Unesco-stad Luang Prabang in gevaar door dam in de Mekongrivier

Posted on by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Reportage

Luang Prabang Laos wil ‘de batterij van Zuidoost-Azië’ worden en bouwt in een razend tempo tientallen waterkrachtcentrales. Een nieuwe dam in de Mekongrivier ten noorden van Luang Prabang brengt het voortbestaan van het Unesco-stadje in gevaar.


De vele nieuwe dammen in de Mekongrivier vormen volgens experts een bedreiging voor natuur en leefomgeving.
De vele nieuwe dammen in de Mekongrivier vormen volgens experts een bedreiging voor natuur en leefomgeving. Foto Manos Fikaris

In stilte lopen de boeddhistische monniken van het Laotiaanse Luang Prabang met hun bedelnap langs de gelovigen die in de vroege ochtend langs de weg pakketjes eten aanbieden. Een vrouw raakt uit eerbied haar voorhoofd aan voor ze haar offerande, een rijstmaaltijd gewikkeld in bamboeblad, in de bedelkom legt. Al eeuwen een dagelijks ritueel in deze idyllische omgeving. Het historische koningsstadje, in 1995 geplaatst op de Unesco-werelderfgoedlijst, wordt omringd door groene heuvels en is gelegen op de plek waar zijrivier Nam Khan de Mekongrivier instroomt. En nu is Laos, ondanks bezwaren van activisten en wetenschappers, vijfentwintig kilometer stroomopwaarts toch begonnen aan de bouw van een waterkrachtcentrale. In aardbevingsgebied. Experts vrezen een dambreuk. Met een allesvernietigende vloedgolf tot gevolg.


Na een laatste bocht over een smalle asfaltweg, diep in de Laotiaanse heuvels, doemt de brug over de Mekongrivier op. In de vallei verhogen kranen en tractoren de fundamenten van de Luang Prabangdam. Aan de overkant wonen dorpelingen die binnenkort hun huizen moeten verlaten. De bewoners willen ondanks het risico op ernstige represailles hun verhaal doen. Protesteren is gevaarlijk in Laos. Ook nieuwsgierige buitenlandse journalisten worden niet geduld. De brug blijkt bewaakt. Een gewapende man verspert de weg.

Lees ook: Extreme schulden duwen Laos steeds dieper in de armen van China

Laos wordt sinds 1975 geregeerd door de communistische Revolutionaire Volkspartij en vaart sinds de jaren 1980, net als buurman China, een staatskapitalistische koers. In de zoektocht naar economische groei zijn zeer omstreden afslagen genomen. Niet alleen heeft het land zich door investeringsprojecten, waaronder een onrendabele hogesnelheidslijn, diep in de schulden gewerkt, ook het energiebeleid pakt desastreus uit. Sinds 2005 heeft Laos de ambitie om ‘de batterij van Zuidoost-Azië’ te worden. Het land heeft inmiddels 78 dammen aangelegd. Nog eens 246 dammen staan in de planning. Een derde van de opgewekte stroom is voor eigen gebruik, de rest is bedoeld voor export naar Thailand, China en Vietnam. De Luang Prabang-waterkrachtcentrale maakt deel uit van een reeks dammen die Laos in de Mekongrivier wil bouwen. Gevolgen voor milieu en bevolking worden consequent opzij geschoven.

Zo stelt de Mekong Rivier Commissie (MRC), een intergouvernementeel adviesorgaan van Laos, Vietnam, Thailand en Cambodja, opgericht om de balans tussen natuur en industrie te bewaken, al in 2018 dat tegen 2040 de visstand tussen de 40 procent tot 80 procent verder afgenomen zal zijn. Daarbij houden de dammen de afzetting van vruchtbare klei tegen. Als er niets gebeurt, zal de vruchtbare grond aan de oevers van de Mekong-delta binnen vijftien jaar met 90 procent gereduceerd zijn. Een ramp voor de rijstteelt stroomafwaarts in Vietnam en Cambodja, waar zo’n zeventig miljoen mensen langs de rivier leven.

Liggend in een badkuip

En nu komt er ook werelderfgoed in gevaar. Omdat er ten zuiden van Luang Prabang al enkele dammen zijn gebouwd, ligt het stadje als het ware in een badkuip en fungeert de dam als een kurk. Bij een dambreuk zou het verzamelde water zich in een verwoestende golfbeweging uitstorten over de stad. Luang Prabang ligt in aardbevingsgevoelig gebied. Zo is er in 2019 een aardschok met een kracht van 6,4 gemeten. Het risico dat de dam een aardbeving niet zal doorstaan, is volgens de meeste experts te groot. Het zou niet de eerste keer zijn dat er in Laos een dam doorbreekt. In 2018 stortte de Xe Pian Xe Namnoydam in het zuiden van Laos in. Daarbij verdronken 71 dorpelingen, en ruim veertienduizend mensen raakten hun huis kwijt.

