N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Bestsellerauteur Charlotte Labee presenteert zich als spirituele gids. Critici zien haar als kwakzalver, fans als baken in tijden waarin overprikkeling altijd op de loer ligt. Wat verklaart haar succes?
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data101330040-346df4.jpg)
De een zal het vertederend vinden, de ander juist potsierlijk. Een derde misschien verwerpelijk. De manier waarop Charlotte Labee aan het eind van haar Overprikkeld Brein-tournee liefkozend het gigantische brein dat naast op het podium opgesteld even streelt en aankijkt. „Wat is-ie mooi hè? Ik vind het zo geweldig wat dit orgaan allemaal voor ons doet.”
Het reuzenbrein reisde het afgelopen jaar samen met de 37-jarige Labee langs 22 theaters, waar in totaal zo’n 23.000 bezoekers de Overprikkeld Breinshow kregen voorgeschoteld. De show hoort bij haar boek Overprikkeld Brein, dat zes weken bovenaan de bestsellerlijst stond en waar intussen meer dan 120.000 exemplaren van zijn verkocht. Vanavond, 23 mei 2023, is de Final Overprikkeld Brein Show, in de uitverkochte zaal The Mainstage van de Brabanthallen in Den Bosch. 4.000 bezoekers hebben deze maandag elk 30 euro neergelegd voor een interactieve theatershow, die „helemaal in het teken staat van jouw brein.”
Na een carrière als model en ondernemer in de modewereld en een management-opleiding aan de Schoevers-academie liet Charlotte Labee zich omscholen tot ‘orthomoleculair deskundige’, een vorm van natuurgeneeskunde. Ook volgde ze drie cursussen op het vlak van brein en NLP (neuro-linguïstisch programmeren).
In een wereld vol prikkels en afleiding – van smartphones tot series en van alcohol tot carrière – nodigt zij haar publiek uit een leven te leiden waarin je het brein nu eens helemaal uit leert zetten en dan juist weer activeert, maar dan voor zaken die je gezondheid en geluk bevorderen. Brain balance heeft ze dit evangelie gedoopt. Vanaf een banner lacht ze haar bezoekers al bij de ingang toe, vergezeld van de vraag: „Hoe zou jouw leven eruitzien als je leeft vanuit pure, positieve en liefdevolle energie?” Ook op deze foto houdt ze liefdevol een modelbrein vast, als een vaas die ze onder geen beding mag laten vallen.
De avond bestaat uit persoonlijke anekdotes uit Labees leven en flarden hoorcolleges, aangevuld met geleide meditaties en praktijkoefeningen. „Ga allemaal eens staan en doe je ogen dicht. En span dan je perineum samen”, zegt ze terwijl er langzaam meditatieve muziek aanzwelt. Vrijwel alle aanwezigen staan op en spannen de billen samen. Als om de geladen atmosfeer wat te ontspannen grapt ze: „Die van jezelf hè, dus niet die van degene naast je.”
Vanuit het perineum, tussen billen en genitaliën, via het ruggenmerg stimuleer je uiteindelijk de nervus vagus, zo luidt haar theorie. Even later heeft ze het over chakra’s, die je moet zien ‘te alignen’. „Dat klinkt misschien nogal spiri-piri en misschien denk je, dat is niks voor mij. Maar het is de afgelopen jaren allemaal onderzocht door de wetenschap.”
Hoofd, hart of buik
Socioloog Jaron Harambam doet aan de Universiteit van Amsterdam onderzoek naar influencers als Labee. Eerder promoveerde hij op complotdenkers. Hoewel zij niet precies in die categorie past – ze blijft doorgaans weg bij politieke thema’s – herkent hij toch bepaalde patronen die je bij meer sceptici van de moderne wetenschap tegenkomt. „De scheidslijnen tussen wetenschap, ethiek en religie die vroeger golden, bestaan niet voor haar. En precies dat maakt haar voor haar publiek zo geloofwaardig. Want waarom zou je alleen op je hoofd vertrouwen en niet op je hart of je buik? Voor postmoderne mensen klinkt het heel plausibel als er iemand opstaat die zegt dat er niet één domein is met een monopolie op de waarheid.”
