N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Jasper Enklaar
In de trein op weg van Utrecht naar Leiden. In 1988 nam ik als dienstweigeraar dagelijks ditzelfde boemeltje, forenzend naar mijn vervangende dienstplicht bij de Leidse universiteit. De reis duurt even lang als 35 jaar geleden, de stops zijn hetzelfde – alleen heet het boemeltje nu ‘intercity met sprintermateriaal’. Vooruitgang volgens de NS.
Lezers zijn de auteurs van deze rubriek. Een Ikje is een persoonlijke ervaring of anekdote in maximaal 120 woorden. Insturen via [email protected]
Na een week vol politiek drama, slapeloze nachten, onderhandelingen, dreigementen, stemmingen en een enkele geknakte carrière, heeft het Congres ingestemd met Donald Trumps begrotings- en belastingplan. Dit gebeurde, zoals verwacht, met een bijzonder kleine meerderheid donderdagmiddag lokale tijd. De big beautiful bill, zoals Trump deze noemt, moet het financiële fundament leggen voor al zijn verkiezingsbeloftes – ten koste van sociale voorzieningen voor arme Amerikanen, de financiële huishouding van het land en de staatsschuld.
De begrotingswet is een belangrijke overwinning voor Huisvoorzitter Mike Johnson en Senaatsleider John Thune, die hun fracties onder controle hielden, maar vooral voor de president. Het is zijn eerste echte parlementaire succes sinds zijn terugkeer in het Witte Huis en bestendigt zijn grip op de Republikeinse Partij.
Het plan regelt dat de tijdelijke belastingverlaging uit 2017 gehandhaafd blijft. Die spekt vooral de rijkste Amerikanen en grote bedrijven. Daarnaast beperkt de begrotingswet belastingen op fooien, overuren en AOW, waarmee Trump campagne voerde. Het plan maakt extra geld vrij voor de vreemdelingenpolitie en -detentie, de grensmuur en voor defensie. Maar het snijdt ook in zorgverzekeringen en voedselhulp voor arme Amerikanen. Op programma’s waarvan Trump eerder zei die met rust te zullen laten, wordt 1.000 miljard dollar bezuinigd. Ondanks die inperking zal de huidige staatsschuld van bijna 37.000 miljard dollar (ruim 31.300 miljard euro) de komende tien jaar naar schatting oplopen met nog eens 3.300 miljard.
Zeker een dozijn Republikeinen dreigt bij de tussentijdse verkiezingen te verliezen van een Democraat vanwege het snijden in de zorg
Tientallen Republikeinse congresleden uitten openlijk bezwaren tegen het plan en dreigden tegen te stemmen. Er werd nachten doorgehaald in de Senaat en het Huis om hen tot capitulatie te dwingen. Uiteindelijk durfden niet meer dan drie senatoren en twee afgevaardigden tegen Trumps plan te stemmen. Pogingen van fiscale conservatieven om het gat in de begroting te dichten en van meer populistisch ingestelden om de bezuinigingen op het Medicaid-zorgprogramma in te dammen, liepen op niets uit. Een enkeling protesteerde tegen het afschaffen van subsidies op groene energie. Het bleek allemaal voor de bühne. Uiteindelijk was hun loyaliteit aan Trump belangrijker dan hun achterban of hun eigen zetel.
Snijden in de zorg
Zeker een dozijn Republikeinen dreigt bij de tussentijdse verkiezingen volgend jaar te verliezen van een Democraat vanwege de impopulariteit van het snijden in de zorg. Ruim elf miljoen Amerikanen staan op het punt hun gesubsidieerde zorgverzekering te verliezen. De kwetsbare senator Thom Tillis (North Carolina), kondigde meteen na zijn tegenstem zijn vertrek uit Washington aan.
Afgevaardigde Brian Fitzpatrick, die een swing district in Pennsylvania vertegenwoordigt, stemde ook tegen. Van de begrotingshaviken die vanuit de oppositie altijd tekeer gaan tegen te grote uitgaven, durfde alleen Thomas Massie (Kentucky) ‘nee’ te stemmen. Hij heeft geen Democraat te vrezen, maar Trump heeft al aangekondigd een tegenkandidaat in de Republikeinse voorverkiezingen te zullen steunen. Warren Davidson (Ohio), die in mei nog tegen een eerdere versie van het plan had gestemd, koos eieren voor zijn geld. Hij had gehoopt dat aanpassingen in de Senaat een verbetering zouden zijn, zei hij, maar werd teleurgesteld. „Ik denk dat dit waarschijnlijk het beste product is dat we kunnen krijgen en ik wil er alles aan doen om president Trump te helpen dit wetsvoorstel over de finish te krijgen”, concludeerde hij.
Lees ook
Hele regio’s in Kentucky draaien op Medicaid. Maar de Republikeinen willen ervan af
De Democraten hebben eensgezind tegengestemd en hopen dat Republikeinen bij de tussentijdse verkiezingen van november volgend jaar zullen worden afgerekend op de gevolgen van Trumps belasting- en begrotingsplan. Zij proberen vooral vicepresident JD Vance, die bij het staken van de stemmen in de Senaat dinsdag de doorslaggevende stem uitbracht, te verbinden aan het plan. Dat zou aan hem kunnen kleven als hij, zoals wordt verwacht, in 2028 de Republikeinse presidentskandidaat wordt.
