N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data101226625-7a4634.jpg)
Voor een woord dat welbeschouwd nergens op slaat is meermin opvallend vaak in onze gedachten. Dáár leeft de mysterieuze zeevrouw. Ze is bijvoorbeeld Afrodite, geboren ‘uit de schuim van de zee’. Of ze is lid van het onweerstaanbare, Spongebob-duo Meerminman en Mosseljongen. En natuurlijk: Ariel, Disney’s kleine zeemeermin een nieuwe filmversie van Hans Christian Andersens beroemde sprookje, waar internettrollen momenteel op jagen omdat ze opeens zwart is.
Het woord stamt af van het Oudhoogduitse merimanni, dat wil zeggen ‘meer’ plus ‘man’ (manni verwijst oorspronkelijk naar ‘mens’). Het laatste deel veranderde in ‘min’ onder invloed van het werkwoord ‘minnen’. Misschien om de zangerigheid van het woord verder op te schroeven zeggen we ook, pleonastisch, zeemeermin.
Het groene zeewijf
Op het eerste gezicht is meermin geen woord om echt te gebruiken. Ooit was het anders, en al helemaal in Edam ergens begin vijftiende eeuw. In die tijd nam monnik Joannes a Leydis dramatische getuigenverklaringen af over het groene zeewijf van Purmerend. Dat mondde uit in zijn verhaal over een ‘ongetemd Vrouwspersoon’, door een storm verdreven uit verre streken, die ‘zwemmende door Purmerye is gekoomen in het Purmer-meer’. Ze was poedelnaakt. Een ‘waterachtige stof’ kleefde aan haar.
Het was een meermin, althans, dat werd ze door het eindeloos opnieuw vertellen van het verhaal waarin de staart erbij kwam, evenals benamingen als ‘zeewijf van Purmerend’ of ‘Purmer viswijf’.
Toen de meermin verscheen overmeesterde angst enkele Edammer meisjes die in bootjes onderweg waren om te gaan melken. Misschien kenden de meisjes de oude verhalen, naast die van Afrodite ook die van de sirenen die zeelieden de verdoemenis in lokten met fraai gezang. Toch wendden de meisjes aan het wijf – vroeger was dat geen pejoratief, maar gewoon een woord voor ‘vrouw’ – en begonnen ze tegen haar te spreken. Joannes a Leydis: „… zich onderling beraadslaagd hebbende, trokken ze haer met geweld uyt het water, en is zy met een schuytje gebracht binnen Edam.”
Het tragische lot van de Edamse meermin doet denken aan dat van Meerminman en Mosseljongen in de Spongebob Squarepants-tekenfilmserie
Het liep slecht af met haar. Te zien op een schilderij van Bert Knispel is hoe de melkmeisjes de meermin in een ton stoppen en haar lichaam vervolgens schrobben dat het een lieve lust is. Later werd ze gekidnapt door Haarlemmers die haar leerden te spinnen op een spinnewiel. Vele jaren later werd ze op het droge begraven. Het tragische lot van de Edamse meermin doet denken aan dat van Meerminman en Mosseljongen die in de Spongebob Squarepants-tekenfilmserie hun dagen in een bejaardentehuis slijten. Ook Andersens Ariel, toonbeeld van sociale rechtvaardigheid nu de zwarte actrice Halle Bailey haar in een Disney-film speelt, heeft het moeilijk vanwege racisten die het niet kunnen verkroppen dat ze ánders is.
Zo weinig ‘meermin’ ons als bruikbaar woord zegt, zo véél zegt ze ons als metafoor van vreemdheid en onverdraagzaamheid. Ze bestaat in de verbeelding, maar zodra ze naar de oppervlakte komt en het woord echt wordt, is het crisis.