In 2021 stelde een Unesco-commissie dat de bouw van de dam „onverenigbaar” is met de bescherming van werelderfgoed. Waar de bevolking van Luang Prabang eeuwenlang leefde met een bewegelijke, soortenrijke rivier, zal het stadje in de toekomst liggen aan een levenloos meer, waarschuwde geograaf Philip Hirsch, emeritus hoogleraar aan de Universiteit van Sydney in de Thaise krant The Bangkok Post. De cultuur van Luang Prabang is nauw verweven met de natuurlijke omgeving.

Gedwongen verhuizing

Voor de komst van de dam moeten tienduizenden omwonenden worden verplaatst. In het dorp Samakkhixai, een uur rijden ten zuiden van Luang Prabang, weten ze hoe dat gaat. De zeshonderd huishoudens woonden ooit in twaalf dorpen langs de Nam Khanrivier. Twaalf jaar geleden kregen te horen dat ze moesten verhuizen voor de bouw van een dam. Vanaf een dorre heuvel kijken dorpelingen naar de tientallen eentonige rijen houten huizen onder hen. „We hadden het voorheen beter”, vertelt een man, die niet met zijn naam in de krant wil. „We hebben weliswaar nieuwe huizen, maar er is geen werk. We kunnen niet meer vissen en er is geen land om gewassen te verbouwen.” Zijn vrouw wijst naar de droge stekelstruiken naast het huis. „Daar kunnen we toch niets planten? Vroeger haalden we water uit de rivier. Nu moeten we ervoor betalen. We hebben nu wel elektriciteit, maar ook daarvoor moeten we betalen. Van welk inkomen?”

Wie profiteert wel van de dammen? Volgens geograaf Gary Lee van de organisatie International Rivers ontbreekt economische logica. „Het land steekt zich in de schulden om de waterkrachtcentrales te bouwen”, zegt hij aan de telefoon vanuit Bangkok. En vervolgens gaan de meeste inkomsten niet naar Laos, maar naar buitenlandse investeerders. Zo is de Luang Prabangdam grotendeels in handen van een Vietnamees en een Thais bedrijf. „Van de meeste damprojecten heeft Laos zelf slechts 10 tot 15 procent van de aandelen in handen”, stelt hij.

Omdat Laos niet aan zee ligt, is de Mekong cruciaal voor landbouw en visserij, transport en handel. Foto Sirachai Arunrugstichai/Getty

Levenloze stroomopwekker

Op de Mekongrivier in het gebied tussen Laos en Thailand is het ijzig stil. Er klinken geen vogels. Behalve een enkele waterbuffel die in het water verkoeling zoekt, is langs de oevers amper activiteit. Vijftien jaar geleden zouden over een afstand van honderd kilometer zo’n duizend vissers hun netten uitgooien. De ooit zo machtige rivier is door de vele dammen in China en Laos verworden tot een levenloze stroomopwekker.

Vierhonderd kilometer stroomafwaarts, in het Thaise Chiang Khong, zit activist Niwat Roykaew (62) in een leunstoel voor zijn houten huis, waarop kleurrijke spandoeken met teksten als ‘The Mekong is our Mother’ en ‘No Dams’ zijn gespijkerd. Al jaren ziet de oprichter van de lokale milieuorganisatie Mekong School Chiang Khong met lede ogen aan hoe het ecosysteem van de rivier verschraalt. In 2020 was Roykaew een van de activisten die een brandbrief stuurde naar Unesco over de bouw van de Luang Prabangdam. „Vijftien jaar geleden, toen de Chinezen hun eerste dam in de Boven-Mekong bouwden, kregen we voor het eerst te maken met de gevolgen”, vertelt hij. „Opeens steeg het water. Bleek dat ze als test de sluisdeuren hadden geopend. Sindsdien daalt en stijgt het water op de raarste momenten.” Door de jarenlange onnatuurlijke schommelingen is de ecologie van de rivier ernstig verstoord. „Vogels leggen hun eieren op de eilanden die bij laag water in de rivier verschijnen. Het is nu al een paar keer voorgekomen dat, doordat de waterkrachtcentrales plotseling water vrijlaten, de nesten wegspoelen voordat ze uitgebroed zijn.” Ook verstoren de dammen de voortplantingscyclus van vissen, die bijvoorbeeld niet meer stroomopwaarts naar broedplaatsen kunnen zwemmen. De activist hoopt dat de Mekong nog te redden is. Op overheden rekent hij niet meer. „Die denken alleen maar aan hun winsten.” Wel is hij optimistisch over de jonge generatie. „De Mekongrivier is een van de grootste rivieren ter wereld, met een biodiversiteitssysteem van mondiaal belang. Jongeren snappen dat. Ze zitten op internet. Ze begrijpen dat we maar één planeet hebben.”

