 december 2022

Leestijd 18 minuten

De oorlog brak uit, en Franky en Coen hadden een frietwagen

Franky en Coen reizen naar Oekraine om daar gratis friet en snacks uit te delen. Foto Pepijn Kouwenberg

Franky van Hintum (54) en Coen van Oosten (50) leerden elkaar achttien jaar geleden kennen op de jaarmarkt in het Brabantse Best, waar ze allebei radiografisch bestuurbare autootjes verkochten.

„Het kleinste radiografisch bestuurbare autootje ter wereld toentertijd”, zegt Coen. „We hadden allebei puur en alleen dát artikeltje.”

Franky knikt. „Ik stond met mijn kraam in het winkelcentrum en hij stond er net buiten.”

Daar begon hun vriendschap, die in 2022 uitgroeide tot een liefdadigheidsformatie. Samen reden ze dit jaar vijf keer tot aan de grens met Polen, drie keer reden ze door naar getroffen gebied in het westen van Oekraïne, om gratis snacks uit te delen aan mensen die onder de oorlog lijden.

Hoe belandden de twee vrienden daar?

„Onze levens hebben elkaar altijd gekruist’’, zegt Coen. „Maar dat met die friettent hangt van toeval aan elkaar.”

Ze vertellen erover in het bruine café naast de snackbar van Coen in Waspik. Op de achtergrond klinkt doorlopend het geluid van de winkelbel – spitsuur.

Coen had als kind een bijbaantje bij de stroopwafelkraam op de markt vlak bij zijn huis. De handelsgeest kreeg hem te pakken, en zo werd hij zelf ook koopman. Hij verkocht onder meer zemen lappen, snoepgoed en namaakparfums. Franky komt uit een ondernemersfamilie: hij prees lange tijd handige „Tel Sell-achtige” keukenproducten aan op de markt.

Toevalligerwijs leidde hun ondernemerszin ze in 2020 naar hetzelfde product: friet. Coen kocht in dat jaar zijn snackbar in Waspik. Franky vond een snackbar in Eindhoven. Zomers baat hij ook een mobiele frietkraam uit. Daarmee reist hij vooral door Duitsland.

Zo was de stand van zaken toen in februari de oorlog uitbrak.

Franky: ‘Ik ben minder egoïstisch geworden. En ik jank sneller.’ Coen: ‘Ik ook, honderd procent.’

Franky’s vrouw Tanja komt uit Oekraïne, ze wilden hun familie daar naar Nederland halen. „Maar toen het eenmaal hommeles was konden ze niet meer weg.”

Franky voelde zich machteloos. „Ik moest iets doen, voor mijn gevoel. Ik heb tijd, en ik heb een frietwagen, dacht ik toen.”

Hij belde Coen, wat zou die ervan vinden om naar de grens te gaan en snacks uit te delen? „Hij zei meteen ja.”

Coen steekt zijn hand de lucht in. „Ho, ho. Ik belde je na vijf minuten terug. En tóén zei ik ja.”

In de eerste weken van de oorlog wilde bijna iedere Nederlander wel iets voor Oekraïne doen, maar Coen en Franky deden het ook. Omdat ze iets te bieden hadden, zeggen ze, en omdat hun omgeving hen aanmoedigde, of ten minste niet tegenhield. En omdat dingen regelen de tweede natuur van deze ondernemers is.

Direct na dat telefoontje zijn ze gaan „schooien” bij snackleveranciers, die kipcorns, kaassoufflés en frikandellen meegaven. „Ieder gooiden we 2000 euro in de pot, dat konden we net missen.”

Begin maart, de oorlog nog geen drie weken oud, draaiden ze een parkeerterrein op vlak bij de grens tussen Polen en Oekraïne. „Dan begint het. Robotwerk. Bakken ohne Ende.”

Alle snacks en frieten gingen er in tien dagen doorheen. „De frikandellen noemden we ‘speciale Hollandse worst’”, zegt Franky, „anders wilde niemand ze.”

Die eerste trip mocht niet de laatste zijn, besloten ze. Mensen helpen heeft iets verslavends. Doordat ze media-aandacht kregen werd hun missie bekend, en zo konden ze geld inzamelen om af te reizen naar Oekraïne.

Het werk heeft ze voorgoed veranderd.

Franky en Coen reizen naar Oekraine om daar gratis friet en snacks uit te delen.
Foto’s Pepijn Kouwenberg

„Ik ben minder egoïstisch geworden”, zegt Franky. „En ik jank sneller.”

Coen: „Ik ook, honderd procent.”

Ze zitten vol verhalen. Franky vertelt over een meisje van een jaar of tien dat met een doffe blik in haar ogen aansloot in de rij voor hun kraam. Toen hij haar friet met ketchup gaf, begon ze ineens te stralen. Over de militairen die zo dankbaar waren voor het eten, dat ze hun badges aan Coen en Franky gaven. Het ongeduld van mensen met verschrikkelijke honger. Over het filmpje dat ze zagen, van de aanslag op twee vrouwen en hun kinderen.

„Ik vind veel dingen niet meer belangrijk”, zegt Franky. „Ik ben altijd Formule 1-fan geweest, maar het heeft nu minder waarde.”

De afgelopen maanden ontving hun stichting 250.000 euro aan donaties. Dat brengt een nieuw vraagstuk met zich mee: hoe houd je de donateurs tevreden?

„We wilden eerst een nieuwe wagen”, zegt Franky.

Coen: „Die we nu hebben kan niet achteruit, en niet zo makkelijk over hobbels.”

Franky: „Maar toen dachten we: hoe staat dat tegenover mensen die gedoneerd hebben?”

Coen en Franky gaan deze maand daarom behalve snacks ook kerstcadeaus uitdelen in Oekraïne: nuttige spullen zoals powerbanks en straalkachels, maar ook speelgoed. Ze gaan onder meer naar twee weeshuizen, een bejaardentehuis en in zwaar getroffen gebieden de straat op.

Franky: „Ik zei net dat ik minder egoïstisch ben geworden. Misschien is dat niet waar. Want het voelt zo goed om goed te doen.”

Hoe het komt dat ruim vijfhonderd Rijswijkers deze winter zich zijn gaan kleden in een tweedehands jas

Nawfal Al Jeburi en Rochelle Heerema deelden winterjassen uit aan hen die dat nodig hadden in Rijswijk. Foto Pepijn Kouwenberg

Ruim vijfhonderd kinderen en volwassenen in Rijswijk kleden zich deze winter tegen de kou met een jas die eerst van een ander was. Ze konden de jas in oktober gratis ophalen in een winkel die hoort bij een school voor praktijkonderwijs.

O fijn, denk je als je zoiets leest. Prima geregeld. Zeker in dit dure jaar.

Maar hoe komt zoiets nou tot stand? Die jassen zijn opgesnord, weggeven, ingezameld, gewassen in grote wasmachines in een Rijswijks verzorgingshuis, opgelapt zo nodig. Ze zijn gesorteerd op maat en opgehangen in die winkel van die school. Gegadigden werden welkom geheten, en leden van de plaatselijke breiclub zorgden voor bijpassende sjaals. Honderden mensen deden mee aan de Rijswijkse liefdadigheid.

We lichten er twee uit. Nawfal Al Jeburi (39) is docent op de school die aan de actie meedeed, het Stanislas Pro. Hij geeft er het vak ‘winkel ondernemen’ aan kinderen van veertien tot achttien. Anders gezegd: Al Jeburi brengt hen ondernemingszin bij. Hijzelf ondernam al als kind. Met zijn oom kocht hij potloden in op de groothandel en hij verkocht ze op zijn schoolplein in Bagdad. De Atari-spelcomputer die hij kreeg van zijn ouders installeerde hij thuis op een kamertje dat hij per half uur verhuurde aan jongens uit de buurt. Op zijn veertiende belandde hij in Nederland, eerst in een „bungalowpark voor asielzoekers” in Harderwijk. Later handelde hij in vrachtwagenonderdelen en vervolgens in auto’s, maar hij miste het idealisme en zette een dagbesteding op voor jongeren met een beperking. Hij verzoop in de rompslomp en stopte. Sinds januari is hij docent op het Stanislas Pro. Op dag drie nam hij afscheid van de kringloopwinkel die bij zijn school en vak hoorde. Handel vergt enthousiasme, en die voel je niet tussen „porseleinen katjes en onvolledig bestekservies.” Met zijn leerlingen doopte hij de zaak om tot ‘Fashion Outlet Store’: een ruim opgezette zaak met eerstehands merkkleding, opgekocht in bulk uit overtollige winkelvoorraad.

We hebben veel meer jassen nodig, zeiden Al Jeburi en Heerema tegen elkaar. Dus belden ze de media

Streven naar eerlijkheid, dat zit er bij Rochelle Heerema (40) gewoon „ingebakken”. Ze komt uit de Dominicaanse Republiek en woont sinds haar achttiende in Nederland, waar „zoveel welvaart is dat niemand het slecht hoeft te hebben.” Er is alleen een betere verdeling nodig. Van winterjassen bijvoorbeeld. Heerema’s rol is gangmaker, kwartiermaker, initiatiefnemer, verbinder. Weinig tastbare begrippen als je ze ziet staan in een LinkedIn-cv, maar in de nazomer in Rijswijk betekende het dat Rochelle Heerema aan tig lokale welzijnsorganisaties vroeg om jassen in te zamelen. Of ze een doos wilden neerzetten bij hun deur om die jassen in te doen. Dat ze de school van haar kinderen erbij betrok. Dat ze een poster maakte over de actie en die overal liet ophangen.

Nawfal Al Jeburi hoorde van de actie en bood Rochelle Heerema de Fashion Outlet Store aan om de jassen in op te hangen. „Kunnen mijn leerlingen meteen helpen!” zei de ondernemer tegen de kwartiermaker/gangmaker/verbinder/initiatiefnemer.

Foto’s Pepijn Kouwenberg

De gratis jassen, tweehonderd stuks, waren bedoeld voor Oekraïners, voor andere vluchtelingen uit het plaatselijke azc en voor inwoners van Rijswijk in bezit van de zogenoemde Ooievaarspas die mensen met een laag inkomen korting geeft op sport, cultuur en abonnementen. Vooral die laatste groep mensen meldde zich.

„Dat zóveel mensen een Ooievaarspas hebben!” dacht Nawfal Al Jeburi op dag twee van de winterjassenactie. Hij schrok van de drukte. Stonden er twintig mensen in de Outlet Store zelf, zodat anderen buiten moesten wachten. „Er stond gewoon een rij!”. En die rij werd zo lang dat-ie de hoek om sloeg. Rochelle Heerema sprak met wachtenden. Ze hoorde dat mensen thuis de verwarming niet aan durfden zetten. „Ze zochten een jas voor buiten maar net zo goed voor binnen.”