Wetenschappelijke kennis en spirituele inzichten vullen elkaar aan, zo stelt Labee in haar nieuwe boek Jouw krachtige brein, dat 6 juni verschijnt. Al laat ze de eis van wetenschappelijke onderbouwing steeds meer van zich afglijden. Ze wil zich niet langer conformeren aan dat wat kritische stemmen op sociale media, wetenschappers en journalisten als „normaal zien”, zo schrijft ze. „Ik deed te veel mijn best om gezien te worden.”
Met een lijn aan voedingssupplementen, dieetboeken waarin ze brainfood en brain-smoothies aan de man brengt en cursussen Brain Balance heeft ze intussen een klein imperium gevestigd. Maar, zo schrijft ze in haar nieuwe boek, „het voelt alsof het jarenlang pionieren […] eigenlijk bedoeld was om me klaar te maken voor het grotere werk. Voor dat wat mij aangereikt wordt om als boodschapper te mogen delen.”
Hier lijkt niet langer een breinexpert aan het woord die vanuit haar eigen ervaring – ze belandde na een mislukt zakelijk avontuur in een burn-out – haar publiek attendeert op de levenslessen die ze opdeed. Hier lijkt uit een voormalig Miss Nederland met een getroebleerd levenspad – ze kreeg kanker en belandde in coma in een Spaans ziekenhuis – een goeroe geboren die wil bemiddelen tussen deze werkelijkheid en een andere, ‘de bron’.
Gouden eeuw voor goeroes
Journalist Helen Lewis, die voor de BBC een podcast over dit thema maakt, spreekt over ‘de gouden eeuw van de goeroes’. Zoals de boekdrukkunst de Reformatie op gang hielp – ineens kon iedereen zelf de Bijbel lezen – zo heeft het internet volgens haar de weg vrijgemaakt voor een keur aan gidsen die je bij ieder aspect van het leven op weg helpen. De bezoekers die NRC in Den Bosch spreekt, zeggen Labee inderdaad online te hebben ‘ontmoet’. „Bij TikTok geef je bij het inloggen aan waar je interesses liggen. Voor mij was dat psychologie. Zo kreeg ik Charlotte in mijn tijdlijn”, vertelt Christina (ze wil geen achternaam geven) uit Leiden. „De manier waarop zij tot je spreekt, zo duidelijk en direct, dat geeft me gewoon kippenvel. Ik krijg zelfs kippenvel nu ik het over haar heb.”
Hoogleraar Business & Spiritualiteit Sharda Nandram, verbonden aan de Nyenrode Business Universiteit en de Vrije Universiteit, kijkt naar deze trend met een combinatie van interesse en bezorgdheid. „Eeuwenlang ging spirituele kennis van meester op leerling. Dat ging ook met een bepaalde ethiek gepaard. Je kreeg bepaalde kennis bijvoorbeeld pas wanneer je er aan toe was.”
De coronapandemie was voor velen het moment om stil te staan bij existentiële vragen. Ook erkende goeroes uit het hindoeïsme wendden zich in die tijd tot internet om in contact te blijven met volgelingen. Volgens Nandram is die trend – zingeving via een scherm – gebleven. „Maar je moet wel onderscheid maken tussen echte, doorleefde spiritualiteit en spirituele technieken. Het is vooral die laatste categorie die op internet floreert. En dan weet je niet of dat altijd even ethisch gebeurt.”
De opmars van Labee staat niet op zichzelf. Kleine theaters tot hallen als Ahoy ontdekten na de pandemie dat een spiritueel getint programma vaak een garantie voor een uitverkocht huis betekent. De opleiding tot ‘luisterwerker’ rapporteerde deze week ruim dertig procent meer aanmeldingen. En het Opwekking-festival in Biddinghuizen moest met Pinksteren voor het eerst in ruim vijftig jaar geschiedenis ‘nee’ verkopen, nadat er al 60.000 bezoekers op het evenement waren afgekomen.
„We hebben het geloof verlaten”, zegt socioloog Harambam. „Maar de behoefte aan grote, verbindende verhalen is er nog steeds. En zij vervult die behoefte zoals wetenschap, maar ook bijvoorbeeld de media, dat niet kunnen. Heel persoonlijk en zonder de abstracties van de instituten. Het droge, rationele, op feiten gebaseerde discours produceert in deze tijd steeds minder gezag. Wat wel aanslaat: gepersonaliseerde autoriteitsfiguren. Mensen vertrouwen haar kennis omdat ze háár vertrouwen.”