Hakeem Jeffries, fractievoorzitter van de Democraten in het Huis, noemde het „roekeloze, regressieve en verwerpelijke Republikeinse belastingfraude”. In een recordlange toespraak van bijna negen uur las hij donderdag persoonlijke verhalen voor van Amerikanen in Republikeinse districten die dreigen hun gehandicaptenzorg kwijt te raken. Jeffries voorspelde dat er „mensen zullen sterven omdat hen zorg wordt ontzegd dankzij Trumps big ugly bill”.
Electoraal risico
Nadat de Senaat dinsdag een aangepaste, nog kostbaardere, versie aannam van het plan dat het Huis eerder al goedkeurde, stemde het Huis van Afgevaardigden daar donderdag mee in. Donald Trump zal de wet vrijdag 4 juli, op de Amerikaanse Onafhankelijkheidsdag, publiekelijk ondertekenen.
De Republikeinen nemen niet alleen een electoraal risico, maar tarten ook de Amerikaanse centrale bank (de Fed), de obligatiemarkt en de stabiliteit van de dollar. Trump zet de Fed al een tijdje onder druk om de rente te verlagen, maar die dreigt door zijn begroting alleen maar verder op te lopen en het leven van Amerikanen met schulden duurder te maken. Woensdag riep president Trump Fed-voorzitter Jerome Powell op „onmiddellijk op te stappen”.
Trump en partijgenoten denken met de belastingverlagingen in dit plan een ongekende economische groei te ontketenen. Die zal, via extra gecreëerde banen, nieuwe fiscale opbrengsten met zich mee moeten brengen. Economen aan Yale University verwachten een kleine opleving op korte termijn, maar economische krimp in de komende decennia vanwege de schuldpositie en hoge rente.
Dat mag de pret voor Trump voorlopig niet drukken. De geslaagde uitkomst laat zien dat er juist door de hele kleine marges in het Congres (53 om 47 senatoren en 218 om 214 afgevaardigden) heel weinig ruimte is voor dwarse Republikeinen om veranderingen in wetgeving te bedingen. „Wij gaan hier geen akkoordjes sluiten, want dat opent de doos van Pandora”, zei Huisvoorzitter Johnson. Het bevredigen van de een, zou alleen maar tot grotere onvrede leiden bij de ander. En de Republikeinen delen een prioriteit: de gelederen gesloten houden en de president van successen voorzien.
Jumbo en bezorgsuper Picnic verkopen Douwe Egberts-koffie voorlopig nog wel, maar zolang de voorraad strekt. Als de magazijnen van de supermarkten leeg zijn, zullen ze waarschijnlijk nee moeten verkopen aan DE-drinkers. Deze week bleek dat Everest, de inkoper van beide supermarkten, DE-koffie niet wil inkopen voor de nieuwe vraagprijs van het moederbedrijf van Douwe Egberts, JDE Peet’s. Die ligt vanaf deze maand tot 25 procent hoger dan de oude prijs.
De patstelling betekent een volgende episode in een langlopend conflict. In februari liepen de onderhandelingen tussen beide partijen ook al spaak en was Douwe Egberts wekenlang niet verkrijgbaar. Ook bij Albert Heijn raakten de voorraden op. Toen wilde JDE Peet’s een verhoging van 20 procent doorvoeren. De supermarkten gaven hun verzet tegen die prijsverhogingen na een paar weken op, toen bleek dat ze klanten verloren aan andere supermarkten.
1Waarom verhoogt JDE Peet’s de prijzen?
JDE Peet’s verklaart de nieuwe prijzen onder meer door de hogere prijzen van grondstoffen en slechte oogsten. Supermarkten vinden dat geen sterk argument, ze wijzen erop dat grote concerns als JDE Peet’s contracten voor de lange termijn sluiten en dus niet zo afhankelijk zouden moeten zijn van marktschommelingen op korte termijn. Het bedrijf presenteerde mooie winstcijfers en de supermarkten stellen dat ze consumenten nu voor die winst van JDE Peet’s moeten laten betalen.
JDE Peet’s, ook eigenaar van andere koffiemerken Senseo, L’Or, Kanis & Gunnink en theemerk Pickwick, zegt te kampen met winstmarges die onder druk staan. Het bedrijf maakte dinsdag bekend om die reden 500 miljoen euro te bezuinigen, de helft ervan voor 2028. De brutowinst moet op termijn met 4 tot 7 procent omhoog.
De nieuwe adviesprijs van JDE Peet’s voor een pak filterkoffie Aroma Rood van 500 gram bedraagt vanaf deze maand 10,69 euro. Dat populaire pak kost nu bij Jumbo nog 8,15 euro. Een kilo koffiebonen moet volgens JDE Peet’s 21,29 euro gaan kosten, een kwart meer dan de huidige adviesprijs. Supermarkten hoeven de adviesprijs niet volledig door te berekenen aan de consument, ze kunnen er ook voor kiezen de kosten deels zelf op te vangen, maar dat gaat weer ten koste van hun winstmarges.