Leerlingen heetten de mensen welkom, nodigden hen uit een jas uit te kiezen. Kwam straks wel de registratie van de Ooievaarspas.

We hebben veel meer jassen nodig, zeiden Al Jeburi en Heerema tegen elkaar. Al Jeburi benaderde landelijke media. Kunnen jullie s.v.p. een item maken? Hij ving bot. Omroep West hapte toe. „Kom doneren”, zei Al Jeburi in het artikel op de site. „Kinderjassen, dames- en herenjassen.” Wel een jas „die je aan iemand gunt”, voegde hij toe. „Dus geen vieze of kapotte jas.” De dagen erna kwamen er „wel tien auto’s voorrijden” van mensen met jassen.

En zo komt het, dat ruim vijfhonderd Rijswijkers zich deze winter kleden met een jas die eerst van een ander was.

De man die greep houdt op het zwerfvuil van Nederland

Dirk Groot verzamelt zwerfafval. Hij staat ook bekend onder de naam Zwerfinator. foto Pepijn Kouwenberg

Met zijn afvalknijper houdt Dirk Groot (53) een blauwe, doorzichtige plastic wikkel omhoog: „Dit vond ik vroeger altíjd, nu bijna nóóit meer.” De fabrikant van Antaflu stopt zijn hoestbonbons nu namelijk in wikkels van papier. „Die vergaan in de natuur; plastic wikkels niet.” De omslag is grotendeels te danken aan Zwerfinator, de naam waaronder Groot al jaren strijdt tegen zwerfvuil.

Zwerfinator boekte meer successen. Op kleine plastic flesjes zit sinds vorig jaar statiegeld: „Daarvan vind ik nu 70 procent minder dan ervoor.” Blikjes worden per 1 januari 2023 ook geld waard. ‘Knetterballen’, vuurwerk in plastic, verdwenen uit de winkelschappen. En dit alles dus mede dankzij Groot.

Hij demonstreert zijn actie-methode op een grijze herfstdag in zijn woonplaats Purmerend. Tijdens een rondje afval rapen fotografeert hij elk gevonden voorwerp voordat het in de zak verdwijnt: „Met een foto heb je exacte locatie, datum en tijdstip.” Thuis voegt De Groot, die een IT-achtergrond heeft, daar data aan toe: type (blikje, flesje, zakje etc.), materiaal, oorspronkelijke inhoud en merk.

Sinds Groot op 16 juli 2016 met dit „monnikenwerk” begon, heeft hij elke dag gemiddeld bijna 270 afvalfoto’s gemaakt – met een uitschieter van 4.175 stuks tijdens een ronde van negen uur in Amsterdam-Osdorp. In zijn database zitten nu 625.000 foto’s. Daarmee kan Groot het dna van het Nederlandse zwerfafval uitlezen: „Ik maak lijsten, tabellen, kaarten en grafieken en doe zo ontdekkingen.”

Zo ontdekte hij dat er geen regionale verschillen zijn in het zwerfafval: „Behalve in de biermerken: in het oosten meer Grolsch, in het zuiden Bavaria en in de Randstad Heineken en Amstel.” En dat het tijdens de coronapandemie wel meeviel met de rondslingerende mondkapjes: „Die stonden niet eens in mijn top-tien.”

In zijn top-tien stonden wel steeds de Antaflu-wikkels. Groot deed op sociale media een oproep om foto’s te maken van de snoepwikkels en ontving binnen een jaar 16.000 foto’s: „Ook uit Zweden en Portugal.” De fabrikant besloot de wikkels aan te passen. Het duurde anderhalf jaar om het goede papier te vinden en om de vul- en wikkelmachines aan te passen. De fabrikant van Wilhelmina-pepermuntjes („Die wikkels vind je veel op pleinen, naast horeca-tenten”) ging daarna ook over op papier.

Het begon in 2014 toen ik rondliep met mijn pasgeboren zoon in de kinderwagen. Ik stoorde me aan de rotzooi buiten

Groot ontdekte gebreken in de Nederland Schoon-campagnes van de verpakkingsindustrie: „Daarin lag de nadruk op de top-drie van meest voorkomend afval: peuken, bananenschillen en kauwgum.” Zo leidde de industrie de aandacht af van verpakkingen. En dat terwijl drankverpakkingen volgens zijn gegevens „in volume en gewicht goed waren voor 40 procent van het totaal.” Met dit soort data voedde hij het politieke debat over statiegeld op plastic flesjes: „Vooral de parlementariërs die zich sterk maakten voor statiegeld.”

De verpakkingsindustrie probeerde nog om met posters en oranje prullenbakken het aantal plastic flesjes fors terug te dringen. Groot ging naar de proefgebieden van de industrie in Zaandam en Rotterdam om zelf te tellen: „Het aantal flesjes op straat nam alleen maar toe.” Zijn data gaven hetzelfde beeld als die van Rijkswaterstaat: „In hun rapporten worden sinds 2018 mijn cijfers meegenomen.”

Vond Groot voorheen 1 plastic flesje op 2,7 blikjes, sinds het statiegeld daarop is de verhouding ongeveer 1 op 10. „Blikjes zijn nu nog de drankverpakking die ik het meest vind. Ik ben benieuwd wat het effect van het statiegeld straks is.” Uiteindelijk moet er volgens Groot statiegeld komen „op alles met een deksel”. Eerst op plastic flesjes met vruchtensap, alcohol en zuivel, die nu nog vrijgesteld zijn; straks ook op bijvoorbeeld shampoo-flessen en crèmepotjes.

In de eerste jaren van Zwerfinator geloofde Groot in opruimen als dé oplossing. „Het begon in 2014 toen ik rondliep met mijn pasgeboren zoon in de kinderwagen. Ik stoorde me aan de rotzooi buiten.” Hij ging afval rapen – een keer zelfs ’s nachts.

De maatschappelijke discussie over de ‘plastic soep’ en afval dat uiteenvalt in schadelijk microplastics deed Groot beseffen dat „we bij de bron minder afval moeten produceren.”

Toen begon hij bedrijf Zwerfinator, met als motto Hasta la vista, plastic soup! Zijn inkomsten komen uit het geven van gastlessen en lezingen, en uit het verzamelen van data voor gemeenten en bedrijven als McDonald’s.

De verpakkingsindustrie en supermarkten houden vast aan opruimen en hergebruik. Plastic afval wordt verwerkt tot fleecetruien en bermpalen. „Leuk hoor, maar ik vind op en bij de straten steeds meer zakken gemaakt van plastic. Bermpaaltjes worden kapotgereden en vallen uit elkaar tot microplastics.”

Het statiegeldvrije drankkarton („samengeperst aluminium, plastic en karton – dus amper te recyclen”) is nu bezig aan een opmars in het zwerfafval. Dat is het nieuwste doelwit van Zwerfinator.

Het eerst succes is binnen: de maker van ontzilt zeewater gaat op zoek naar een andere, dit keer écht duurzame verpakking.

Hij vond: buiten slapen in Ter Apel, dat mág gewoon niet

Willem Straat voerde actie door tentjes uit te delen bij Ter Apel. Foto Pepijn Kouwenberg

Problemen pak je aan, vindt Groningse meubelverhuurder Willem Straat (40). Geen verhaaltjes vertellen of politieke discussies voeren, maar praktische oplossingen vinden. Dát is voor Straat ondernemen. Dus als hij aan het begin van de zomer van 2022 op televisie ziet dat buiten de hekken van het aanmeldcentrum in Ter Apel honderden asielzoekers op de grond moeten overnachten, bedenkt hij meteen een oplossing: tentjes.

„Die mensen hadden gewoon beschutting nodig tegen de wind en regen, en wat privacy”, zegt Straat een paar maanden later op zijn Groningse kantoor, waar het ruikt naar vers uitgepakt meubilair. „Zodat ze niet met hun hele hebben en houden daar buiten moesten blijven als een stel koeien.”

Hij bezoekt Ter Apel zelf begin juli en ziet een jong meisje in een roze jasje dat met haar moeder uitstapt op het busstation. Het meisje kijkt naar het veld – dat beeld vergeet hij nooit meer – met overal lege bekertjes, mensen die zich wassen in wasbakken en eten dat over een hek wordt uitgedeeld. „Dan kom je aan in Ter Apel en mag je op het veld slapen”, zegt Straat. „Mensonterend.”

Daarom begint hij medio juli een crowdfundingsactie. Hij hoopt 5.000 euro binnen te halen voor de tentjes. Binnen drie dagen staat de teller op 12.000 euro. Genoeg voor 165 blauwe Tornado’s; de tweepersoons festivaltentjes die binnen een paar seconden zijn opgezet.

Ploep, ploep, overal plopten de blauwe tentjes open. ‘Dat gaf echt een dankbaar gevoel’

Zodra Straat aankondigt de tentjes uit te gaan delen, begint de ellende. Eerst belt de burgemeester van Groningen, die Straat vraagt nog even te wachten met zijn tenten omdat het ernaar uitziet dat er een structurele oplossing komt. Straat wacht, totdat duidelijk wordt dat die structurele oplossing de komst is van cruiseboten waar de asielzoekers met pendelbootjes heen moeten worden vervoerd, omdat de cruiseboten nergens mogen aanmeren. „Ik dacht echt: wat is dit voor gelul”, zegt Straat. „Sorry hoor, maar dat is geen oplossing.”

En dus besluit hij toch de tentjes uit te delen. En dan probeert de Veiligheidsregio Groningen hem ervan te weerhouden.

De argumenten?

De tentjes zijn brandbaar. „Dat bleek niet zo te zijn”, zegt Straat. „Natuurlijk, alles waar je vuur op zet gaat op een gegeven moment in de fik. Maar deze tentjes mocht je ook op festivals neerzetten.”

Daarna komt de Veiligheidsregio met het argument dat er in Ter Apel opstootjes zijn en mensen neergestoken kunnen worden met de tentharingen. Waarop Straat voorstelt tenten uit te delen zonder haringen.

Maar bovendien, stelt de Veiligheidsregio, is er geen controle mogelijk op wat zich ín de tentjes afspeelt. „Als je kwaad wil doen, kun je altijd en overal kwaad doen.”

Al die argumenten zijn volgens Straat „slappe hap”: ambtenaren en bestuurders vinden altijd wel een reden waarom iets níét kan. Regels, processen en procedures. Straat kan het niet meer horen. „Zijn regels belangrijker dan menselijkheid? Ik vind van niet.”

