N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Reportage
Polen Honderdduizenden mensen zijn zondag in Warschau de straat op gegaan om te demonstreren tegen de Poolse regering. Een omstreden nieuwe wet die het politici kan verbieden deel te nemen aan verkiezingen heeft veel kwaad bloed gezet.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data101399509-efa427.jpg)
„Pas op, de democratie wil erlangs”, roept Iwona terwijl ze samen met drie anderen een zwarte lijkkist draagt en zich een weg probeert te banen door de volgepakte straten van Warschau. Links en rechts gaan mensen aan de kant voor de kist, waarop in grote witte letters ‘democratie’ staat gekalkt. „Dit is misschien wel de laatste vrije demonstratie in dit land”, zegt de Poolse vrouw even verderop in de schaduw.
Samen met honderdduizenden anderen loopt Iwona deze zondag mee met de protestmars tegen de huidige Poolse regering, op de dag dat Polen viert dat het 34 jaar geleden voor het eerst gedeeltelijk vrije verkiezingen had.
De opkomst is enorm, veel hoger dan de organisatoren hadden verwacht. Metro’s naar het centrum zijn afgeladen, de zijstraten van de route zijn overvol en terwijl in het oude centrum van de stad het einde van de demonstratie wordt aangekondigd, beginnen drie kilometer verderop nog mensen aan de mars. Volgens de organisatie liepen zo’n half miljoen mensen mee.
Iwona maakt zich net als veel andere demonstranten ernstig zorgen over de democratie in Polen. „Deze regering is oneerlijk, liegt en is een gevaar voor de toekomst van mijn kinderen die in een normaal en vrij land willen leven.” Ze pakt de arm van een oudere man. „Dit is Kryzstof”, zegt ze. „Hij is één van de demonstranten die vocht voor onze vrijheid in Gdansk”, refereert ze aan de vakbondsopstanden in de havenstad die de val van het communisme in Polen inluidden.
Kapotgemaakt
Hij was bij alle grote demonstraties en opstanden tegen het communistische bewind, zegt Kryzstof terwijl hij een reeks jaartallen en plaatsnamen opdreunt. „Maar dit is de eerste keer dat ik naar Warschau kom om te demonstreren”, zegt de man die „slechts 73” is. „Waarom? Om de democratie te redden, nadat die de afgelopen acht jaar is kapotgemaakt”, zegt hij, doelend op de regeringsperiode van de PiS-partij (Recht en Rechtvaardigheid).
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/06/data101233512-01225a.jpg)
De massale opkomst is grotendeels het gevolg van de inwerkingtreding van een nieuwe wet afgelopen week, waardoor een commissie politici kan uitsluiten van verkiezingsdeelname als zij in het verleden beïnvloed zouden zijn door Rusland. De wet, door de oppositie ‘Lex Tusk’ gedoopt, lijkt een regelrechte aanval op oud-premier Donald Tusk van oppositiepartij Burgerplaftorm (PO), die dit najaar als partijleider de strijd met PiS wil aangaan. Hij sloot destijds een gasdeal met Rusland.
Dit is misschien wel de laatste vrije demonstratie in dit land
Iwona betoger in Warschau
President Andrzej Duda deed afgelopen vrijdag enkele aanbevelingen om de scherpe kantjes van de wet af te halen, maar het kwaad is onder de demonstranten al geschied. Na de introductie van de ‘Lex Tusk’, besloten bijna alle oppositiepartijen mee te lopen met de mars.
Maar het protest is breder. Naast Poolse vlaggen en die van de Europese Unie, lopen ook veel mensen rond met de regenboogvlag. Er zijn organisaties die pleiten voor vrije media, voor de onafhankelijke rechtspraak en voor vrouwenrechten. Wat hen allen bindt: hun aversie tegen PiS.
Pinokkio-neus
Even na het middaguur is er een opstopping in het centrum. Tientallen politieagenten staan voor het presidentieel paleis. Betoger Tomasz houdt een kartonnen bord omhoog met een afbeelding van premier Mateusz Morawiecki (PiS) met een Pinokkio-neus. „Hij en de hele regering, het zijn leugenaars, die hun leugens niet eens verhullen”, zegt Tomasz.
Hij staat hier vandaag vooral vanwege zijn zorgen over de cultuursector, waarin hij werkzaam is. „Deze regering heeft zoveel kapotgemaakt door bij culturele instellingen mensen aan te stellen die politiek gestuurd worden”, zegt hij. „Terwijl ik vind dat cultuur en politiek niet mogen worden vermengd.”
Tomasz hoopt dat deze demonstratie helpt de Polen te verenigen en ze in het najaar, wanneer de verkiezingen zullen plaatsvinden, de huidige PiS-regering wegstemmen. „Maar als PiS de verkiezingen gaat vervalsen, dan creëren wij hier een tweede Majdan”, zegt hij, doelend op de maandenlange burgerprotesten in Kyiv in 2013 en 2014. „Dan zullen we niet meer zo braaf zijn en de straat op gaan. Want wij allen hier zijn deze regering zat. Sterker nog, we zijn woest.”