Boeddhabeeld als huwelijksgeschenk

In Luang Prabang zijn de monniken teruggekeerd naar de tientallen tempels die het stadje rijk is, verspreid tussen traditionele Laotiaanse houten woningen en negentiende-eeuwse koloniale herenhuizen. De stad herbergt oude cultuurschatten, waaronder het beroemde Boeddhabeeld ‘Phra Bang’, ofwel ‘de Boeddha die angsten bezweert’. De Boeddha is een huwelijksgeschenk aan de koning van Laos toen hij in de veertiende eeuw een Khmer-prinses uit het huidige Cambodja trouwde. Het beeld staat nu in een speciale tempel van het Luang Prabang paleismuseum.

„We doen er alles aan om de gebouwen in de erfgoedzone te beschermen”, vertelt een werknemer van het Unesco-kantoor, dat wordt gerund door de Laotiaanse overheid. Hij wil NRC te woord staan, mits zijn naam niet in de krant komt. Hij beseft dat het internationale aanzien van de stad is verbonden met het toerisme. In 2019, voor de coronacrisis, ontving Luang Prabang achthonderdduizend bezoekers. „We hebben strenge regels opgesteld. De meeste inwoners willen hun huis moderniseren, maar in de historische zone mag dat niet. Als iemand toch iets aan zijn huis verandert, wordt dat gemeld door de buurtleider. En moeten wij ingrijpen.” Hij zucht. „Mensen worden vaak boos. We proberen uit te leggen waarom het zo belangrijk is. We hebben geen gemakkelijke taak.” De risico’s van de komst van de dam zwakt hij af. De ingenieurs weten wat ze doen, stelt hij. „Wel maak ik me zorgen om onze positie bij Unesco. Ik hoop niet dat we op de zwarte lijst terecht komen. We hebben de internationale steun hard nodig. Vooral om de verkoop van historische huizen aan buitenlanders, voornamelijk Chinezen en Vietnamezen, die er graag een hotel of restaurant van maken te voorkomen.”

Erfgoed beschermen

Een groepje bewoners zit in het hart van de oude binnenstad onder de houten luifel van hun huis. Op voorwaarde dat haar naam niet genoemd wordt, wil een van de vrouwen, een forse zestiger, de mouwen van haar blouse heeft ze opgestroopt, wel vertellen dat het een uitdaging is om in een traditioneel huis te wonen. „We snappen dat erfgoed belangrijk is, maar het onderhoud is duur.” Ze wijst naar de afbladderende houten muur. „We moeten het elk jaar verven. Veel mensen willen het liefst een nieuw huis bouwen. Maar dat is verboden.” En als je tegen het beleid protesteert? De vrouw verstart. Terwijl ze met een handgebaar aangeeft dat ze daar niets over kan zeggen, loopt een groepje Spaanse backpackers vrolijk voorbij. Ze verblijven in het Vietnamese guesthouse naast haar huis. „We willen de inkomsten van het toerisme niet verliezen. We weten dat de toeristen komen om de oude huizen te zien.” Is de dam wel eens onderwerp van gesprek? Ze schudt haar hoofd. „Ik denk niet dat de mensen weten wat het gevaar is.”

In september komt de Unesco-commissie weer bijeen en wordt een besluit genomen over het lot van Luang Prabang. Vermoedelijk zal de stad op de lijst van de bedreigd erfgoed worden geplaatst.Het is niet de verwachting dat Laos met de bouw van de dam zal stoppen.

Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 31 mei 2023.

Related Posts

Met de komst van kunstenaar Donald Judd begon de wonderbaarlijke transformatie van Marfa

  • admin
  • September 23, 2024
  • 0

Wie Marfa vanuit het westen binnenrijdt, kan denken dat dit net zo’n verloederde woestijnplaats is als andere ontvolkte dorpen in het zuidwesten van Texas. Rechts staat een totaal verweerd uithangbord van een verdwenen motel. Gevolgd door een roestkleurig kerkje met een golfplaten dak. Links ligt een keurige begraafplaats. Aan beide kanten vergezeld door rommelige autokerkhoven.

Snel daarna ontvouwt zich echter het Marfa waar jaarlijks tienduizenden toeristen op af komen: een trekpleister voor kunstliefhebbers. Hippe hotels. Een fietsenmaker annex espressotent in een oud benzinestation. Een wijnbar die ook fungeert als kunstgalerie. Betonnen landschapskunst van minimalist Donald Judd. Muurschilderingen. Een campagneposter van Kamala Harris achter de voorruit van een klassieke auto. Overal hangen regenboogvlaggen. Het lokale pride-festival is net voorbij.

Niet alles in Marfa is nieuw en speciaal voor passanten. Aan de hoofdstraat zijn de bank, het postkantoor, het stadhuis en de rechtbank nog intact. Het dorp van 1.788 inwoners heeft een radiostation én een eigen krant. De redactie is wel gevestigd in een gebouw waar je veganistische taco’s kunt eten en T-shirts met Print is not dead erop te koop zijn.

Zijn we nog in Texas?