Een groep ondernemers uit de provincie Groningen deelde zo’n tweehonderd tentjes uitgedeeld aan wachtende asielzoekers bij het aanmeldcentrum. Het geld voor de pop-uptentjes werd opgehaald via een crowdfundingsactie. Het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) verwacht dat vanwege de drukte ongeveer 150 mensen buiten moeten slapen bij het aanmeldcentrum in Ter Apel. Foto Vincent Jannink / ANP

En dus rijdt hij ’s avonds op 15 augustus van Groningen naar Ter Apel, samen met wat collega’s. Ze rijden in twee auto’s het terrein op en delen 164 tentjes uit (één tent bleef achter in zijn loods omdat een fotograaf die wilde vastleggen). Binnen vijf minuten zijn alle tentjes uitgedeeld.

Een moment later hoort Straat ploep… ploep, ploep, ploep: overal op het terrein ploppen de blauwe Tornado’s open. „Dat gaf echt een dankbaar gevoel”, zegt Straat. Als ondernemer denkt hij commercieel, hij wil winst maken. „Maar hier bereikten we echt iets maatschappelijks. Dat je iets goeds doet voor de wereld, dat smaakt naar meer.”

Een dag later krijgt hij ’s avonds laat een bericht op LinkedIn van een asielzoeker: de politie neemt alle tenten in vanwege veiligheidsredenen. Straat ligt al op bed en is woest. „Het regende toen ook nog”, zegt Straat. „Hoe idioot kun je zijn?”

Uiteindelijk sliepen asielzoekers één nacht in de tenten van Straat. Toch kijkt hij met een goed gevoel terug. „Het heeft toch wel veel reuring gebracht.” En een licht gevoel van trots dat je „als burger een klein verschil kan maken”. En dat bleef niet onopgemerkt: Straat verscheen in landelijke en regionale media, op tv en in kranten. En hij kreeg een handgeschreven brief van een oudere krantenlezer met daarin een aanmoediging op z’n Gronings: Kop d’r veur en goa deur (Zet hem op en ga zo door).

En dat doet Straat. Zo wil hij een permanente container plaatsen op het terrein van Ter Apel, met oplaadpunten voor telefoons, en daarbovenop schermen met de tekst ‘Welkom in Ter Apel’. Maar, verzucht Straat, „ook daar krijg ik geen toestemming voor”.

Haar huis is groot en het woningtekort ook, dus nu leeft er een Finse op zolder

Monique de Jong nam iemand in huis omdat de woningmarkt zo krap was. Foto Pepijn Kouwenberg

‘Ze is thuis, zie ik, haar schoenen staan er.” Monique de Jong (60) knikt vanuit de woonkamer in de richting van de gang. Twee verdiepingen hoger, op zolder, bevindt zich de woonruimte van haar huisgenoot: een Finse studente neuropsychologie. Die ligt nog te slapen, vermoedelijk.

De Jong werd vijf jaar geleden weduwe. Haar man Reinier, een vrolijk en schijnbaar onverwoestbaar type, overleed plotseling aan longkanker. Met hun kat Susie bleef ze achter in hun riante nieuwbouwwoning in Utrecht; kinderen kwamen er niet.

Al vrij snel kwam ze op het idee iemand in huis te nemen, vertelt ze. „Ik vond het maar een dooie boel hier. En het slaat natuurlijk nergens op, een vrouw alleen in zo’n groot huis. Zeker nu met die wooncrisis.”

Samen met een vriend verbouwde ze de zolder: haar bureau eruit, keukentje erin. En meubels, want ze wilde de kamer met balkon aan een internationale student verhuren – onder die groep is de woningnood het hoogst. Bovendien leek het haar leuk, een andere cultuur leren kennen, jong leven in huis. Toen ze in de krant las over Hospi Housing, een start-up die hospita’s (of ‘hosts’) koppelt aan internationale studenten, ging ze overstag.

Het sloeg natuurlijk nergens op, een vrouw alleen in zo’n huis. Zeker met die wooncrisis

„Ik kreeg knetterveel reacties”, zegt ze. „Wel veertig, allemaal vrouwelijke internationale studenten.” Ze nodigde drie jonge vrouwen uit om te komen hospiteren; een Finse, Deense en Griekse. Van rond de 25, niet té jong dus, want ze vindt het prettig als iemand „een beetje verantwoordelijk” is – ze is bang dat het huis per ongeluk afbrandt, één keer is ze op zolder gaan controleren of het inductiekookplaatje wel was uitgezet.

Kiezen bleek lastig. „Had ik maar drie kamers, dacht ik!” Uiteindelijk werd het de Finse studente. Eind september trok ze erin. De huur is minder dan 5.700 euro per jaar, zodat De Jong er geen belasting over hoeft te betalen.

Het is fijn om met iemand te wonen, nog los van dat het de samenleving verder helpt: het klopt meer dan alleen-zijn. „Voor het huis is het goed als hier leven is”, zegt De Jong. „Ik heb een kat en planten die verzorgd moeten worden als ik weg ben, een mooie tuin om van te genieten.” Ze drinken geregeld samen koffie, verder gaan ze hun eigen gang. Toch hebben ze een band gekregen. „Je leert elkaar kennen, en dan wordt het contact anders.” Ze heeft wel wat privacy ingeleverd. Haar nachtjapon, die laat ze niet zomaar meer in de badkamer hangen. Dat is een openbare ruimte geworden. Ze zorgt dat die netjes en schoon is.

Monique de Jong nam iemand in huis. Foto Pepijn Kouwenberg

Over de huisregels moest De Jong even nadenken. „Ik had gezegd: drie keer per week douchen, tenzij je sport. Het is energiecrisis en ik wil een beetje binnen de lijntjes blijven. Maar dat vond zij helemaal niks, ik zag het aan haar gezicht. Toen ik haar vroeg hoe zij erover dacht, zei ze: ‘Ik kan ook heel kort douchen, of bijbetalen.’ Dat laatste wilde ik niet, kort douchen vond ik een goed idee. Maar ja, wat is kort? Moet ze dan met een zandloper douchen? Nu heb ik het maar losgelaten. Ze moet wel haar levensruimte hebben. Het wordt pas leuk als zij zich ook thuisvoelt.”

Loslaten, dat heeft De Jong ook op andere vlakken geleerd. Op de verhuurde zolder komt ze bijna nooit. Maar als ze er wél komt, is het, tja, wat rommelig, zacht gezegd. De was, had ze gedacht, konden ze samen doen: handdoeken en beddengoed bij elkaar. Maar haar huurder wast bijna nooit. „Ik zie haar stapel handdoeken steeds kleiner worden, ze spaart het héél lang op. Waar blijft dat, denk ik dan.” De huurder gaat laat naar bed, vaak pas om drie uur, en staat laat op, waardoor de kat ’s ochtends alsnog eten van de buren moet krijgen als De Jong er niet is.

Maar ach, wat zou het. „Vriendinnen met kinderen hebben het over ‘loslaten’, nu kan ik daarover meepraten. Ik heb leuke anekdotes. En het is prettig te merken dat het lukt. Het leven wordt een stuk leuker als je je niet stoort aan pietluttige dingen.”

De dakloze schold haar niet uit, dat gaf moed

Wendy Broeren is straatverpleegkundige. Ze gaat op pad om slaapplekken te zoeken en zorg aan te bieden. Foto Pepijn Kouwenberg

Vanochtend werd ze niet weggejaagd: het inmiddels bekende ‘rot op’ bleef uit toen ze bij hem stond, middenin een weiland met wilde koeien. „Morgen neem ik een thermoskannetje met koffie mee – misschien dat hij wel een kopje aanneemt.”

Wendy Broeren (51) is – naast haar werk bij GGD Gelderland – ‘straatverpleegkundige’: ze helpt in Nijmegen dak- en thuislozen met medische problemen. Maar ook met andere zaken, zoals financiële administratie en een gebrek aan aanspraak. „Er zíjn”, zegt ze tijdens een gesprek via Zoom. „Dat is wat ik doe”.

Hoe was dat dit jaar, in een almaar duurdere wereld? Tja, van geld dat minder waard wordt merk je weinig als je niets hebt, zegt Broeren. Het was, zo bezien, een jaar zoals altijd voor de mensen die zij op straat spreekt: een jaar om te overleven.

Want dat is het daklozenbestaan. Continu op zoek naar een veilige plek, niet te dicht bij de bewoonde wereld („want je wil niet gevonden worden, een boete voor buiten slapen kun je niet betalen”) maar ook niet te diep in een weiland („met zwijnen en vossen om je heen”). En „zodra het land tot leven komt” weer weg zijn, uit het zicht.

Haar werk noemt ze de ‘kunst van verleiding’. Continu je hand reiken en hopen dat iemand die af en toe pakt

Deze maandagochtend in november stond ze dus bij een meneer in de wei die daar onbeschut lag, „niet eens in een tentje of slaapzak”. Twee winters geleden vroor hij al bijna dood. Hulp accepteert hij niet graag. Maar dat hij haar vanochtend niet uitschold, zoals hij normaal wel bij iedereen doet („niet expres, dat komt door een stoornis”), maakt Broeren „gelukkig”. „Dat geeft me moed voor de rest van de week.”

Zulke kleine overwinningen maken haar werk zo waardevol. „Iemand die mee gaat naar de opvang en een douche neemt, of wél even een kop soep of een uitsmijtertje eet. Van grote doelen, zoals iemand van de straat krijgen, moet je in dit werk niet dromen – het is niet haalbaar.” Want zelfs de kleine stapjes zijn niet vanzelfsprekend, zegt ze: veel dak- en thuislozen mijden zorg. Niet omdat ze geen zorg willen, maar omdat de beschikbare mogelijkheden niet bij ze passen. „Als het zo druk is in je hoofd, kun je niet op een slaapzaal slapen. Maar helaas zijn er geen hutjes op de hei beschikbaar.” Ze noemt haar werk „de kunst van verleiding”. „Continu je hand reiken en hopen dat iemand die af en toe pakt.”

Drie of vier keer per week loopt Broeren door Nijmegen met een „loeizware rugzak” op. De inhoud is om weg te geven: een slaapzak („zo eentje die je ook als jas kunt dragen”), warme handschoenen, droge sokken, wat te eten en iets te drinken (’s zomers water, ’s winters „iets waar je warm van wordt”). En ook het verbandtrommeltje gaat altijd mee – er zijn dagelijks genoeg wonden om te verzorgen.

De afgelopen drie jaar behoorden ook coronatesten tot de uitrusting. „Daklozen werden toen nog meer buitengesloten dan anders. Bibliotheken, kerken en inloophuizen gingen dicht. Op koude winterdagen is dat het allerverschrikkelijkst.”

