Eindelijk hebben de Keniaanse ouderen het begrepen: op de oude manier kunnen we niet verder

Na bijna vijf jaar droogte heeft het weer geregend in grote delen van de Hoorn van Afrika. Vriendelijk wuivende grashalmen, lonkende plassen water en talrijke vrolijk fladderende vlinders doen in Noord-Kenia het gortdroge landschap van een paar weken geleden vergeten. Maar daarmee is de crisis niet voorbij. „We hebben onze lessen geleerd”, zegt John Lekurana, een handelaar in schapen in het stadje Archers Post, „We waren wanhopig door de droogte en iedere verstandige nomade weet nu dat we onze levenswijze moeten aanpassen aan klimaatverandering. Op moderne wijze moeten we ons land en het luttele vee dat over is gaan reguleren.”

In Noord-Kenia stierven in vijf jaar meer dan 2,5 miljoen koeien, in Ethiopië 3,5 miljoen. In het rusteloze Somalië kwamen naar schatting 43.000 mensen om. Het herstel gaat lang duren en hoewel de bevolking het heft in eigen handen neemt is steeds meer voedselhulp nodig. Maar die komt er juist steeds minder.

Langste droogte ooit

Een conferentie van de Verenigde Naties bracht vorige maand veel minder dan verwacht op; de rest van de wereld lijkt de rampen ver van huis zoals in Afrika goeddeels te negeren. Niet meer dan één miljard werd opgehaald, van de meer dan de vijf miljard waarop de organisatoren hoopten om meer dan dertig miljoen mensen in de Hoorn van Afrika te helpen het hoofd te bieden aan de grote klimaatcrisis. In Kenia hebben 5,4 miljoen bewoners, goeddeels in het zanderige noorden, voedselhulp nodig.

VN-secretaris-generaal Antonio Guterres had bij de start van de conferentie voor een grote financiële injectie gepleit om te voorkomen dat de crisis die wordt veroorzaakt door de langste droogte ooit “uitmondt in een catastrofe. Mensen in de Hoorn van Afrika betalen een schandalige prijs voor een klimaatcrisis die ze niet hebben veroorzaakt”, zei hij. „Zonder een onmiddellijke en grote financiële injectie zullen noodoperaties tot stilstand komen en mensen sterven.”

Voor een beter beheer van land moeten we de jongeren inzetten.

Grote zandvlaktes, waarin wat lage boompjes en losstaande bergen voor perspectief zorgen, bepalen het landschap van Noord-Kenia en de aangrenzende gebieden in Somalië en Ethiopië. Hier groeien geen tomaten en kolen, dit ruwe terrein is alleen van veehouders. Nutteloos is het gebied niet: het herbergt 70 procent van de Keniaanse kuddes kamelen, koeien, geiten, schapen en ezels, en is doorgaans goed voor 80 procent aan de nationale vleesproductie.

Vertrouwen in tradities

In het verleden, toen het grasland nog overvloedig was, bepaalden de ouderen wie er waar en hoe lang met zijn kudde mocht grazen. „Louter die traditionele manier werkt niet meer, voor een beter beheer van land moeten we de jongeren inzetten. Over zo’n soort leiderschap viel dertig jaar geleden niet te praten, het vertrouwen in de tradities was oppermachtig, de ouderen hadden het toen alleen voor het zeggen”, zegt de milieuexpert Daniel Letoiye, verbonden aan de Kenya Wildlife Conservancies Association.

Lees ook: ‘Na vier jaar heb ik vrijwel al mijn vee verloren, mijn einde komt in zicht’

Voorbij Achers Post op weg naar het dorp Lerata zijn sommige gebieden donkergroen, in andere streken is het gras al opgegeten. „Meer dan ooit praten jong en oud over natuurbehoud”, vertelt de lokale ambtenaar Kennedy Ltasiman in Lerata. „Eindelijk hebben de ouderen het begrepen: op de oude manier kunnen we niet verder. Dus hebben we op voorspraak van geschoolde jongeren na vele vergaderingen besloten grote gebieden terzijde te zetten, daar mogen herders voorlopig niet meer hun vee laten grazen. Die zijn voor de wilde dieren en CO₂-opslag.”

Carbon dioxide – er is geen woord voor in de nationale taal Kiswahili of lokale talen, maar iedereen neemt het tegenwoordig in de mond. Gebieden waar niet gegraasd wordt en mag worden gekapt, leveren CO₂-compensatie van vervuilende bedrijven in de geïndustrialiseerde wereld. Kenia doet mee aan deze bloeiende markt en heeft een wetsvoorstel in voorbereiding om deze handel te reguleren. De projecten in Noord-Kenia worden gecoördineerd door het Rangeland Carbon Project; volgens de organisatie zal „in de loop van dertig jaar er vijftig miljoen ton CO₂ worden verwijderd en opgeslagen, dat is gelijk aan de jaarlijkse uitstoot van meer dan 10 miljoen auto’s.”

Koeien elimineren

Het vereist een grote culturele omslag om jongeren bij het management te betrekken, traditioneel ligt alle beslissingsbevoegdheid bij ouderen. „Ik wil niet meer jaren achtereen honderden kilometers verderop met mijn koeien grazen, omdat in mijn woongebied al het gras is opgegeten”, lamenteert de jonge herder Gideon. „Mijn vee is al jaren niet meer thuis geweest.” Hij neemt zich nu voor om iedere drie jaar zijn kudde uit te dunnen, door alle beesten die drie keer hebben gekalfd te elimineren, „want die gaan toch als eerste dood bij droogte.”

Lees ook: Nomade in Kenia stopt vanwege de droogte: ‘Had ik mijn vee maar veel eerder verkocht’

De vernieuwingsdrang komt van jongeren, die sinds een kwart eeuw naar school gaan. Onderwijs bracht vooruitgang, zoals de bescherming van jonge meisjes tegen een voortijdig huwelijk. Maar het zette de verhoudingen tussen mannen en vrouwen en tussen jongeren en ouderen op zijn kop. Niet zozeer de gemeenschapszin van vroeger, maar bezits- en prestatiedrang bepalen hun gedrag. Net als het landschap zullen kinderen nooit meer hetzelfde zijn. „Ze zijn veel meer bezig met hun eigen bezit, ze zijn zo anders dan wij vroeger”, zegt Peter Letiipo, een leraar op een lagere school in Lerata. „Ze verwerpen steeds vaker het gezag van ouderen en nemen hun eigen beslissingen.”

Moderniteit betekent school, werk met inkomsten, maar ook kosten die er vroeger niet waren. Vader Larush geniet van de schaduw die terugkeerde onder zijn nu bloeiende acaciaboom, hij stuurt een met tabak gevulde fluim naar de grond en legt een tevreden blik op het herschapen landschap waar momenteel niet mag worden gegraasd. Hij steunt het pleidooi van de jongeren voor een ander graasbeleid. „Het overgrote deel van ons vee stierf de afgelopen jaren, er rest ons simpelweg geen keuze meer. Het kostte vele dagen van vergaderen om alle ouderen ervan te overtuigen te verhuizen.” Een deel van het schoolgeld voor zijn twaalf kinderen betaalt hij al met inkomsten uit dit beschermde gebied.