Toen NRC Marfa in 1989 aandeed, was dit een dorpje vol cowboynostalgie in verval. „Het valt niet mee om leven in de gemeenschap te houden”, vertelde Robert Halpern, hoofdredacteur van The Big Bend Sentinel. De trein stopte er niet meer. De zilvermijn was al decennia gesloten. Veehouders zonderden zich af. Jongeren vertrokken zodra ze hun middelbare schooldiploma hadden. Werk was schaars en vooral bij de grenspolitie. De lang verlaten legerbasis was net verkocht aan de New Yorkse kunstenaar en kluizenaar Donald Judd. Niemand overzag daar de gevolgen van.

Foto’s: Zicht op het huis van bewaring van Presidio County in Marfa, in 1989 (links) en 2024.

De tijd leek hier langzamer vooruit te komen dan tumbleweed, de stukken struik die door de wind worden voortgejaagd. Inmiddels is de tijd als een zandstorm over Marfa heen geraasd. Het getatoeëerde hipstergehalte op straat is hoger dan in Brooklyn. Er zijn meerdere locaties voor bestemmingsbruiloften. Instagram krijgt geen genoeg van Marfa. Zangeres Beyoncé is meermaals gesignaleerd.

Leegstaande Airbnb’s

Tegenwoordig zijn de zorgen van de gemeenschap heel anders, vertelt Halpern (69). „We worstelen met te weinig betaalbare huisvesting. Bungalows kosten hier tegenwoordig een half tot een heel miljoen. Ze worden opgekocht en tot Airbnb’s gemaakt, die de helft van de tijd leegstaan.” Dat heeft tot gevolg dat de onroerendgoedbelasting meer dan verdubbeld is voor mensen die hier al generaties wonen. Het maakt huren onbetaalbaar voor de oorspronkelijke, grotendeels latino, bevolking. De inkomens liggen laag: naast werken bij de grenspolitie is er nu werk in de horeca. Wie kan doorleren vertrekt nog steeds. „We zien problemen tussen de haves en de have-nots. Grote stadse problemen”, zegt hij.

Zijn vrouw Rosario (68) ziet het positiever in. „Er zijn locals die klagen dat Marfa verandert, dat zij niets hebben aan nog een galerie of een sjiek restaurant. Maar als een dorp als dit niet verandert, sterft het uit.” Zoals dat is gebeurd met veel andere dorpen die hier langs het spoor liggen, vijftig kilometer uit elkaar omdat de stoomtrein na die afstand weer water nodig had. Vanuit de huiskamer van hun met adobe (stenen van gedroogde klei) gebouwde huis, kijken de Halperns uit over dorre velden, met bergen in de verte.

Robert en Rosario Halpern, voormalige eigenaren van de Big Bend Sentinel, de lokale krant van Marfa. Hij was hoofdredacteur, zij deed de zakelijke kant. Hun redactiekantoor is nu de Wrong Store & Gallery.
Foto Paul Ratje

Zij hebben de veranderingen allemaal meegemaakt en beschreven. Eind jaren tachtig kwamen zij als buitenstaanders. Hij was journalist in El Paso, zij was accountant. Ze verhuisden, met jonge kinderen, naar Marfa voor de rust en de natuur – even ten zuiden hiervan, aan de grens met Mexico, ligt het Big Bend nationaal park. En voor journalistieke zelfbeschikking. „Ik zag het teken aan de wand bij de El Paso Times toen dat familiebedrijf werd opgekocht. Opeens moesten we ons aan woordenlimieten houden en stukken publiceren uit andere kranten van hetzelfde concern. Het werd een McPaper” – een franchise van een smakeloze keten.”

In Marfa konden zij de kleine gemeenschapskrant overnemen en alles zelf verslaan. Van lokale verkiezingen tot de watertekorten. Van het verzet tegen een oliepijpleiding tot de transformatie tot kunstenaarsdorp. Van de dynamiek aan de zuidgrens, hier honderd kilometer vandaan, tot de spectaculaire arrestatie van de sheriff.

Sheriff bleek cocaïnesmokkelaar

Het hoofd van de lokale politie dat vijfendertig jaar geleden, pruimtabak spugend, tegenover NRC pochte over de smokkelaars, illegalen en een scherpschutter die hij in het gevang had, werd twee jaar later zelf gearresteerd. Hij bleek leiding te geven aan grootschalige cocaïnesmokkel en kreeg een levenslange gevangenisstraf. Die werd verlaagd tot dertig jaar en recent is hij vrijgekomen. Meerdere mensen zeggen hem gezien te hebben bij de begrafenis van een familielid.

„Je komt pas uit Marfa als je naam hier op het kerkhof ligt”, zegt Chip Love. Zijn familie woont hier vijf generaties, sinds 1885, toen het spoor net was aangelegd. Hij bestiert een ranch op een half uur rijden hier vandaan en de plaatselijke Marfa National Bank. Daar zit hij, met een rekenmachine, achter een zwaar en donker, koloniaal houten bureau. Hoffelijk laat hij elke klant persoonlijk uit.