Veel hulpverleners bleven thuis uit angst voor besmetting. Broeren wilde per se alsnog de straat op. Sommige mensen op straat bleken geen idee te hebben wat er aan de hand was. „Die vroegen mij waarom het zo stil was op straat. We denken altijd dat iedereen alles wel meekrijgt, maar niet iedereen heeft een telefoon.”

Broeren kijkt, zelfs in de donkere winter, graag naar lichtpuntjes. Mensen die soep klaarmaken voor het inloophuis, restaurants die daar groente en fruit naartoe brengen, bakkers die brood uitdelen. Dat zag ze ook massaal gebeuren voor Oekraïense vluchtelingen toen de oorlog uitbrak. „Dat geeft hoop. Als we toch altíjd zo voor elkaar zouden zorgen…”

Héél even dacht ze: maar waarom doen mensen dat nu opeens met zovelen, terwijl we dat niet doen voor daklozen hier? Maar zo wil ze helemaal niet denken. „Ken je dat liedje van Kinderen voor Kinderen?” Ze zingt: Als ik de baas zou zijn van het Journaal, dan werd meteen het nieuws een heel stuk positiever. „Zodra je stilstaat bij mooie dingen, gebeuren er nóg meer mooie dingen.”

„Zeg, dit ga je niet allemaal zo opschrijven, toch? Dat klinkt zo cliché.”

Een versie van
dit artikel
verscheen ook in

de krant
van 24 december 2022

Aboutaleb zwaait af

admin
September 6, 2024
0

Ahmed Aboutaleb, de burgemeester van Rotterdam, vertrekt na ruim vijftien jaar. En dat gaat niet met stille trom. Onlangs was er een groot afscheidsfeest voor ‘alle Rotterdammers’ in een zonnig Rotterdams park waar de burgemeester door honderden enthousiaste Rotterdammers werd bedankt. Er zijn verschillende andere festiviteiten, er komt een boek van AD-journalist Peter Groenendijk. En een tentoonstelling.

Die tentoonstelling, Aboutaleb: burgemeester/ burgervader met foto’s van fotograaf Salih Kiliç is te zien in de Rotterdamse Kunsthal. Kiliç volgde Aboutaleb vanaf 2018 tot het uitbreken van de coronapandemie tijdens zijn dagelijkse werkzaamheden – net als Pete Souza, de fotograaf die Barack Obama tijdens zijn presidentschap volgde en erin slaagde om de bijzondere momenten vast te leggen.

Burgemeester Aboutaleb praat met politieagenten, jongeren en jeugdwerkers over etnisch profileren in een Huis van de Wijk in Hillesluis. (november 2018)

Aboutaleb is aanwezig op een feestelijke ‘naturalisatie ceremonie’ in concert- en congresgebouw De Doelen waarbij ‘nieuwe Nederlanders officieel de Nederlandse nationaliteit krijgen na onder meer het behalen van de inburgeringsexamens. (december 2018)

Burgemeester Aboutaleb, bij het 75e verjaardagsfeest van Willem van Hanegem geeft burgemeester Aboutaleb hem een zoen op de wang na het overhandigen van een jubileum boekuitgave over de voetballer. (februari 2019)

Kiliç lukt dat ook. Als je zo lang met iemand meeloopt, word je vergeten door je onderwerp, lijkt het. Hij fotografeert Aboutaleb tijdens zijn talloze interacties met Rotterdammers: in een ‘Huis van de Wijk’ in gesprek met jongeren en jeugdwerkers over etnisch profileren. Bij het ontsteken van de kerstverlichting voor het stadhuis. Tijdens een naturalisatie ceremonie waarbij een ‘nieuwe’ Nederlander wordt verwelkomd en een Nederlands paspoort krijgt na het behalen van de inburgeringdiploma’s. Tijdens een signeersessie voor zijn poëziebloemlezing Lees!

We zien op de tentoonstelling een man die met gezag zijn rol als burgervader invult; gedegen, hardwerkend en betrokken. Een man die gewend is geraakt aan zijn populariteit. Hij werd in 2021 uitgeroepen tot ‘beste burgemeester van de wereld’ door de internationale denktank City Mayors Foundation die hem „een van de langst dienende en meest gerespecteerde burgemeesters van Europa” noemde. Het tijdschrift Binnenlands Bestuur riep hem al drie keer uit tot beste lokale bestuurder. En toen RTV Rijnmond na twee termijnen een peiling onder zesduizend Rotterdammers hield, bleek dat zo’n tachtig procent een derde ambtstermijn.

Burgemeester Aboutaleb tijdens een telefoongesprek over een klein vliegtuig dat neerstortte in Hilversum. Als burgemeester van een grote stad wordt hij van dergelijke gebeurtenissen op de hoogte gehouden. Dit gebeurde tijdens zijn jaarlijkse bezoek aan Kamp Westerbork met Rotterdamse schoolkinderen. (april 2019)

Burgemeester Aboutaleb doet mee aan een van de activiteiten op Koningsdag in de Rotterdamse wijk Crooswijk. (april 2019)

Burgemeester Aboutaleb tijdens de drukbezochte signeersessie van zijn poëziebloemlezing ‘Lees!’ (juni 2019)

Burgemeester Aboutaleb krijgt in zijn dienstauto van een medewerker Externe Relaties de laatste stand van zaken, onderweg naar het wereldmuseum waar Koningin Maxima de expositie “Superstraat” zal openen. (juli 2019)

Burgemeester Aboutaleb maakt de andere burgemeesters van de G4 (4 grootste gemeentes) aan het lachen, wachtend op de koning in de Gouden Koets. Het is traditie dat de G4 burgemeesters de koning uitzwaaien na de troonrede. (september 2019)

Aboutaleb is niet alleen maar geliefd. Met name jongere Rotterdammers met een migratieachtergrond hadden kritiek op zijn, in hun ogen, harde opstelling in het integratiedebat. Zijn legendarisch woorden bijvoorbeeld na de aanslag op Charlie Hebdo – “als je het niet ziet zitten dat humoristen een krantjemaken, ja… mag ik het dan zo zeggen: Rot toch op!” – vielen niet bij iedereen goed. Het zou het wij-zij denken versterken. En de meeste Rotterdammers zijn het inmiddels vergeten, maar in het begin van zijn burgemeesterschap werd er door een deel van hen nog wantrouwig naar Aboutaleb gekeken. Hij was formeel en tamelijk kleurloos.

Dat zien we niet op de tentoonstelling. Iets anders dat we niet op de foto’s zien, is zijn gezin. Aboutaleb heeft zijn privéleven, hij heeft drie dochters en een zoon, altijd buiten de publiciteit gehouden. Daarom is de foto die Kiliç van hem en zijn dochter tijdens de vuurwerkshow op de Erasmusbrug maakte bijzonder. Toch een blik op een kant van Aboutaleb die we minder goed kennen. Die van vader. Hij is overigens ook opa. Misschien zien Rotterdammers hem binnenkort wel met een van zijn kleinkinderen in een Rotterdamse speeltuin.

Burgemeester Aboutaleb kijkt naar een spandoek van de beweging ‘Kick Out Zwarte Piet’ tijdens de intocht van Sinterklaas. (november 2019)

Burgemeester Aboutaleb samen met een groep kinderen bij het ontsteken van de kerstboomverlichting op de Coolsingel. (december 2019)

Burgemeester Aboutaleb spreekt een
menigte toe tijdens het jaarlijkse ontsteken
Burgemeester Aboutaleb spreekt een menigte toe tijdens het jaarlijkse ontsteken van de kerstverlichting voor het Stadhuis. (december 2019)

Burgemeester Aboutaleb met zijn dochter tijdens Oud & Nieuw, direct na het aftellen tot het nieuwe jaar. Achter hen kijkt een medewerker van de staf van de burgemeester toe. (januari 2019)

Russen, rechtsstaat, radicaal-rechts. Alles over de Europese verkiezingen

admin
May 2, 2024
0

Waarom deze verkiezingen ertoe doen

Opkomst radicaal-rechts

Dat de Europese Unie naar rechts afslaat, is op basis van de peilingen waarschijnlijk. Maar hoe radicaal gaat die bocht eruit zien? In tal van EU-landen staan radicaal-rechtse partijen op winst. Dat die peilingen ook kunnen leiden tot een grote overwinning, toont het voorbeeld waarnaar in veel EU-lidstaten nu wordt gekeken: de PVV-winst in Nederland.

Centrumpartijen vrezen voor de gevolgen van zo’n rechts-radicale ‘golf’. Bijvoorbeeld omdat de steun voor Oekraïne bij veel van deze partijen niet vanzelfsprekend is. Maar ook omdat ze klimaatbeleid zeggen te willen blokkeren of vormen van Europese samenwerking willen stopzetten of hinderen – bijvoorbeeld die op het gebied van defensie.

Ook niet onbelangrijk: deze partijen maken in het Europees Parlement geen doortastende indruk. Veel Europarlementariërs klagen al jaren dat hun rechts-radicale collega’s nooit komen opdagen en zich onttrekken aan onderhandelingen. Daarmee vrezen sommigen ook een verlamming van het Europarlement als de rechts-radicale flank fors groeit.

Ruslands oorlog in Oekraïne

Er woedt een verwoestende oorlog op het Europese continent en die werpt ook een schaduw op de verkiezingen. Vooral omdat in veel (oostelijke) EU-landen de Russische dreiging heel direct gevoeld wordt en de vrees groeit dat zij Poetins volgende prooi kunnen worden.

De oorlog, klinkt het bij veel politici, heeft de inzet verhoogd: houdt Europa de rijen gesloten, blijft de meerderheid die Oekraïne volmondig steunt in stand, of winnen partijen die de EU willen ‘ondermijnen’ of Poetin zelfs steunen?

Lees ook
De NRC-serie In de schaduw van Poetin: ‘We leven niet in een naoorlogs tijdperk, maar in een vooroorlogse periode’

De voortwoekerende oorlog beïnvloedt ook de thema’s waar het om gaat. Het versterken van de Europese defensie is nu misschien wel het belangrijkste verkiezingsonderwerp, terwijl de hogere energieprijzen als gevolg van de oorlog ervoor zorgen dat ook economie aan belang heeft gewonnen. Dat gaat in de ogen van veel partijen ten koste van ambitieus klimaatbeleid – vijf jaar geleden nog een van de belangrijkste thema’s.

Een nieuwe termijn voor Trump?

