N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Verwoesting stuwdam Oekraïne Oekraïne beschuldigt Rusland wegens de verwoesting van de Nova Kachovka-dam van ‘ecocide’: moedwillige en grootschalige vernietiging van de natuurlijke omgeving. In het internationaal recht heeft milieuschade tot nu toe echter een bescheiden plek.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data101509153-8eb9fd.jpg)
De grootste door mensen veroorzaakte milieuramp in Europa van de afgelopen decennia, zo noemde president Volodymyr Zelensky de verwoesting van de stuwdam in de rivier de Dnipro. Als Rusland daarvoor verantwoordelijk is, is er mogelijk sprake van ‘ecocide’, moedwillige en grootschalige vernietiging van de natuurlijke omgeving. De Oekraïense openbaar aanklager kondigde gisteren direct een onderzoek aan naar een oorlogsmisdaad en ecocide.
Veel juristen pleiten er al langer voor om ecocide als apart misdrijf op te nemen in het internationaal recht, naast onder andere oorlogsmisdaden en genocide. Maar zover is het nog niet. Wel groeit het aantal landen waar ecocide in het strafrecht wordt genoemd. Oekraïne is er daar een van – net als overigens Rusland. Artikel 441 van het Oekraïense strafrecht definieert ecocide als „de grootschalige vernietiging van flora en fauna, vergiftiging van lucht en water, en alle andere handelingen die leiden tot een milieuramp”.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/inbeeld/files/2023/06/web-0706buikachovka2b.jpg)
Veel juristen pleiten er al langer voor om ecocide als apart misdrijf op te nemen in het internationaal recht
In het internationaal recht heeft milieuschade tot nu toe een bescheiden plek. In het Statuut van Rome uit 1998, dat de basis vormde voor het Internationaal Strafhof, staat dat vervolging mogelijk is als er een aanval wordt gelanceerd waarvan duidelijk is dat die zal leiden tot „wijdverbreide, langdurige en ernstige schade aan de natuurlijke omgeving”. De aanklager moet dan wel kunnen bewijzen dat zo’n aanval ‘buitensporig’ is in verhouding tot eventuele militaire voordelen.
Strenge eisen
Maar wat is ‘buitensporig’? Toen Britse militairen in 1943 twee dammen vernietigden in het Ruhrgebied, waarbij 1.200 tot 1.600 mensen omkwamen, vonden ze dat een gerechtvaardigde militaire operatie. Volgens hoogleraar internationaal recht Philipe Sands, directeur van het Centre for International Courts and Tribunals, is het belangrijk om strenge ‘eisen’ te stellen aan ecocide. Met een groep internationale juristen stelde hij een definitie op van het begrip, waarin nadrukkelijk is voorkomen dat „alle milieuschade eronder kan vallen”, legde hij vorig jaar uit in NRC.
Oekraïne heeft vanaf het begin van de oorlog milieuschade uitgebreid gedocumenteerd, om Rusland na de oorlog ter verantwoording te kunnen roepen. Maar volgens Sands zal het niet gemakkelijk zijn om te bewijzen dat Russische tanks die door een kwetsbaar beschermd natuurgebied banjeren, aanvallen op chemische installaties die de drinkwatervoorziening in gevaar brengen, het bombarderen van elektriciteitscentrales en zelfs de risicovolle gevechten in de buurt van kerncentrales als ecocide aangemerkt kunnen worden. Het „hangt ervan af hoe omvangrijk en ernstig de schade uiteindelijk zal blijken te zijn”, aldus Sands.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2021/07/data73392528-51392d.jpg)
Gevaarlijke krachten
De verwoesting van de Nova Kachovka-dam is echter van een andere orde dan alle eerdere milieuschade. Volgens een protocol uit 1977 bij de Geneefse Conventies over oorlogsrecht (1949) zijn aanvallen op „installaties die gevaarlijke krachten bevatten”, zoals een waterkrachtcentrale, niet toegestaan, ook al zijn het legitieme militaire doelen, „als een dergelijke aanval kan leiden tot het vrijkomen van gevaarlijke krachten en daaruit voortvloeiende ernstige verliezen onder de burgerbevolking”.
Maar twintig jaar later, in het Statuut van Rome, is een expliciete verwijzing naar stuwdammen verdwenen. Toch liet president Zelensky er dinsdag op Twitter geen misverstand over bestaan. „Nu maakt Rusland zich schuldig aan wrede ecocide”, schreef hij. „Rusland is in oorlog met het leven, met de natuur, met de beschaving.”