Chip Love, rancher en voorzitter van de Marfa National Bank, in de lobby van de bank.
Foto Paul Ratje

Love (67) ligt nog niet op het kerkhof – al werd hij doodgeschoten als figurant in de film No Country for Old Men. Een van de vele films die hier zijn opgenomen, begonnen met Giant, met James Dean en Elizabeth Taylor, in 1956, dat zich afspeelt op een ranch. Aantrekkingskracht had Marfa altijd al. Mede dankzij het klimaat. Het ligt op een hoogvlakte waar het net wat koeler is dan elders in West-Texas.

Vee houden, zegt rancher en bankier Love, is de laatste decennia veel moeilijker geworden. „Klimaatverandering, minder regen, betekent dat je minder vee kunt houden per vierkante meter.” Er zijn door technologie sowieso veel minder handen nodig om een boerderij te bestieren. Terwijl andere dorpen mede daardoor ontvolkten, veranderde het imago van Marfa: niet langer een cattle town met rijke, witte ranchers, maar een kunstenaarsenclave met, even witte, import uit New York, Californië en Austin.

Bedevaartsoord

Allemaal dankzij de komst van Donald Judd. Op zoek naar ruimte om zijn enorme, betonnen en aluminium werken permanent te kunnen tonen, kwam die kunstenaar, architect en ontwerper in de jaren zeventig vrij willekeurig in Marfa terecht. Pas na zijn vroege dood, in 1994, werd het dorp een bedevaartsoord. Stichtingen die hij oprichtte of zijn naam dragen, beheren nog steeds veel kunst, vastgoed en organiseren populaire festivals.

Jonge artistiekelingen, zoals Liza Samuel (29) uit Philadelphia, blijven komen – en gaan. „Ik was schilder en werd vijf jaar geleden verliefd op de luchten hier. Marfa heeft de mooiste zonsondergangen en een prachtige sterrenhemel.” Sindsdien heeft ze zich omgeschoold tot edelsmid en maakt ze zilveren sieraden.

Plaatsnaambord van Marfa, met vermelding van het aantal inwoners (1788).
Foto Paul Ratje

„Ik kan ervan rondkomen, maar iedereen heeft hier meerdere baantjes”, vertelt ze in de cadeauwinkel van het dure Saint George hotel, waar ze achter de toonbank staat. „De Marfa hustle noemen we dat.” Veel werk is hier seizoens- of zelfs weekendgebonden, wat maakt dat jonge mensen een baantje, of twee, in de horeca combineren met online werk en hun creatieve projecten. Digitale nomaden kunnen hier goed terecht, maar stabiel is het niet.

Volgens Samuel leven de meesten bewust in zekere eenzaamheid. „Wat Marfa juist aantrekkelijk maakt voor mensen zoals ik, is dat het niet sociaal is. In de stad moet je vaak gedwongen ruimte delen met andere kunstenaars. Hier kun je je echt terugtrekken.” Dat is niet veranderd. In 1989 schreef de toenmalige NRC-correspondent dat de pursuit of loneliness Amerika ten minste net zozeer kenmerkt als de pursuit of happiness. Kom hier niet heen als je een commune zoekt, waarschuwt Samuel.

Gecompliceerder is de situatie van veel mensen uit de latinogemeenschap, die altijd gebleven is. „De mensen die hier het meeste leven en doodgaan”, volgens Chip Love, zo’n 60 procent van de inwoners.

Angel Silba (45) is een van hen. Zij opende vorig jaar het populaire TexMex restaurant Angel’s. Terwijl ze tussen lunch en diner bestek in papieren servetten rolt, vertelt ze hoe moeilijk dat was. „Restaurants komen en gaan hier, net als de mensen met geld. Ik denk dat wij het redden omdat we juist de locals trekken.” Al past zij zich ook aan aan de realiteit van het ‘nieuwe’ Marfa. „Wij maken de bonen zonder reuzel en koken de rijst niet in kippenbouillon, zoals dat eigenlijk hoort. Anders schrikken we de vegetariërs af.”

Inwoner van Marfa in zijn Chevrolet El Camino, wachtend op zijn bestelling bij een restaurant.
Foto Paul Ratje

Het moeilijkste van het leven in Marfa is de afstand tot de meeste voorzieningen. Er is één supermarktje en een vestiging van prijsstunter Dollar General. De dorpsschool staat slecht bekend. Bij de dokterspost kun je alleen terecht voor kleine kwalen.

Toen Silba’s kleindochter leukemie kreeg, is haar zoon met zijn hele gezin naar El Paso verhuisd, op drie uur hier vandaan, om haar te laten behandelen. „En hij was één van de weinige jongeren die hier nog een toekomst zag.” De kleindochter is genezen, maar het gezin komt niet meer terug.

