De rechten van lhbti’ers staat in landen als Ghana steeds verder onder druk. Met de fotoserie The Promotion of Proper Human Sexual Rights and Familiy Values wil de Senegalees-Canadeze fotograaf Clara Watt in protest op de strengere anti-homowetgeving in het land de lhbti-gemeenschap in Ghana een gezicht geven. Op de foto staat een 27-jarige homoseksuele man. „De lhbti-gemeenschap is waar ik mijn gekozen familie en de liefde vond. Hier besefte ik dat ik niet alleen ben in de wereld.”
N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Reportage
Anti-homowet Ghana Het aantal Afrikaanse landen, waaronder Oeganda, Nigeria en Ghana, dat met wetgeving de lhbti’ers ondergronds dwingt, groeit. Met hulp van een conservatieve en rechts-radicale lobby die vecht voor ‘familiewaarden’ uit de VS en Europa.
Heus, parlementslid Samuel Nartey George wil zich niet met andermans seksleven bemoeien. „Wat jij in je slaapkamer uitvoert moet jij weten”, zegt hij, terwijl hij zijn Toyota Landcruiser door het vrijdagmiddagverkeer van de Ghanese hoofdstad Accra stuurt. „Gaat me niks aan.”
Met een druk op zijn gouden afstandsbediening zet hij de sirene en een driekleur aan zwaailichten aan. Een privilege exclusief voor politici in dit land. Het verkeer voor hem deinst uiteen. Als Mozes en de zee.
„Waar ik niet tegen kan is als je jouw persoonlijke keuzes door mijn strot wil duwen. En ze wil normaliseren voor mij en mijn kinderen”, vervolgt hij. Zijn linkerhand ligt losjes op het stuur, de rechterhand wijst in de richting van zijn passagier.
George wil maar zeggen: jullie zijn begonnen. Homoseksualiteit is een westers importproduct waartegen Ghana beschermd dient te worden, vindt hij. „De lhbti-beweging wordt gefinancierd vanuit Europa en de Verenigde Staten”, verzekert hij.
George is het type Olivier Bommel, goedlachs, ad rem, rap van tong, een gangmaker die een zaal gemakkelijk aan het grinniken krijgt. Ook al studeerde hij aan de University of London en de London School of Economics, zijn taal is nationalistisch, op het populistische af. Vanwege zijn straatvechtersmentaliteit noemt de Ghanese pers hem ‘de leeuw’. Hij zet een brede glimlach op als je hem daar aan herinnert. Een geuzennaam die hij als prominent parlementslid van de Ghanese oppositie verzilvert met de lobby voor een van de strengste anti-homowetten ter wereld.
Zijn wetsvoorstel wil niet alleen drie tot vijf jaar celstraf voor iedere Ghanees die zich identificeert als homo, trans of queer. Maar ook tien jaar cel voor iedereen die de gemeenschap promoot of steunt, zoals activisten, advocaten, en journalisten. De wet eist genezingstherapie en verplicht iedere Ghanees verdachte lhbti’ers aan te geven bij de kliklijn van de politie. Na Oeganda en Nigeria staat daarmee ook democratisch Ghana op het punt zich aan te sluiten bij een groeiend aantal landen in Afrika dat met wetgeving lhbti’ers ondergronds dwingt.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/05/data98607874-e1791d.jpg)
Radicalisering door extremistische christenen
Het plotselinge radicalisme van George heeft veel Ghanezen verbaasd. „Sam George was nooit uitgesproken homofoob. Ik weet dat hij in zijn directe kring omgaat met homo’s. Hij was onlangs op de begrafenis van een prominent lid van onze gemeenschap”, zegt Fischere Richard Kwofie in een sandwichbar in het centrum van de stad. Kwofie is advocaat en directeur van QuGEF, een ngo die strijdt voor gelijke rechten.
Sinds het wetsvoorstel van George is volgens Kwofie het aantal geweldsincidenten tegen lhbti’ers in Ghana exponentieel gestegen. De politie houdt geen cijfers bij en is soms zelf bij geweld betrokken. Een vriend kreeg twee maanden geleden harde klappen toen agenten een mannenfeest binnenvielen. Kwofie werd zelf toegetakeld in een taxi-bus, omdat een medepassagier hem verwijfd vond. „Ik krijg dagelijks berichten binnen over nieuwe aanvallen tegen mijn gemeenschap. Veel jongens worden via de dating-apps in de val gelokt door potenrammers. Voor Sam George is het allemaal een politiek schaakspel. Voor ons zijn de gevolgen van zijn wet zeer serieus.”
