Oekraïne stelt de tegenaanval uit, maar ook dát is strategie

Iedereen weet dat de grote aanval staat te beginnen en „alleen de precieze timing en plaats zijn nog van belang”. Het is „essentieel de tegenstander daarover zo lang mogelijk in het ongewisse te laten”.

Dat schreef een Britse inlichtingenexpert, die bekend werd als de thrillerschrijver Nigel West, over de aanloop naar D-Day, de geallieerde landingen vanaf 6 juni 1944 in Normandië. Maar het geldt onverkort voor het langverwachte Oekraïense tegenoffensief.

Met misleidend radioverkeer, vermeende troepenbewegingen en schijnbaar inleidende bombardementen werd de Duitse bezetter maandenlang in de waan gelaten dat de invasie elk moment kon gebeuren, en wel bij Calais. Het bedrog was zo succesvol dat Hitler nog lang bleef geloven dat de echte landingen een afleidingsmanoeuvre waren.

Volgens militaire experts volgt Oekraïne een verwant draaiboek. Met kleinere en grotere aanvallen, met psychologische oorlogvoering en met ‘strategische misleiding’ die onder de naam maskirovka lang als Russisch specialisme gold en nu als koek van eigen deeg wordt uitgeserveerd.

De opgevoerde Oekraïense beschietingen en raketaanvallen langs en achter de frontlinies worden gezien als klassieke zogeheten shaping operations (voorbereidende operaties) om de weg te plaveien voor een offensief. Het gaat dan bijvoorbeeld om het verstoren van communicatielijnen of het uitschakelen van verdedigingssystemen. Maar omdat deze aanvallen zich niet, of nog niet, op één punt concentreren, kan de verdediger dat evenmin doen.

Kamikazebootjes

De spectaculaire verrassingsaanvallen met onorthodoxe middelen van de afgelopen weken dienen vooral een psychologisch doel. Zo was er de nachtelijke aanval van twee drones boven het Kremlin, een inval van Russische rebellen vanuit Oekraïne in de Russische regio Belgorod en een mysterieuze aanval van kamikazebootjes op meer dan tweehonderd mijl van de Oekraïense kust, waarbij een Russisch marineschip in de Zwarte Zee alleen bij toeval ontkwam. En deze week waren er de omvangrijke drone-aanvallen in Moskou.

De schade van deze vier operaties bleef beperkt, maar symbolisch is hun waarde enorm. Ze tonen dat Rusland kwetsbaar is, tot in de hoofdstad, omdat het zijn verdediging ter land, ter zee en in de lucht niet op orde heeft. Om zich beter te wapenen moet het middelen onttrekken aan zijn militaire operaties in Oekraïne. Een luchtdoelbatterij kan niet op twee plaatsen tegelijk staan. En misschien is de volgende aanval weer iets heel anders, op een andere plek. Zo moet de militaire top voortdurend over zijn schouder kijken.

„Het idee is om veel dilemma’s te creëren voor de Russische commandostructuur”, zei Mike Martin, een Britse defensie-expert, tegen de Financial Times. „Problemen, zoals een vijandelijke doorbraak in een frontlinie, concentreren de aandacht. Dilemma’s verlammen daadkracht juist.”

Schuilkelders

De jongste drone-aanvallen in Moskou, eindeloos vermenigvuldigd via sociale media, betekenen ook een nieuwe fase in de informatieoorlog. Gewone Russen kunnen niet meer doen of de oorlog hun niet aangaat, zei Dmitri Oresjkin, een onafhankelijk analist, tegen Politico. „De oorlog dringt zich de gedachten van mensen binnen en wordt een gesprek. Dat komt Poetin slecht uit.” Een makelaar in het luxe-segment signaleerde in de FT alvast een gestegen vraag naar huizen met een betonnen kelder.

Russische raketten jagen bewoners Kyiv niet weg. ‘Je huis is toch je huis’

De video die generaal Valeri Zaloezjny, de hoogste Oekraïense militair, zondag online zette, past in hetzelfde patroon: Russen, ook gewone Russische soldaten, onzeker maken en angst inboezemen voor de meest effectieve Westerse wapens waarover Oekraïne intussen beschikt. In de video, die wel de trailer van een eigentijdse Braveheart-film lijkt, vragen Oekraïense soldaten God om zijn zegen bij hun offensief, waarna Himars-raketten het luchtruim kiezen en Leopard-tanks in slow motion door het beeld denderen. Zaloezjny: „Tijd om terug te nemen wat van ons is.”

Wat bijdraagt aan de onzekerheid die Oekraïne in Rusland weet te zaaien, is zijn onberekenbaarheid en de bereidheid risico’s te nemen, óók tegenover westerse bondgenoten. Als het zo uitkomt trekt Kyiv zijn eigen plan en is het verre van een volgzaam hondje. Frustratie daarover was ook zichtbaar in de gelekte Pentagon-documenten. Zo bleef Oekraïne tot het allerlaatst vechten in Bachmoet, in weerwil van westers advies om de strategisch oninteressante stad prijs te geven. De balans daarvan moet nog worden opgemaakt, maar zeker is wel dat Oekraïne er maandenlang Russische eenheden heeft weten te ‘binden’, die nergens anders konden worden ingezet. En zo’n twintigduizend Russische soldaten kunnen hierna überhaupt nergens meer worden ingezet. Dat kun je cynisch noemen, of dom, wegens de prijs die ook Kyiv hiervoor heeft moeten betalen. Of realistisch.