„Helemaal niets heb je hier”, zegt Leticia Sanchez (62), die buiten haar stacaravan zwerfkatten staat te voeren. Vanaf hier zie je glamping El Cosmico, een van de populairste plekken om te overnachten. Een nacht in een yurt of een tipi kost in het hoogseizoen 250 dollar. Sanchez betaalt in het aanpalende trailerpark 300 dollar per maand voor haar plek, plus alle lasten die daarbij komen. „We hebben airconditioning, maar het is te duur om die aan te zetten”, zegt ze in het Spaans. Haar man en zoon zijn dagloners, meestal in de bouw, soms in de kassen, die in de woestijn zijn neergezet. Zij beklaagt zich dat alles duur is en „je sowieso alleen kan kopen wat anglo’s leuk vinden”.

Iconische hotels

De vernieuwing van Marfa heeft de prijzen opgedreven, maar niet de armoede verdreven. Huizen in behoorlijke staat worden opgeknapt en enkele ontwikkelaars hebben iconische hotels gerenoveerd. Maar er is veel verval en leegstand waar niemand iets aan doet. „De oude architectuur is bijna overal intact gebleven”, zegt bankier Love. „Dat is een teken dat Marfa is niet rijk genoeg is – en ook die potentie niet heeft – om vernieuwing de moeite waard te maken.” Het officiële bevolkingsaantal, op het hoogtepunt vierduizend, loopt nog altijd terug.

Echt investeren in de gemeenschap gebeurt niet, legt Genevieve Prieto-Bassham (83) uit. Zij was in de jaren tachtig de eerste latina burgemeester en houdt nu de voedselbank draaiende. In het dorp van nog geen 1800 inwoners, krijgen er 450 voedselhulp – een kwart. „We hebben geluk met het soort mensen dat Marfa aantrekt: ze zijn gul. En ze doen soms echt hun best de lokale gemeenschap bij festiviteiten te betrekken, maar die voelt zich daar niet thuis.” De realiteit is dat nieuw en oud, rijk en arm, anglo en latino langs elkaar heen leven. Keeping to yourself is de norm in Marfa.

Genevieve Bassham, voormalig burgemeester van Marfa, met haar echtgenoot Albert Bassham. Ze runnen nu de Marfa Food Pantry, de lokale voedselbank.
Foto Paul Ratje

Robert en Rosario Halpern zijn het levende bewijs dat het lang samen goed is gegaan. Zij publiceerden nieuws in twee talen en voor iedereen. Met abonnees en advertenties hielden ze een weekblad in leven in een gemeenschap die almaar kromp. In de laatste twintig jaar is een derde van de lokale kranten in de VS opgeheven, met nieuwswoestijnen tot gevolg. „Hier hebben we het altijd levend kunnen houden”, zegt Robert. Maar vlak voor de pandemie verkochten ze de Sentinel aan een filmmaker en een business consultant uit New York. Die brachten de redactie onder in een horeca-gebouw. Cocktails en T-shirts brengen de gemeenschap meer samen dan nieuws, zegt de nieuwe eigenaar.

„We hebben toen overwogen om te verhuizen”, zegt Rosario, wier zicht verslechtert, wat het leven in een uithoek moeilijk maakt. Hun drie volwassen kinderen zijn lang geleden al vertrokken. Maar Marfa is toch hun thuis geworden – hun gemeenschap. En het heeft niet alle grote stadse problemen, zoals dakloosheid, openlijk drugsgebruik, geweld. „Het is hier mooi, rustig en veilig”, zegt Robert. Wat hij in 1989 zei is nog steeds waar. „Ik zet mijn auto hier nooit op slot.”

’15 untitled works in concrete, 1980–1984′, kunstwerk van Donald Judd in Marfa.
Foto Douglas Tuck/Chinati Foundation


Illegale wildhandel in Albanië: ‘Als gangster moet je een leeuw hebben’

  • admin
  • September 23, 2024
  • 0

Aan het turquoise water van Patok, een lagune in het noorden van Albanië, staat het luxe-visrestaurant Royal Blue. Op het terras doen gasten zich te goed aan exorbitant geprijsde carpaccio van schorpioenvis. In een kooi kraait een grijze roodstaartpapegaai – in het wild met uitsterven bedreigd. Maar dé sterattractie, een leeuwenwelpje dat in een video op het Instagramaccount van het restaurant, is er niet.

In de video – in november gepost als promotie voor de Albanese onafhankelijkheidsdag – zit een baby-leeuw aan tafel. Een ober in een traditioneel gewaad met daarop het Albanese wapen, de tweekoppige zwarte adelaar, schenkt het dier een glas rode wijn in. „Hij is nu te groot om naar het restaurant te komen”, zegt een medewerker die uit de keuken wordt geroepen. En nee, we kunnen het dier niet thuis bezoeken: „Dat is veel te gevaarlijk”.

De medewerker kan het ook over zijn baas hebben, de restauranteigenaar. De politie legde vorig jaar beslag op Royal Blue van drugsbaron Gëzim Çela. De voormalige politieagent wordt verdacht van illegaal wapenbezit, drugssmokkel en het opzetten van een criminele groep, die Patok als uitvalsbasis gebruikt. Çela’s bende zou heroïne, cocaïne en cannabis naar West-Europa hebben gesmokkeld.