Dus wat er is met George gebeurd?
„We weten dat Sam George verbonden is met extremistische christenen uit de VS en recent nog op bezoek was in de Verenigde Staten voor een soortgelijke groepering”, zegt Kwofie. Die trans-Atlantische link met lhbti-repressie in Ghana wordt door verschillende bronnen gelegd.
„Sam George was eind vorig jaar in Salt Lake City, in Utah voor een familiewaarden conferentie”, bevestigt emeritus professor antropologie Takyiwaa Manuh van de Universiteit van Ghana. Ze is onderdeel van een ‘coalitie van Wijzen’ die zich verzet tegen de nieuwe wetgeving. In heel Afrika worden volgens haar dit soort wetten gepusht door conservatieve groeperingen in de VS, Europa en Rusland. „Er is daar een plotselinge interesse voor Afrikaanse families, niet omdat ze bezorgd zijn over ons welzijn, maar vanwege lhbti.”
Belangrijke inspirator is Sharon Slater van de Family Watch International, een groepering fel gekant tegen abortus, seksuele voorlichting, anticonceptie en lhbti
Een van de belangrijkste inspirators voor Sam George is volgens de professor Sharon Slater. Slater is mormoon en het hoofd van Family Watch International, een fundamentalistisch christelijke lobbygroep die op zijn website zegt te strijden voor ‘familiewaarden’.
De groepering is fel gekant tegen abortus, seksuele voorlichting, anticonceptie en lhbti. Slater is ook medeoprichter van de World Congress of Families (WCF), die wereldwijd congressen houdt voor religieuze leiders, opiniemakers en politici. Op de podia van WCF traden onder meer de Hongaarse premier Viktor Orban in 2017 op en in 2019 de rechts-radicale Giorgia Meloni, inmiddels premier van Italië.
Beelden VPRO
De organisatie duikt op in tal van Afrikaanse landen, zoals Oeganda en ook in Ghana. Volgens cijfers van Open Democracy spendeerden fundamentalistische christelijke groeperingen sinds 2007 naar schatting 280 miljoen dollar (circa 260 miljoen euro) om abortus en homorechten over de hele wereld te bestrijden, zo’n 50 miljoen dollar werd in Afrika besteed om politici te paaien.
‘Bemoeienis van Unicef’
Tijdens een interview met de Ghanese televisie in 2019 sprak Slater haar zorgen uit over de bemoeienis van kinderrechtenorganisatie Unicef en buitenlandse ambassades met seksuele voorlichting in Ghana en andere Afrikaanse landen. „Zweden heeft miljoenen toegezegd voor seksuele voorlichting in Oeganda, ik bedoel Ghana, ik versprak me. Nederland sponsort het The World Starts With Me—project. Dat leert kinderen dat je zelf over je maagdelijkheid beslist en over anale en orale seks.”
In de auto van Sam George klinken vrijwel identieke woorden. De seksuele-voorlichtingscampagnes van Unicef moedigen volgens George „vier jaar oude kinderen aan om te masturberen. Ze sporen ze aan om hun seksualiteit te ontdekken. Jongens met jongens. Meisjes met meisjes.” Volgens de website van Unicef is het programma bedoeld om leerlingen van twaalf tot negentien jaar oud te beschermen tegen ongewenste zwangerschappen en hiv.
Zijn bezoek aan de organisatie van Slater in Utah geeft George ruiterlijk toe. „Ik was bij het congres van Family Watch International. Daar is niks geheims aan. Ik heb het zelfs op mijn Facebookpagina gezet. Het was een congres van gelijkgestemden uit Afrika. Er waren parlementsleden uit Kenia, Oeganda, Tanzania, Zambia, Zimbabwe. Ik heb mijn wetsvoorstel aan ze voorgelegd en we hebben erover gesproken. Ze vonden het een goede wet. We kregen rechtskundig advies van parlementsleden en van Sharon Slater. Zij is een expert op dit gebied.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data95753433-03585d.jpg)
Hoewel George en Slater zeggen te vechten tegen westerse invloed, dateert de eerste wetgeving die homoseksualiteit in Ghana verbiedt uit 1861. Een erfenis van het Britse rijk dat in meer dan zeventig koloniën sodomie verbood.