Grapje in The Economist vorig jaar, bij een vergelijking tussen de Europese verkiezingen en Amerikaanse presidentsverkiezingen: ,,Eén van deze verkiezingen zal enorme gevolgen hebben voor Europa en mogelijk het hele politieke landschap hervormen. Tijdens de andere zullen de leden van het Europees Parlement worden gekozen.”

Grappig of niet: de uitslag van de Amerikaanse verkiezingen zal grote invloed hebben op Europa. De dreiging van een mogelijke nieuwe termijn van Donald Trump wordt nu al gevoeld. In de campagne versterkt het de roep om méér te investeren in defensie, maar ook om als Europa na te denken over het versterken van de eigen autonomie – bijvoorbeeld met betrekking tot cruciale grondstoffen en technologie.

De (echt) grote thema’s

Klimaat: hoeveel vergroening?

Het was de afgelopen vijf jaar het centrale thema in Brussel: de Green Deal, een grootschalig wettenpakket rond het terugdringen van CO₂-uitstoot, het verbeteren van biodiversiteit en het stimuleren van circulariteit (met afval nieuwe grondstoffen maken). Maar terwijl de steun voor dat programma aanvankelijk weinig omstreden was, groeide afgelopen jaar verzet – vooral tegen de onderdelen die gaan over natuur en biodiversiteit, en die daarmee de landbouw raken.

Lees ook
Onder druk van de Europese verkiezingen wordt het beleid minder groen

Deze verkiezingen gaan daarom ook over de vraag: wat wordt de toekomst van de Green Deal? Groene en linkse partijen vinden dat de EU nu door moet pakken, met bijvoorbeeld de vergroening van de landbouw. Aan de andere kant staan rechtsere partijen, waaronder de christen-democraten, die pleiten voor pragmatisme, zoals: geen harde normen voor de landbouw en geen taboe op het (deels) terugdraaien van beleid. Rechts-radicale partijen willen helemaal af van klimaatbeleid.

Door de felle discussies over klimaat, maar ook door de geopolitieke spanningen en de opkomst van radicaal-rechts lijken deze verkiezingen op meer belangstelling te kunnen rekenen. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de stembereidheid voorafgaand aan de verkiezingen. Die is gemiddeld genomen groter dan in 2019.

Defensie: hoeveel Europese samenwerking?

Vijf jaar geleden was het nog een marginaal thema, maar nu is er haast geen partij die er niet voor pleit: méér Europees defensiebeleid – en snel een beetje. De Russische inval in Oekraïne heeft EU-landen ervan doordrongen dat ze hun legers en defensie-industrie versneld moeten versterken en dat Europese samenwerking daarbij cruciaal is.

Het betekent dat veel partijen nu pleiten voor een Eurocommissaris voor Defensie, hoewel dat volgens de EU-verdragen nog niet zo eenvoudig is – officieel gaat de baas van de EU-diplomatie (de Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken) al over defensie. De verdragen verbieden het ook dat er zomaar geld uit de EU-begroting in defensie wordt gestoken.

Lees ook
De wereld gaf nog nooit zoveel uit aan wapens

Wat wel kan: meer industriebeleid. Speciale, nieuwe geldpotjes inzetten om wapens aan te kopen of te ontwikkelen. Sommige partijen willen dat de EU voor het versterken van die defensie-industrie ook nieuwe gezamenlijke leningen aangaat. Ook moet Brussel volgens veel partijen een grotere rol krijgen bij het coördineren van de verschillende legers in Europa. Moet Europa daarnaast ook meer zelf inzetbare troepen krijgen? In Nederland zien veel partijen zo’n ‘Europees leger’ niet zitten.

Migratie: hoeveel mensenrechten?

Op de valreep bereikte de EU onlangs een moeizaam bevochten akkoord over het migratiebeleid. Het moet leiden tot de aankomst van minder migranten en een eerlijke verdeling van vluchtelingen over het Europese continent. Dat akkoord betekent niet dat het thema migratie nu verdwijnt: in tal van EU-lidstaten staat het nog steeds bovenaan de lijst van campagne-onderwerpen.

In 2023 vroegen circa 1,3 miljoen mensen asiel aan in de EU: het hoogste aantal in zeven jaar. Sinds begin 2022 vangen veel EU-landen, vooral in Oost-Europa, ook grote aantallen Oekraïense vluchtelingen op. In veel EU-landen groeit een anti-immigratiestemming. Ondertussen nemen de geopolitieke spanningen rond Europa, bijvoorbeeld in het Midden-Oosten, alleen maar toe – met mogelijke gevolgen voor het aantal mensen dat naar Europa wil komen.

Lees ook
NRC vindt: stop met het voeren van een schijndiscussie over migratie

Rechtse partijen willen nieuwe deals met bijvoorbeeld Noord-Afrikaanse landen over het tegenhouden van migranten, naar voorbeeld van de omstreden deal die de EU vorig jaar met Tunesië sloot. Maar bijvoorbeeld de Europese christen-democraten bepleiten ook het onderzoeken van de mogelijkheid van een soort Europese ‘Rwanda-deal’: het plan waarmee het Verenigde Koninkrijk migranten naar Rwanda wil verplaatsen om ze daar op te vangen.

Rechts-radicale partijen willen nog veel verder gaan en helemaal af van vluchtelingenverdragen en migrantenrechten. Ter linkerzijde proberen onder meer de Groenen het belang van mensenrechten te benadrukken en blijven zij pleiten tegen een nog hardere migratiepolitiek.

Europese economie: hoeveel slagkracht?

Echt ziek is de Europese economie niet. Flink kwakkelen, dat doet ze al wel een tijdje – en zeker sinds de door de Russische inval in Oekraïne in gang gezette energiecrisis. Zorgelijker nog: de vooruitzichten zijn niet al te best. Als het gaat om innovatie en investeringen lijken de Verenigde Staten en China het veel beter te doen dan Europa.

Het is op de achtergrond misschien wel het thema dat Brussel het meest beheerst: hoe krikken we de concurrentiekracht van de EU weer op? Makkelijk is de opgave niet. Bijvoorbeeld omdat de Europese industrie naar verwachting blijvend te maken krijgt met fors hogere energieprijzen dan elders. Of omdat de interne markt nog altijd te versnipperd is om de EU écht tot één soepel draaiende machine te maken.

Maar vooral omdat de factor geld in Europa veel ingewikkelder ligt dan in grootmachten China en de VS. De afgelopen jaren pompten grote EU-lidstaten flink geld in bedrijven om de concurrentie aan te kunnen met de staatssteun die de VS en China bieden. Maar de wrevel daarover in andere EU-landen groeit.

Het voedt bij sommige partijen en lidstaten de roep om een nieuwe discussie over gezamenlijke EU-investeringen, mogelijk gefinancierd met gemeenschappelijke schulden. Alleen al van die suggestie krijgen ze in Den Haag en Berlijn een hartverzakking. Maar de discussie gaat Europa de komende jaren zonder twijfel beheersen.

Uitbreiding en rechtsstaat: hoeveel landen?

Lange tijd zat de deur van de Europese Unie stevig op slot. Maar sinds de oorlog in Oekraïne en de toegenomen Russische dreiging staat ‘uitbreiding’ als onderwerp weer bovenaan de Europese agenda. De afgelopen twee jaar werden onder meer Oekraïne, Moldavië en Georgië in recordtempo gepromoveerd tot kandidaat-lidstaat en de komende jaren wachten ingewikkelde onderhandelingen.

Lees ook
NRC legt uit: nieuwkomers zullen de Europese Unie opschudden

Dat de EU de komende vijf jaar al zal uitbreiden is niet waarschijnlijk – daarvoor zijn kandidaat-lidstaten onvoldoende vergevorderd. Maar ondertussen moet de EU zich wel zelf voorbereiden op een mogelijk grotere kring landen. Wat betekent dat voor de huidige manier van besluitvorming, of voor de verdeling van het geld?

Daarbij komt dat de afgelopen jaren de zorgen over de afbrokkeling van de rechtsstaat in sommige EU-landen alleen maar zijn toegenomen: in de eerste plaats Hongarije, waar volgens veel analisten nauwelijks nog sprake is van een open democratie. Kennelijk lukt het de EU slecht om lidstaten bij de les te houden: zal dat met nieuwe lidstaten met korte democratische tradities veel beter gaan?

Hoe werkt het eigenlijk?

Op wie kun je stemmen?

Elke Europeaan kiest Europarlementariërs uit zijn eigen land. De lijsten van Nederlandse partijen worden aangevoerd door een keur aan ervaren Europarlementariërs, Brusselse oudgedienden, politieke insiders, een gerechtsdeurwaarder en opvallend veel mannen. Afgezien van DENK doen alle partijen uit de Tweede Kamer mee aan de verkiezingen.

Het Europees Parlement is het enige EU-orgaan dat rechtstreeks wordt gekozen. Meer Europeanen zijn van plan te gaan stemmen dan bij de voorgaande verkiezingen, aldus de jongste Eurobarometer. Voor het eerst mogen in Duitsland, België, Oostenrijk en Malta ook 16- en 17-jarigen stemmen, in Griekenland is de grens verlaagd naar 17-jarigen.

Lees ook
NRC zet ze op een rijtje: de Nederlandse lijsttrekkers van de partijen die op 6 juni meedoen aan de Europese verkiezingen

Voor een plek in het Europarlement geldt in Nederland geen formele kiesdrempel. Vijftien lidstaten hanteren die wel, variërend tussen 1,8 en 5 procent. Eén zetel in het Europees Parlement vertegenwoordigt evenveel Nederlanders als bijna vijf zetels in de Tweede Kamer.

In het verleden is wel eens geprobeerd de verkiezingen over de landsgrenzen te trekken, zodat een Nederlander op een Bulgaar zou kunnen stemmen, of andersom. In 2022 sneuvelde een wetsvoorstel voor het invoeren van transnationale kieslijsten door verzet van de lidstaten. De Franse president Emmanuel Macron is een voorvechter van het concept, maar het merendeel van de landen ziet het niet zitten, waaronder ook Nederland.

Hoeveel invloed heeft Nederland in de EU?

Toen het Verenigd Koninkrijk in 2016 besloot de EU te verlaten, viel voor Nederland een belangrijke ‘grote broer’ weg en werd het gedwongen meer voor zichzelf op te komen. Den Haag maakte van die nood ook een deugd, door een nieuwe positie in te nemen als een soort spelverdeler tussen grootmachten Duitsland en Frankrijk.

Daarin slaagde het relatief goed – vriend en vijand zijn het erover eens dat de invloed van Nederland in de EU de afgelopen jaren is gegroeid. Waar Nederland voorheen nog wel eens werd gezien als een botte dwarsligger, staat het nu eerder bekend als constructieve verbinder.