In de dagen voor en na de voorstelling blijven de mailtjes binnenstromen. „Lieve Karel”, opent ze dan. Om vervolgens te wijzen op weer een boek, supplement of test ter verrijking van mijn leven. Ook op Instagram (173.00 volgers) en TikTok (51.600 volgers) neemt ze uitgebreid de tijd om vragen van volgers te beantwoorden. „Zo kunnen we elkaar leren kennen.”
In de supermarkt
In een tijd waarin robots worden geprogrammeerd om op mensen te lijken komen tegelijkertijd grote groepen mensen bij elkaar om hun brein te leren herprogrammeren. Mens en machine lijken elkaar te naderen. Tegelijk waarschuwt Labee voortdurend voor de gevaren van smartphoneverslaving. Ze vraagt haar publiek op te schrijven waarom je de moeite waard bent en dat briefje, in de vorm van een sleutel, op je nachtkastje te leggen. „Als je nu eens in plaats van naar je telefoon elke avond voor het slapen gaan en iedere ochtend bij het wakker worden dertig seconden naar die sleutel kijkt”, houdt ze haar publiek voor. „Dat is de sleutel uit je mentale gevangenis.”
Kan Labee haar stellige gezondheidsbeloftes wel waarmaken? De Vereniging tegen Kwakzalverij publiceerde vorig jaar al een waarschuwend artikel. Auteur Broer Scholtens, die zelf eveneens over voeding en gezondheid schrijft, geeft grif toe gefrustreerd te zijn door Labees succes. „Vergeef het me, maar ik geloof nog steeds in de wetenschappelijke methodes en niet in geklets en geleerderigheid waar zij in grossiert. Voor alles waarvan zij zo stellig zegt dat het bewezen is, zijn nauwelijks serieuze publicaties te vinden. En als er al over gepubliceerd wordt, gaat het om laboratoriumonderzoek, of onderzoek met proefdieren. Dat kun je niet zonder meer naar de levens van mensen vertalen. We weten gewoon nog heel veel niet. En van dat kennisgat maakt zij gebruik.”
UvA-socioloog Harambam ziet ook dat er nog veel onduidelijkheid is over hoe het brein functioneert. „Maar als je echt een wetenschapper bent, dan reageer je niet door te veroordelen, maar door te bevragen en te onderzoeken. Misschien staan we wel aan de vooravond van een paradigmawisseling? En vergeet het placebo-effect niet.” Maar is hier toch geen sprake van misleiding? Het voedingscentrum stelt dat gezonde volwassenen, behalve tijdens een zwangerschap, uitstekend zonder voedingssupplementen kunnen. Harambam wil dat relativeren: „De supermarkt ligt vol met ongezond eten. Maar toch verbieden we Unilever niet. Waarom zijn we dan ineens zo bezorgd over deze figuren? Zolang haar producten geen gevaar voor de gezondheid opleveren, moeten mensen zelf kunnen beslissen.”
Ook hoogleraar Nandram stelt dat de verantwoordelijkheid ook bij Labees fans ligt. „Ze is een ondernemer, en ondernemen is vooral een speeltuin. Ik hoop dat Labee aan intervisie doet en kritische stemmen toelaat. Maar als consument moet je ook zelf afwegen: wat neem je mee uit haar verhaal en wat laat je liggen?”
In Den Bosch lijken veel bezoekers toch eerder nuchtere consument dan devote volgeling. Als een zangeres het publiek mantra’s wil laten zingen, zingt slechts een enkeling mee.
In de supermarkt op het station Den Bosch praten twee vriendinnen uit Utrecht nog even na. Voor het drankschap vragen ze zich hardop af: wat zou Charlotte nu doen? De alcoholvrije drank is uitverkocht. Labee waarschuwde eerder die avond nog dat het gemak van een wijntje -– „en daarna nog een” – op de bank telkens ten koste gaat van het brein. Vanavond luisteren ze toch naar Labee en ze besluiten de drank links te laten liggen. Geldt dat voor alles wat ze zegt? „Nee, we halen gewoon uit haar verhaal wat we kunnen gebruiken. En het is morgen gewoon weer dinsdag, hè.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data88257651-875712.jpg)