Met de aanvallen richting Belgorod, op z’n minst gedoogd vanuit Kyiv, en die met drones in Moskou zoekt Kyiv ook de grenzen op, zoals eerder met de aanval op de Krim-brug. Washington is „in het algemeen geen voorstander” van Oekraïense aanvallen op Russisch grondgebied, zei een Amerikaanse regeringswoordvoerder deze week. In ieder geval niet met Amerikaanse wapens, uit vrees voor escalatie en rechtstreekse confrontatie met Rusland, tot en met het nucleaire scenario waarmee het periodiek schermt. Dat is de reden dat de VS de Atacms-raket tot nu toe niet leveren, waarmee Oekraïne ook doelen tot diep in Rusland zou kunnen treffen.

De drones van de laatste aanval zijn waarschijnlijk een nieuw ontwerp uit Oekraïense stal en over de actie bij Belgorod zei Kyiv dat die wel was „afgestemd” met de legertop, maar omdat het om Russische partizanen ging, kon Oekraïne rechtstreekse verantwoordelijkheid ontlopen.

Dubbelzinnig stilzwijgen

Overigens lijken de Britten de VS van hun dilemma te hebben verlost door de levering van de Storm Shadow-raket, volgens Londen een gerechtvaardigd „zelfverdedigingsmiddel”. Dat is een vanuit de lucht gelanceerde kruisraket met een bereik van meer dan 250 kilometer. Recente aanvallen buiten Himars-bereik (85 kilometer), onder meer rond de havenstad Marioepol en Melitopol, ‘poort naar de Krim’, zouden het werk zijn van de Storm Shadow. Het dubbelzinnig stilzwijgen daarover door Kyiv komt ook het Westen niet slecht uit.

Wanneer het tegenoffensief daadwerkelijk begint, is de vraag. En ook hoelang Oekraïne het verrassingselement tot die tijd kan volhouden. Het lijkt erop dat een deel van de pantserbrigades die Oekraïne zegt nodig te hebben nog incompleet is. Ook bevinden zich nog steeds Oekraïners op westerse oefenterreinen. Niettemin zei Jens Stoltenberg, secretaris-generaal van de NAVO, eind april dat 98 procent van alle gevechtsvoertuigen, waaronder 230 tanks, en „enorme hoeveelheden” munitie aan Oekraïne waren overgedragen. Wanneer de nieuwe eenheden zich groeperen, zal dat Rusland moeilijk kunnen ontgaan.

Nog niet, dus. Maar dat president Zelensky onlangs vroeg om nog even geduld te hebben, kan natuurlijk ook een rookgordijn zijn.

Rusland heeft intussen niet stilgezeten. Het heeft kolossale verdedigingslinies aangelegd – gordels van anti-tankgrachten en mijnenvelden – en is op een reeks plaatsen onverminderd zelf in het offensief. Het is veel voorzichtiger geworden met het blootstellen van zijn kostbare tanks, helikopters en ander materieel in het open veld.

Het heeft ook zijn aanvallen met raketten en door Iran geleverde drones opgevoerd, hoewel westerse analisten voorspelden dat de voorraden van ballistische en kruisraketten nagenoeg uitgeput waren. Het is een nieuw teken dat sancties niet verhinderen dat cruciale componenten, zoals chips, Rusland blijven bereiken.

Munitiedepot

De raketaanvallen op Kyiv lijken tot nu toe weinig militair effectief, al voorkomt het dat Oekraïne zijn luchtafweer naar het front kan verplaatsen. Rusland heeft mogelijk wel een groot munitiedepot verwoest en schade toegebracht aan een militair vliegveld in het westen van Oekraïne, inclusief de vernietiging van vijf vliegtuigen, erkende Kyiv.

Anderhalf jaar oorlog heeft de Oekraïense luchtmacht sowieso uitgedund en uitgeput, wat de vraag naar westerse F-16’s en pilotenopleidingen mede verklaart.

Even zorgwekkend voor Oekraïne is dat Rusland sinds vorig jaar grote vorderingen heeft gemaakt op het gebied van elektronische oorlogvoering en onder meer een deel van het versleutelde Oekraïens berichtenverkeer in real time kan afluisteren, aldus een recent rapport van het Britse militaire onderzoeksinstituut RUSI. Hetzelfde rapport zegt ook dat Rusland er intussen in slaagt „een proportie” van alle Himars en soortgelijke raketten te onderscheppen. Hoe groot die proportie is, zegt RUSI niet.

Volgens The War Zone, een gezaghebbende Amerikaanse website over militaire zaken, zal het Oekraïense offensief niet met shock and awe beginnen, maar gaat het „crescendo, in de loop van dagen of zelfs weken”. Een hoge westerse functionaris, anoniem aangehaald in de FT, denkt dat eveneens. De Oekraïners proberen nu uit „wat werkt en wat niet. Het hele punt van dit tegenoffensief is dat noch Rusland, noch de westerse bondgenoten weten wanneer het echt is begonnen. Wat we nu zien is dat zij de Russen dwingen om in verwarring te blijven.”