Cruciaal bij de groeiende invloed van Nederland was premier Mark Rutte. Van een schijnbaar ongeïnteresseerde euroscepticus ontwikkelde hij zich de afgelopen jaren tot een graag geziene, gezaghebbende senior aan de Europese onderhandelingstafel. Het betekende dat Rutte in de Europese pikorde mee kon doen met de leiders van grote landen.

Lees ook
Rutte telt in het buitenland mee – tot nu toe

Wie zijn opvolger als premier ook wordt, zij of hij zal die positie hoe dan ook verliezen – ervaring telt zwaar in Brussel. Daarbij komt dat van de partijen die nu onderhandelen over een nieuw kabinet een veel eurosceptischer geluid klinkt dan van de vorige coalities. De kans dat Nederland de komende jaren de ‘constructieve teamspeler’ blijft die ze afgelopen jaren was, lijkt klein.

En de invloed van Europarlementariërs?

De Europese Unie kent drie wetgevende machten:

Het Europees Parlement. Mag geen wetsvoorstellen doen, maar kan wel richting geven aan het wetgevende proces
De Europese Commissie. Doet wetsvoorstellen en houdt in de gaten of Europese afspraken en regels worden nageleefd
De lidstaten, georganiseerd in de Raad van de Europese Unie (ministers) en de Europese Raad (regeringsleiders)

Dat trio moet het ook elk jaar eens worden over de Europese begroting.

Europarlementariërs kunnen, anders dan bijvoorbeeld Kamerleden, zelf geen wetsvoorstellen doen, maar ze kunnen er wel over onderhandelen en zo invloed uitoefenen. De Europese Commissie doet wél wetsvoorstellen. Voor elk EU-land is er één Eurocommissaris, ze zijn een soort ministers met elk een portefeuille.

In onderhandelingen voeren de lidstaten vaak de boventoon, maar zonder medewerking van het Europarlement komen ze in de meeste gevallen niet ver. De snelste weg naar invloed is het rapporteurschap. De rapporteur voert namens het Europees Parlement de onderhandelingen over nieuwe wetsvoorstellen en moet een koers zien op te stellen waar een meerderheid zich in kan vinden.

Zo voerde PvdA-Europarlementariër Lara Wolters het woord op de wet maatschappelijk verantwoord ondernemen, Bas Eickhout (GroenLinks) over superbroeikasgassen (F-gassen) en rapporteerde CDA’er Tom Berendsen over het Europese industriebeleid.

Wat de Europarlementariërs niet kunnen: Eurocommissarissen naar huis sturen. Iets als een motie van afkeuring, zoals Kamerleden kunnen indienen als ze geen vertrouwen meer hebben in een minister – dat bestaat in het EP niet. Wel kunnen ze de héle Commissie naar huis sturen, al is dat nog nooit gebeurd.

Nieuwe wetten die op Europees niveau worden gemaakt, komen in twee vormen: de richtlijn en de verordening. Die laatste vorm is een precies geformuleerde wet die meteen voor de hele EU geldt, zoals bijvoorbeeld de regels voor data-roaming. Een richtlijn daarentegen moet in elke lidstaat eerst nog worden omgezet in en aangepast aan nationale wetgeving. Daar zijn deadlines voor, maar die worden vaak overschreden.

De politieke smaken in het Europees Parlement

Het Europees Parlement telt zeven fracties. Dat zijn grote vleugels waaronder veel verschillen schuilgaan. Aansluiting bij een fractie betekent in de praktijk meer financiële slagkracht en meer invloed.

Politici die in hun thuisland soms tegenover elkaar staan, zitten in Brussel bij elkaar in de bankjes. In de liberale fractie Renew werken D66 en VVD samen. VVD-lijsttrekker Malik Azmani zag zijn kans op een toppositie binnen die fractie verdampen, omdat zijn partij in Nederland met de PVV onderhandelt over een kabinet. Een samenwerking waar de Europese liberalen zich ongemakkelijk over voelen.

De grootste en meest invloedrijke fractie, de Europese Volkspartij (EVP), huisvest straks alle christen-democratische vertakkingen uit Nederland: CDA, BBB en NSC en de ChristenUnie. Het is de partij van Commissievoorzitter Ursula von der Leyen, geleid door de onopvallende maar machtige Manfred Weber, de afgelopen jaren aanvoerder van het verzet tegen groene wetgeving.

Lees ook
In Europa ligt de PvdA dichter bij D66 dan bij GroenLinks

Ondanks de gedeelde lijst waarmee ze de verkiezingen ingaan kiezen GroenLinks en de PvdA er voor om elk bij hun eigen Europese fractie te blijven. De PvdA, met zeven zetels de Nederlandse winnaar van de vorige Europese verkiezingen, valt onder de sociaal-democraten. Dat is na de EVP de grootste fractie. GroenLinks blijft onder de Groenen vallen. De Partij voor de Dieren maakt deel uit van de Linkse Fractie.

De politieke geestverwanten van Geert Wilders’ PVV verzamelen zich in de fractie Identiteit & Democratie. Het Duitse AfD, het Italiaanse Lega en het Franse Rassemblement National zijn daarbij aangesloten. Het is op dit moment nog een van de kleinere fracties, qua omvang vergelijkbaar met de Groenen. Na de verkiezingen gaat de fractie waarschijnlijk fors groeien – mogelijk tot een van de grootste. De PVV kwam bij de laatste verkiezingen niet over de kiesdrempel, maar kreeg na de Brexit toch een restzetel voor Marcel de Graaff, die later naar FvD vertrok.

Een andere conservatieve kracht in het Parlement die naar verwachting groter wordt, is de fractie van de Europese Conservatieven en Hervormers, waar JA21 en de SGP deel van uitmaken. De groep was de thuisbasis van de Britse Tories, nu spelen het Poolse PiS en de partij van de Italiaanse premier Meloni er een hoofdrol. FvD zat ook in deze fractie, maar schaart zich nu onder de ‘niet-ingeschrevenen’ die ervoor kiezen om zonder overkoepelende fractie te werken.

Hoe democratisch en transparant is de EU?

Hoe goed worden Europarlementariërs gecontroleerd? Het korte antwoord: het kan beter. Qatargate in 2022 en de Russische beïnvloeding via Voice of Europe laten zien dat het Parlement nog altijd vatbaar is voor beïnvloeding. Een medewerker van AfD-lijsttrekker Maximilian Krah werd eind april nog opgepakt op verdenking van spionage voor China.

De lobbyregels vertonen “zwakke punten en hiaten”, concludeerde de Europese Rekenkamer in april. En lobbyisten zijn er in Brussel overal. Dat merken rapporteurs, die door het parlementsgebouw lopen met een sliert belangenbehartigers achter zich aan. Wie ze ontmoeten hoeven de Europarlementariërs niet te op te geven – dat is optioneel.

Het angstbeeld dat ‘Brussel’ wetgeving over lidstaten uitstort, klopt niet: alle EU-landen, ook Nederland, zijn steeds nauw betrokken bij die wetgeving. Dat betekent uiteraard niet dat Nederland, of elk ander EU-land dan ook, altijd zijn zin krijgt.

Dat neemt niet weg dat kritiek op het democratische gehalte van de EU niet uit de lucht gegrepen is. Het Europarlement heeft nog altijd minder bevoegdheden dan landelijke parlementen. Dat Eurocommissarissen nauwelijks ter verantwoording kunnen worden geroepen wordt door critici gezien als een flinke omissie. En door alle ingewikkelde procedures is het voor burgers bovendien lastig echt grip te krijgen op hoe een wet tot stand komt, en wanneer ze invloed kunnen uitoefenen.

Daarbij speelt ook een rol: het aantal journalisten dat de Brusselse wetgevingsmachine volgt is nog altijd beperkt, zeker ten opzichte van het aantal journalisten in nationale hoofdsteden. Het betekent dat de pers in Brussel veel minder als kritische waakhond functioneert.

(Geen) geur van wilde beesten

Het knettert vaker niet dan wel bij debatten in het Europees Parlement. Parlementariërs klagen vaak over Eurocommissarissen die een minder relevante vervanger sturen als ze in een debat ter verantwoording worden geroepen. Al is de opkomst van de volksvertegenwoordigers zelf ook niet onbesproken. Het komt voor dat Commissievoorzitter Ursula von der Leyen voor een nagenoeg lege zaal staat.

Wat vurige debatten ook in de weg kan zitten, is de veelheid aan talen die de politici kunnen spreken. Voor alle 24 talen zijn live tolken beschikbaar, de EU is de grootste tolkenwerkgever ter wereld. Een Europarlementariër kan dus een meeslepende toespraak houden in het Bulgaars voor een zaal waarin verder niemand die taal spreekt.

Tegelijkertijd lijken deze verkiezingen inhoudelijk wel meer te knetteren dan voorgaande edities, door de grote thema’s die op dit moment spelen, zoals klimaat of de oorlog in Oekraïne. Dat kan ook verklaren waarom een hogere opkomst wordt verwacht dan in 2019.

Na de verkiezingen

Verkiezingsavond

Op de avond van donderdag 6 juni presenteert de NOS alleen een exitpoll. Omdat de definitieve resultaten pas na het sluiten van het laatste Europese stembureau bekend mogen worden gemaakt, moet er vervolgens tot zondagavond 9 juni worden gewacht. Op die avond zelf zullen exitpolls uit andere lidstaten worden gepubliceerd, in de dagen daarna volgen de daadwerkelijke uitslagen.

Hoe worden de topfuncties in Europa verdeeld?

Terwijl de verkiezingen van 6 tot en met 9 juni bepalen wie er in het nieuwe Europees Parlement komen, wordt het voor politici die azen op een topfunctie in de weken daarna pas écht spannend. De uitslag van de verkiezingen speelt vanaf dan een belangrijke, zij het niet doorslaggevende rol, bij de koehandel tussen Europese lidstaten over het verdelen van de ‘poppetjes’.

Een belangrijke rol, omdat het Europarlement bijvoorbeeld het laatste woord heeft over de goedkeuring van de voorzitters van de Europese Commissie en het Europees Parlement. Maar tegelijk ook niet doorslaggevend, omdat in het Europese ruilspel over de topfuncties tal van andere factoren óók een cruciale rol spelen.