2Waarom is koffie eigenlijk zo duur geworden?
De koffieprijs is de afgelopen jaren door het dak gegaan op de wereldmarkt. Hoge temperaturen en droogte, die vaker voorkomen door klimaatverandering, zorgen ervoor dat bloemen van de koffieplant zich niet overal goed kunnen ontwikkelen tot bessen. Dit speelde in Vietnam (droogte in 2023) en in Brazilië (hitte in 2024), samen goed voor ongeveer de helft van de wereldwijde koffieproductie.
Arabicabonen, waarvan in Europa de meeste koffie wordt gedronken, waren begin dit jaar twee keer zo duur als in 2023. Sinds dit voorjaar gingen de prijzen op de wereldmarkt weer omlaag, maar ze liggen nog altijd flink hoger dan twee jaar terug. Analisten wijzen erop dat het zo’n zes tot negen maanden duurt, voordat prijzen op de wereldmarkt tot in de supermarkt doordruppelen. Dit heeft te maken met leveringscontracten, voorraden en de timing van prijsonderhandelingen, aldus de Rabobank in een recente marktanalyse. De verwachting is dat de prijzen voorlopig niet zullen dalen.
3Zijn slechte oogsten de enige oorzaak?
Ook speculatie en het aanleggen van voorraden spelen mee bij de hoge prijzen. Handelaren hebben de afgelopen maanden massaal koffie opgekocht, anticiperend op verdere prijsstijgingen. Zulke gecreëerde schaarste zorgt er ook voor dat de koffieprijzen stijgen. Ook de (dreiging van) importheffingen vanuit de VS spelen mee, door de onzekerheid die in de markt sluipt.
Daarnaast neemt wereldwijd de vraag naar koffie toe, mede door de hogere afzet in landen waar tot voor kort geen koffiecultuur was. In China, bijvoorbeeld, openen elke dag twee Starbucks-zaken.
4Profiteren koffieboeren nog van hogere koffieprijzen in Nederland?
Boeren die hun oogsten zien verslechteren hebben weinig aan hogere prijzen. Hun koffie wordt per kilo meer waard, maar ze produceren ook minder. Boeren met goede oogsten, bijvoorbeeld in Colombia, pikken wel een graantje mee. Maar in het algemeen zit de meeste waarde niet aan het begin van de keten, die zit aan het einde, bij de grote merken. Solidaridad, een ngo voor eerlijke handel, rekende uit dat van een koffiecupje (rond de 30 cent) in de supermarkt gemiddeld maar 0,6 eurocent naar de koffieboer gaat.
Lees ook
Droogte en misoogsten drijven prijs koffiebonen op: ‘Koffie wordt voor velen onbetaalbaar’
Voormalig arts Jennifer Geerlings-Simons (71) is bij acclamatie verkozen tot eerste vrouwelijke president van Suriname. Ze is de voorzitter van de Nationale Democratische Partij (NDP), lang de partij van de eind vorig jaar overleden Desi Bouterse. Parlementariërs konden tot vijf uur Nederlandse tijd kandidaten nomineren, maar een tegenkandidaat bleef uit.
Simons rondde in 1979 haar studie geneeskunde af aan de Anton de Kom Universiteit. Daarna vertrok ze naar Nederland om zich verder te specialiseren. Begin jaren terug verhuisde ze terug. In 1996 werd ze gekozen in het Surinaamse parlement.
Simons’ reputatie kreeg in 2012 een knauw, toen ze de controversiële uitbreiding van de amnestiewet door het parlement loodste. Daardoor kon Bouterse aanvankelijk niet verder vervolgd worden voor de Decembermoorden van 1982. De voormalig legerleider en oud-president werd pas in 2023 definitief veroordeeld tot 20 jaar gevangenisstraf, maar verbleef tot zijn dood op een schuiladres. Onlangs liet oud-president Ronald Venetiaan in een uitzending van ABC Radio weten dat hij het Simons nog altijd kwalijk neemt dat ze meehielp aan de amnestiewet. Simons staat nog steeds achter haar handelen in die kwestie.
Afgelopen mei tekende zes partijen, waaronder Simons’ NDP al een intentieverklaring. Samen hebben de partijen 34 zetels, oftewel een tweederdemeerderheid. De NDP haalde 18 zetels.
Simons zal als president onder meer een oplossing moeten vinden voor partijleden die zich verrijkten door corruptie. „Laten we de hand in eigen boezem steken: wij, de NDP en alle partijen hier aan tafel, en laten we het anders doen. We staan nu op een kruispunt, we kunnen in de toekomst het land opbouwen voor alle Surinamers, met de olie-ontwikkelingen in de toekomst”, aldus Simons bij de ondertekening van de intentieverklaring. Vanaf 2028 ontvangt Suriname tientallen miljarden aan olie-inkomsten.
Lees ook
Serieuze intellectueel wil zich losmaken van de erfenis van Bouterse, maar erft ook zijn weerbarstige partij