In onafhankelijk Ghana werd een eeuw later die wet bestendigt in een verbod op „onnatuurlijke vleselijke kennis” – seks tussen mannen – maar op die wet werd nauwelijks toegezien. Ghanese tradities accepteren het grijze gebied tussen man en vrouw zelfs in hun taal, legt activist Richard Kwofie uit. „In onze taal hebben we woorden voor man-vrouwen, obla-yoo en vrouw-mannen noemen we obaa barima. Het was allemaal nooit een probleem, tot voor kort.”
Volgens George werd hij eind 2021 plotseling wakker geschud, door berichten op sociale media over de opening van een cultuurhuis van de lhbti-gemeenschap, eind 2021. De gemeenschap noemde het een „safe space” voor bijeenkomsten. Maar George zag het als het hoofdkwartier van een beweging die Ghana aan homoseksualiteit wil onderwerpen. De grootste doorn in zijn oog: de aanwezigheid van Europese diplomaten en de Australische ambassadeur bij de opening. Nadat foto’s van de opening zich over het internet verspreiden, werd de politie er op afgestuurd en het huis gesloten. „Dat centrum probeerde te pushen dat homoseksualiteit in Ghana de norm werd”, zegt George. „Toen was de boot aan.”
De ambassadeurs van Australië, de Europese Unie en Nederland willen niet reageren op de uitspraken van George of Sharon Slater. „Het is verstandiger dat we ons over dit onderwerp niet uitlaten”, zegt een diplomaat die anoniem wil blijven.
De wet van George had weinig hulp van buitenaf nodig. Volgens opiniepeilingen staat meer dan 90 procent van de bevolking achter de harde straffen. Meer dan 70 procent van de Ghanezen noemt zich christelijk, ruim 30 procent meer dan rond de onafhankelijkheid in 1957. Vooral de charismatische pinkstergemeenten groeien snel in aanhang en nemen in en buiten de hoofdstad steeds meer ruimte in met schreeuwerige billboards en kerkgebouwen.
Aartsbisschop op gouden troon
Op zondagochtend is het filerijden op de parkeerplaats van de Perez Chapel International, een van de rijkste pinkstergemeenten in Ghana. Onder een goudgekleurde koepel met 14.000 zitplaatsen verzamelen zich gelovigen in hun beste outfit. Hoge hakken haasten zich de trap op.
Klokslag negen uur parkeert ook parlementslid George zijn Toyota Landcruiser voor de hoofdingang. Hij is in het zelfde wit gekleed als aartsbisschop Charles Agyinasare. De aartsbisschop is schrijver van tientallen zelfhulpboeken, eigenaar van een tv-station, multimiljonair en volgens een opiniepeiling een van de twintig invloedrijkste Ghanezen. De aartsbisschop zit op het podium naast een gouden troon. Tijdens de dienst herhaalt hij meerdere keren het bankrekeningnummer waarop zijn volgers hem financieel kunnen steunen.
Ik zal nog steeds homo zijn, als ik straks uit de gevangenis kom
Na de dienst noemt Sam George de aartsbisschop „een van zijn belangrijkste cheerleaders”. De aartsbisschop knikt. „Ik ben laatst met andere kerkleiders naar de parlementsvoorzitter gestapt en heb gezegd: onze kerk wacht op de wet. Het Heilige Schrift stelt dat homoseksualiteit onnatuurlijk is. We staan volledig achter hem”, zegt hij met een knikje naar het parlementslid.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/03/data98612915-bffe74.jpg)
Internationale krachten vechten terug. Na een bezoek van de Amerikaanse vice-president Kamala Harris eind maart zei de Ghanese president Nana Akufo-Addo dat „substantiële elementen van de wet” zouden worden aangepast. Welke aanpassingen lichtte hij niet toe. Ook de president van Oeganda, Yoweri Museveni, beloofde water bij de wijn te doen, maar tekende vorige week alsnog de wet. George houdt vol dat zijn wet „rigide en streng” zal blijven.
Velen in de lhbti-gemeenschap zeggen dat de wet ze dwingt om Ghana te verlaten. Maar activist Fischere Richard Kwofie blijft hoe dan ook in zijn vaderland. „Hoe kun je mijn identiteit verbieden?”, vraagt hij. „Ik zal nog steeds homo zijn als ik straks uit de gevangenis kom.”