Op sociale media wordt met leeuwenwelpen gepronkt.

Geïnspireerd door influencers in de Arabische oliestaten, is het in Albanië de nieuwste trend om leeuwen en tijgers te bezitten. Hoewel het verboden is, pronken welgestelde personen, vaak net als Çela betrokken bij de georganiseerde misdaad, steeds vaker met hun exotische huisdieren, vooral op TikTok en Instagram.

Camera’s, geblindeerde ramen, en een gespierde bewaker beveiligen Arberia Palace. Het hotel op de snelweg van de noordelijke stad Shkodër naar hoofdstad Tirana is volgens video’s op TikTok het ‘paleis’ van de leeuw King Simba. Binnen, op de muur, staat met rode neonletters „The world is yours” — de woorden van gangster Tony Montana in de film Scarface. „Simba is te groot om naar het hotel te komen”, zegt een ober. De leeuw is nu een meter hoog en moet „thuisblijven”.

Arberia Palace is volgens de politie van de sinds een jaar spoorloos verdwenen ‘gokkoning’ Ervis Martinaj. Albanese media meldden dat de beruchte zakenman werd omgelegd door een rivaliserend syndicaat. Naar verluidt stuurde hij voor zijn verdwijning nog één bericht naar huis: „Vergeet niet de leeuw te voeden”.

Handel via Instagram

„Het is een prestigedingetje als je tot de maffia behoort, als gangster moet je een leeuw hebben”, zegt Ariel Vasili, de enige dierenarts in Albanië die gespecialiseerd is in wilde katten. Vasili spreekt met passie over zijn ‘patiënten’ – de huisleeuwen en -tijgers van rijke Albanezen. Over hun baasjes, zegt hij: „Ze willen opscheppen met wat ze hebben: een chique auto, een huis, zes of zeven minnaressen. En de nieuwste trend? Leeuwenwelpen.”

Vasili schat dat er ongeveer negentig leeuwen in illegaal privébezit op diverse plekken in Albanië worden gehouden. En de vraag naar zulke exotische huisdieren stijgt sterk, zegt hij. Hij ziet de dieren steeds vaker op sociale media voorbijkomen.

De eigenaar van een fitnessclub in Tirana plaatste een foto op Instagram van een welp in zijn blauwe sportauto. Een zakenman uit de stad Shkodër poseerde voor een Mercedes met zijn grote kat. Ook rapper Noizy pronkte met leeuwenwelpjes in video’s op sociale media.

Screenshot uit promotievideo van restaurant Royal Blue in Patok.
Zakenman uit Shkodër poseert met een leeuw voor zijn SUV’s.


Activisten voor dierenwelzijn in Albanië maken zich zorgen om de rage. In Shkodër pronkt een maffiafamilie met een leeuw op sociale media, zegt Oli Pero van Justice for Animals Albania, een organisatie die straathonden redt. De activist krijgt steeds meer klachten over leeuwen. Soms ontsnapt er een, zegt ze, en dat jaagt families in de Noord-Albanese stad angst aan. Pero zegt dat het riskant is voor de volksgezondheid: „Dierziekten kunnen zich onder mensen verspreiden”.

„Ook vanuit het perspectief van dierenwelzijn is het heel erg slecht: wat bied je een leeuw aan? Niets. Een ellendig leven”, zegt Pero. De autoriteiten doen volgens haar niet genoeg om de leeuwen in beslag te nemen. Het is niet makkelijk voor de politie dat hun baasjes zware criminelen zijn: „De maffia staat boven de wet”.

In de dierentuin in het centrum van Tirana slaapt Sherkan, een witte tijger met blauwe ogen, in zijn hok. „Het is te warm voor hem”, zegt Sajmir Muçu, de verzorger van de drie tijgers en vier leeuwen in het dierenpark. Meerdere dieren zijn gered uit privébezit, zegt Muçu. De leeuw Tuku bijvoorbeeld. Als welpje werd het dier in wanhoop door zijn eigenaar naar de dierentuin gebracht.

Reddingsoperaties

Dat steeds meer mannen grote katten willen, creëert een winstgevende zwarte markt, zegt Sajmir Shehu, de coördinator van Four Paws, een organisatie die reddingsoperaties voor grote katachtigen organiseert. Tijgers en leeuwen worden via sociale media en marktplaats-achtige websites verkocht. „Hoe populairder het is, hoe meer mensen bij de handel betrokken raken”, zegt Shehu, die weet dat de welpjes voor vijf- tot negenduizend euro worden verkocht.