De belangrijkste daarvan: wat willen lidstaten, en vooral de regeringsleiders? Volgens het EU-verdrag mogen zij een kandidaat naar voren schuiven voor het voorzitterschap van de Europese Commissie. Daarbij letten ze ook wel op de verhoudingen in het Europarlement: zo mag de grootste partij daar volgens traditie in elk geval de Commissievoorzitter leveren. Andere grote partijen mogen vervolgens weer aanspraak maken op andere topfuncties, bijvoorbeeld die van de president van de Europese Raad of die van EU-buitenlandchef. Ook geografie speelt een rol: is er een goede verhouding tussen kandidaten uit de verschillende delen van Europa?

Officieel spelen ook de zogeheten ‘Spitzenkandidaten’ een rol: een soort Europese lijsttrekkers die door de verschillende Europese partijen naar voren zijn geschoven als officiële kandidaat voor een topfunctie. Maar in 2019 negeerden regeringsleiders die ‘Spitzen’. In plaats daarvan schoven ze de Duitse minister Ursula von der Leyen als Commissievoorzitter naar voren.

Wie zijn in de running voor een topfunctie?

De vrouw die de meeste kans maakt op een topfunctie blijft Ursula von der Leyen. Zij is de ‘Spitzenkandidaat’ van de christen-democratische fractie in het Europees Parlement, wat de kans groot maakt dat zij er deze zomer opnieuw met de ‘hoofdprijs’ vandoor gaat: haar partij wordt vrijwel zeker de grootste én ze kan op brede steun rekenen onder regeringsleiders.

Lees ook
De vijf gezichten van EU-baas Ursula von der Leyen

Toch is die steun de afgelopen periode wel een beetje gaan wankelen. Vooral de Franse president Emmanuel Macron zaaide achter de schermen recent twijfel. Volgens Parijs is Von der Leyen te eigenzinnig en handelt ze te veel in het Duitse belang. Dat het Von der Leyens kansen echt schaadt wordt vooralsnog in Brussel niet verwacht. Regeringsleiders houden hun kaarten nu ook nog strategisch tegen de borst, om hun steun voor Von der Leyen niet te makkelijk weg te geven.

Maar niks is zeker in de Europese politiek: uiteindelijk moet Von der Leyen namelijk óók een meerderheid in het Europarlement achter zich krijgen. De verschillende politieke families zullen hun steun voor haar duur verkopen en eisen stellen: over politieke prioriteiten de komende jaren, of over andere topfuncties binnen haar Europese Commissie. Wanneer de stemming over de nieuwe Commissievoorzitter wordt gehouden is nu nog niet zeker, maar waarschijnlijk in september. In de weken en maanden daarna zal dan ook definitief worden welke andere Eurocommissarissen voor de komende jaren benoemd worden.

Regeringsleiders kiezen deze zomer ook een nieuwe voorzitter van de Europese Raad, als opvolger van Charles Michel. Deze persoon zal vrijwel zeker uit de ándere grote politieke familie komen: de sociaaldemocraten. Tot voor kort was de Portugees Antionio Costa de gedoodverfde kandidaat, maar nadat hij recent besmet raakte door corruptiebeschuldigingen is dat niet meer zo zeker. Een andere naam die genoemd wordt is die van de Deense premier Mette Frederiksen. In Italië wordt soms gehoopt dat ook de Italiaanse ex-premier en oud-voorzitter van de Europese Centrale Bank Mario Draghi voor het Raadsvoorzitterschap zou kunnen gaan. Maar de kans dat regeringsleiders zo’n uitgesproken, eigenzinnig persoon tot voorzitter van hun vergaderingen kiezen is klein.

Blijven nog over: het voorzitterschap van het Europees Parlement en de Hoge Vertegenwoordiger voor het Europees Buitenlandbeleid. Voor die eerste functie klinkt de naam van huidig Parlementsvoorzitter Roberta Metsola vaak: zij bekleedt die plek nu al 2,5 jaar en volgens velen naar tevredenheid. Op de plek van buitenlandchef komt waarschijnlijk een politicus uit de liberale fractie. De Estse premier Kaja Kallas zou volgens velen de geknipte kandidaat hiervoor zijn.

Op wie kan je stemmen bij de Europese verkiezingen 2024?

admin
April 23, 2024
0

Ervaren Europarlementariërs, Brusselse oudgedienden, politieke insiders, een gerechtsdeurwaarder en opvallend veel mannen voeren in Nederland de lijsten voor de Europese verkiezingen aan. Wat ze, eenmaal verkozen, doen in het Europees Parlement: onderhandelen over nieuwe Europese wetten, de EU-begroting, en de Europese macht controleren. Van de 720 Europarlementariërs komen er straks 31 uit Nederland.

Lees ook
Bij Europese verkiezingen staat dit keer veel op het spel

Dinsdag leveren de partijen hun kandidatenlijst in bij de Kiesraad. NRC licht hier de lijsttrekkers uit van de partijen die in de Tweede Kamer vertegenwoordigd zijn.

Sebastiaan Stöteler, PVVDeurwaarder die de islam ziet als ’totalitaire ideologie’

Gerechtsdeurwaarder Sebastiaan Stöteler (Almelo, 1983) werd sinds 2017, als beleidsmedewerker in de Provinciale Staten, klaargestoomd voor een carrière binnen de PVV. Sinds maart 2018 zit hij in de Almelose gemeenteraad en sinds december 2022 in de Provinciale Staten van Overijssel. In 2021 viel hij als nummer 25 van de Tweede Kamerlijst buiten de boot voor een Kamerzetel. Zijn adagium is ,,behandel een ander zoals uzelf behandeld wil worden’’, zei hij vorig jaar tegen RTV-Oost. Tegelijkertijd laat hij in de provinciepolitiek het klassieke PVV-geluid horen. ,,De PVV is de enige partij in Nederland die de islam ziet voor wat het is: een totalitaire ideologie die thuishoort in het rijtje met het fascisme, nazisme en communisme’’, valt op zijn Overijsselse PVV-pagina te lezen.

De positie van de PVV deze verkiezingen is interessant. In plaats van een Nexit, wil de partij de EU ,,van binnenuit hervormen’’. ,,Intensieve economische samenwerking is in ons belang.’’

Wel moet er minder geld en macht naar de EU, wil de partij minder asielmigratie en moet er een streep door ,,hysterische klimaat- en stikstofregels’’. Over de islam of moslims spreekt de partij in het programma met geen woord.

Bas Eickhout, GroenlinksInvloedrijke Europarlementariër moet rood-groen samenbrengen

Na vijftien jaar in het Europarlement is Bas Eickhout (Groesbeek, 1976) in Brussel inmiddels een gevestigde naam. Naast voorman van de gezamenlijke lijst GroenLinks-PvdA, is hij ook net als vijf jaar geleden tegelijk Europees aanvoerder van de Groenen. De afgelopen vijf jaar groeide de invloed van Eickhout, onder meer omdat de Groenen na een forse winst in 2019 in het Europarlement de positie van ‘kingmaker’ kregen. Maar vooral omdat er onder de ‘Green Deal’ stapels aan klimaatwetgeving gepresenteerd werden en Eickhout als coördinator van zijn eigen partij bij alles betrokken was.

Daarmee werd Eickhout de afgelopen jaren een centrale speler in Brussel – uit ranglijstjes komt hij standaard naar voren als de meest invloedrijke Nederlandse Europarlementariër. Het betekende ook dat Eickhout pragmatischer werd – steeds meer realo dan fundi. Tegelijk is de kritiek dat hij het allemaal wel érg goed weet en niet nalaat dat anderen voortdurend in te peperen, nooit verdwenen.

Lees ook
In Europa ligt de PvdA dichter bij D66 dan bij GroenLinks

Daar kan het ook gaan schuren: dat Eickhout boegbeeld is van de Groenen, terwijl hij óók de lijst van de Nederlandse sociaaldemocraten trekt. Sowieso wordt het de komende periode veel ingewikkelder om klimaatbeleid op de Europese agenda te houden, nu radicaal-rechts groeit en defensie en economie aan urgentie hebben gewonnen. Eickhout zal hard zijn best moeten doen de coalitie vóór de Green Deal in ere te houden.

Malik Azmani, VVDStreng op migratie, gedwarsboomd door de PVV

Malik Azmani (Heerenveen, 1976) kwam vijf jaar geleden naar Brussel met een ,,missie” of zelfs ,,roeping”: Europa ,,voeden met mijn ideeën” over migratie. In 2015 had het toenmalig VVD-Kamerlid een destijds omstreden voorstel gepresenteerd om asielzoekers voortaan buiten Europa te registreren en op te vangen. En in 2024 constateert Azmani graag: de EU is in zijn richting opgeschoven. Onlangs werd een ingrijpend pakket migratiewetten aangenomen, dat de grensmuren van Europa een stuk hoger optrekt.

Azmani genoot de afgelopen jaren zichtbaar als liberaal Europarlementariër en kreeg al bij het begin van zijn mandaat een invloedrijke plek als vicevoorzitter van zijn fractie. Onder collega’s wordt hij gewaardeerd. Maar zijn ambitie door te stoten naar plek één werd onlangs gesaboteerd door de formatieonderhandelingen die zijn partij met de PVV voert: voor veel Europese liberalen nauwelijks te verkroppen.

De komende periode zal Azmani als hij wordt verkozen proberen de Europese migratielijn nog wat verder aan te scherpen. Maar hoe invloedrijk hij kan worden, hangt ook sterk af van het formatieresultaat: komt het werkelijk tot een coalitie met de PVV, dan kan dat de positie van de VVD in Brussel flink schaden.

Gerben-Jan Gerbrandy, D66Oud-Europarlementariër die Dieselgate onderzocht

Gerben-Jan Gerbrandy (Den Haag, 1967) is er trots op dat hij in 2017 door Natuurmonumenten tot groenste politicus van het jaar werd uitgeroepen. De D66’er zat van 2009 tot 2019 al in het Europarlement, waar hij onder meer een kritisch onderzoeksrapport schreef over Dieselgate. Daarna werkte hij onder meer voor het lobbykantoor van de in opspraak geraakte D66-strateeg Frans van Drimmelen.

Behalve vergroenen, moet de EU wat Gerbrandy betreft ook een politieke wereldmacht durven zijn, zeker in het licht van de oorlog in Oekraïne. De antwoorden op grote vraagstukken liggen wat D66 betreft niet in minder EU. ,,Hoe groter de uitdaging, des te harder hebben we de Europese Unie nodig.’’ D66 wil het vetorecht van lidstaten afschaffen om zo sneller en democratischer te kunnen besluiten. Naast een sterke parlementaire democratie met meer tegenmacht, wil de partij meer Europese defensiesamenwerking en een grotere Europese begroting.

Dirk Gotink, NSCIngewijde spindoctor met nieuw eurokritisch geluid

Hij presenteert zich met nadruk als een ‘expert als het om de EU gaat’. En na ruim tien jaar in de gangen van het Europarlement te hebben rondgelopen, weet NSC-lijsttrekker Dirk Gotink (Haarlem, 1982) inderdaad uitstekend hoe het in Brussel werkt. Hij begon er als medewerker en voorlichter bij de Europese fractie van het CDA, stond in 2014 (zonder succes) op de CDA-lijst, maar won vooral aan invloed sinds hij eind 2018 als woordvoerder en spindoctor aan de slag ging voor Manfred Weber, de machtige fractievoorzitter van de Europese christendemocraten.

In die rol was Gotink de afgelopen jaren nauw betrokken bij de scherpere profilering die Weber voor zijn partij koos en waarin hij zich hard keerde tegen Eurocommissaris Frans Timmermans en een deel van zijn groene plannen. Gotink zal met een mogelijke NSC-fractie makkelijk kunnen integreren bij de Europese collega’s, maar zal tegelijk soms moeten uitleggen waarom uit die partij een soms flink eurokritischer geluid klinkt dan ze gewoon zijn – ook van Gotink zelf de afgelopen jaren.

Sander Smit, BBBBBB-uithangbord, voormalig CDA-medewerker in Brussel

Sander Smit (38) lijkt een ideaal uithangbord voor BBB. Zo komt hij uit Overijssel, het achterland van zijn partij. Smit is geboren en getogen in Twente en was raadslid (voor het CDA) in de gemeente Hof van Twente. Maar zijn wereld is groter dan Twente. Smit werkte ruim acht jaar in het Europees Parlement, onder meer als persoonlijk medewerker voor Europarlementariër Annie Schreijer-Pierik (CDA). Ook hield hij zich als beleidsmedewerker van de EVP-fractie bezig met onder meer landbouw, plattelandsontwikkeling, internationale handel, wildbeheer en visserij. Zijn doel in Europa: Europese wetgeving, zoals de Green Deal, aanpassen zodat ze meer rekening houden met de belangen van boeren, vissers en landbouworganisaties.

Tom Berendsen, CDAPleitbezorger van groene industriepolitiek

Toen Tom Berendsen als Europarlementariër aan de slag ging met industrie- en energiebeleid leken dat niet direct de thema’s waarmee je kon gaan schitteren. Maar sinds de energiecrisis, de revival van ‘industriepolitiek’ en groeiende zorgen over Chinese overnames, zat Berendsen alsnog op thema’s die politiek zeer urgent zijn. En dat hij al jaren ijvert voor ‘groene industriepolitiek’ sluit ook perfect aan bij het pleidooi van de nieuwe Haagse partijleider Henri Bontenbal daarvoor.

Tegelijk blijft de expertise van Berendsen wel wat technisch en een tikje saai – en daarmee ook zijn eigen profiel. Voor hij in 2019 Europarlementariër werd, studeerde hij bestuurskunde en werkte hij als accountant. De afgelopen jaren werkte Berendsen succesvol aan Europese plannen om strategische afhankelijkheden te verkleinen.

In de fractie van Europese christen-democraten komt hij straks waarschijnlijk twee nieuwe Nederlandse partijen tegen: BBB en NSC. Aan Berendsen de taak het CDA zichtbaar te houden, zowel in de huidige campagne als straks in het Europarlement.

ANja Hazekamp, PvddIntroduceerde de ‘plofkip’ in Brussel

Voor Anja Hazekamp is het lijsttrekkerschap routine, dit is haar derde ronde voor de PvdD in Brussel. Ze introduceerde de term ‘plofkip’ in het Europees Parlement in 2018, met een motie voor verbetering van het kippenwelzijn. De afgelopen jaren reisde ze door Europa om diertransporten te inspecteren.

De PvdD, onderdeel van de linkse fractie in het EP, wil onder meer een subsidiestop voor de agro-industrie, meer nadruk op omschakeling naar duurzame landbouw en afschaffing van fossiele subsidies. Hazekamp (Ter Apelkanaal, 1968) is bioloog en was onder meer beleidsmedewerker bij een Zeehondencrèche in Pieterburen, vervangend Tweede Kamerlid en lid van de Provinciale Staten in Groningen.

Gerrie Elfrink, SPOud-wethouder met ‘Bokito-gedrag’, trots op zijn lastpak-status

Vergroeid met Arnhem, vergroeid met de SP. Gerrie Elfrink (Zevenaar, 1974) is al sinds 1999 betrokken bij zijn partij, momenteel als penningmeester. Hij was eerder fabrieksarbeider, portier van een parkeergarage en leraar. Ook ging hij undercover als arbeidsmigrant bij een uitzendbureau. Sinds 2002 is Elfrink politiek actief in Arnhem: als raadslid, fractievoorzitter en wethouder. Hij is kritisch en altijd nadrukkelijk aanwezig.

Als wethouder werd hem, in een onderzoeksrapport, zelfs ‘Bokito-gedrag’ verweten. Dat mensen hem als lastpak beschouwen, noemde hij begin dit jaar in De Gelderlander een compliment. Daarin zei hij ook in Brussel te willen „blootleggen hoe het eraan toe gaat. Het is een plek waar het grote geld ongelofelijk veel macht heeft, terwijl het eigenlijk zou moeten gaan om de samenwerking van de mensen in Europa.”

Reinier van Lanschot, VoltPartijgrondlegger met pan-Europese idealen

Het zijn vooral mannen, de lijsttrekkers voor de Europese verkiezingen. Dat hebben ze bij Volt ook gedacht. Oprichter Reinier van Lanschot heeft op het laatste moment een ‘co-lijsttrekker’ gekregen: Anna Strolenberg, de nummer twee. Van Lanschot (1989, Saint-Germain-en-Laye) studeerde rechten en overzag de ontbijtgranen bij Ahold Delhaize, voor hij zich voltijds op Volt stortte.

Strolenberg, waarvan het nog minder waarschijnlijk is dat ze aan een zetel komt, werkt als voorlichter bij VluchtelingenWerk en is al langer actief binnen de partij. Van Lanschot gelooft in een federaal Europa, en heeft zich eerder tevergeefs ingezet voor transnationale kieslijsten voor de Europese verkiezingen. De pan-Europese partij heeft één Europarlementariër, de Duitse Damian Boeleslager.

Bert-Jan Ruissen, SGPEuropa remmen vanuit Krimpen aan den IJssel

SGP-Europarlementariër Bert-Jan Ruissen (Kruiningen, 1972), sinds 2019 in het parlement, heeft nooit een pied-a-terre genomen in Brussel. Hij houdt nog altijd kantoor in Krimpen aan den IJssel, en verblijft als hij moet doordeweeks in hotelkamers. De SGP wil Europa ‘remmen’, regelvermindering voor mkb’ers, en, uiteraard, een Bijbels geluid in Brussel vertolken. Ruissen zette zich in het Parlement in voor de visserij en tegen abortus.

De partij vormde de afgelopen decennia één Europese kandidatenlijst met de ChristenUnie. In 2019 braken ze over de vraag of ze nog thuishoren in de conservatieve ECR-fractie, waar toen ook FvD onderdeel van werd. De ChristenUnie verliet de fractie, Bert-Jan Ruissen bleef. Hij gaat op voor een tweede termijn, maar zetelbehoud zonder bundeling van krachten met de ChristenUnie lijkt onwaarschijnlijk.

Ralf Dekker, FVD‘Voor Europa, dus tegen de EU’

Ralf Dekker (Utrecht, 1957) werkte vanaf 1992 bij de Rabobank, waar hij van 2013 tot 2017 in de raad van bestuur zat. Na de verkiezingszege van FvD in 2019 werd Dekker Statenlid in Noord-Holland, later verving hij Tweede Kamerlid Simone Kerseboom. Naast huissommelier in de FvD-talkshow Forum Inside, is Dekker is ook voorzitter van het wetenschappelijk bureau en initiatiefnemer van de Renaissancescholen.

FvD is de enige partij in de Tweede Kamer die nog een Nexit bepleit. Dekker wil de steun aan Oekraïne stoppen en immigratie beperken om zo de ,,autochtone Europese bevolking’’ te beschermen. ,,Woke en lgbtqi+’’ moet bestreden worden, en het Europese klimaatbeleid moet van tafel. ,,Voor Europa, dus tegen de EU’’, is het motto.

ANja Haga, ChristenuniePlasticvrije Friesin met Christelijke waarden

,,Christen met een groen hart’’, noemt ChristenUnie-lijsttrekker Anja Haga (Drachten, 1976) zichzelf. De ,,Friesin in Europa’’ leeft naar eigen zeggen plasticvrij en zet zich als Europarlementariër dan ook in voor duurzaamheid, natuur en klimaat. Ze verzet zich tegen plannen om abortus toe te voegen aan het EU-mensenrechtenhandvest, omdat ze dat een zaak voor de lidstaten vindt.

De ChristenUnie verzet zich tegen de ,,drang naar ongebreidelde economische groei’’ en wil investeren in militair materieel voor Oekraïne. Ook wil de partij dat het makkelijker wordt digitale gegevens van het internet te verwijderen. Haga volgde in september 2023 Peter van Dalen op als Europarlementariër, die op verzoek van het landelijk bestuur plaatsmaakte om haar ervaring op te laten doen. Eerder werkte ze voor Staatsbosbeheer, was ze wethouder in Arnhem en Statenlid en fractievoorzitter in Friesland.

Michiel Hoogeveen, ja21Criticus van alles wat met Europese financiën te maken heeft

Michiel Hoogeveen (Leiden, 1989) arriveerde in 2019 in Brussel als persvoorlichter van de driekoppige fractie van Forum voor Democratie. Twee jaar later schoof hij door het vertrek van Derk-Jan Eppink naar de Tweede Kamer door naar een eigen zetel én stapte hij na een zoveelste schandaal rond partijleider Thierry Baudet, net als veel partijgenoten, over naar JA21.

Weer een jaar later verlieten zijn twee fractiegenoten die nieuwe partij en bleef Hoogeveen als enige JA21’er in Brussel over. De afgelopen drie jaar profileerde de Europarlementariër zich er als een scherp criticus van alles wat met Europese financiën te maken heeft: van het monetaire beleid van de Europese Centrale Bank via de digitale euro tot ‘eurobonds’. Daarmee bereikte hij ook online een schare critici van het financiële stelsel.

Ooit riep Hoogeveen nog op tot een ‘Nexit’, inmiddels pleit hij louter nog voor het ‘begrenzen’ van de EU. Met dat ‘realistische en haalbare’ geluid hoopt zijn partij de eurokritische Nederlandse kiezer voor zich te winnen.