Vanwege deze prijzen duiken er steeds meer verdwaalde leeuwenwelpjes op de Balkan op, zegt Shehu. In Noord-Macedonië waren de autoriteiten in 2021 op zoek naar een ontsnapte leeuw. En in Servië vond de politie in 2022 en 2023 twee uitgehongerde leeuwtjes. In de Montenegrijnse kustplaats Budva dwaalde vorig jaar nog een ondervoede baby-leeuw op straat. Four Paws nam het zieke diertje tijdelijk op in hun rehabilitatiecentrum in het Friese dorpje Nijeberkoop.

Dierenarts Vasili zegt dat de dieren al lang niet meer uit Afrika komen. Omdat veel van zijn ‘patiënten’ feline infectieuze peritonitis – in Europa een zeldzame virale infectie – hebben, denkt hij dat ze in onhygiënische omstandigheden op de Balkan worden gefokt. „De enige manier om dit te krijgen is als je veel katten bij elkaar houdt en ze op dezelfde plek poepen.” Ook hebben zijn dieren vaak poreuze botten en loensende ogen – gezondheidsproblemen die door inteelt komen.

<figure aria-labelledby="figcaption-0" class="figure" data-captionposition="below" data-description="

Op Mirlir, een marktplaatsachtige website, worden leeuwenwelpen te koop aangeboden.

” data-figure-id=”0″ data-variant=”grid” readability=”2″><img alt data-description="

Op Mirlir, een marktplaatsachtige website, worden leeuwenwelpen te koop aangeboden.

” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/illegale-wildhandel-in-albanie-als-gangster-moet-je-een-leeuw-hebben-3.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/09/23115608/data121914719-fca22c.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/illegale-wildhandel-in-albanie-als-gangster-moet-je-een-leeuw-hebben-20.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/illegale-wildhandel-in-albanie-als-gangster-moet-je-een-leeuw-hebben-18.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/illegale-wildhandel-in-albanie-als-gangster-moet-je-een-leeuw-hebben-19.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/illegale-wildhandel-in-albanie-als-gangster-moet-je-een-leeuw-hebben-20.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/illegale-wildhandel-in-albanie-als-gangster-moet-je-een-leeuw-hebben-21.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/pzTgZuQkglf_2qC-IxWTvSPO_Yw=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/09/23115608/data121914719-fca22c.jpg 1920w”>

Op Mirlir, een marktplaatsachtige website, worden leeuwenwelpen te koop aangeboden.

Barman van restaurant Royal Blue knuffelt met leeuw Tyson.


„Alles wijst op een illegale broedboerderij”, zegt Vasili, die vermoedt dat de leeuwen en tijgers in Servië worden gefokt en dan via smokkelroutes in Kosovo over de Balkan worden verspreid. Hij kan geen bewijs voor zijn claims leveren. Wel weet de dierenarts van een speciaalzaak buiten de stad Durrës, die leeuwen verkoopt. Op TikTok bood de winkel acht babyleeuwen, een panterwelpje en een witte tijgerbaby aan. Ze kunnen welpjes in twee weken leveren voor drie- tot vierduizend euro per stuk.

De illegale handel in bedreigde dier- en plantensoorten, met wapen-, drugs- en mensenhandel, is uitgegroeid „tot een van de grootste criminele activiteiten ter wereld”. Dat zegt Interpol, die de globale handel op 18 miljard euro per jaar schat. Toch staan zulke misdrijven vaak laag op de prioriteitenlijst van politiediensten.

@king.simba007 Dergoja shokut te ngushte 🦁 #KingSimba #LionAtHome #Albania #AlbToo #Macedonia #Kosovo #Fyp ♬ Originalton – ❦

Overheid doet weinig

In het café in Tirana neemt dierenarts Vasili hoofdschuddend een slok van zijn ijskoffie. Het is ingewikkeld voor de politie om de leeuwen en tijgers in beslag te nemen, zegt hij: „De meeste eigenaren staan bovenaan de lijst van Interpol. De kopstukken, druglords — daar willen ze zich niet mee bemoeien.”

Alleen dierentuinen, wildparken, en andere goedgekeurde instellingen mogen de exotische dieren volgens de wet houden, schrijft het ministerie van Toerisme en Milieu. Maar hoewel activisten precies weten waar ze worden gehouden, zegt het ministerie niet te weten hoeveel leeuwen en tijgers er in Albanië leven. In de laatste tien jaar zijn er maar twee in beslag genomen, bevestigt het ministerie.

In tien jaar tijd heeft de staatspolitie vijftien dossiers geopend in zake dierenmishandeling, waarbij negentien daders zijn bestraft. Maar: „er zijn geen zaken geopend voor de handel in beschermde diersoorten”, schrijft een politiewoordvoerder, die niet kan of wil bevestigen hoeveel van de zaken over de leeuwen en tijgers in privébezit gingen.

Volgens Shehu van Four Paws geven „de autoriteiten er niets om”. Maar ze hebben ook een praktisch probleem: de dierentuinen in de Balkan zitten bomvol. „Ze zien me al aankomen. Ik zoek onderdak voor tachtig leeuwen. Kan je me helpen? Idioot.” Shehu vraagt zich af wat de eigenaren doen als hun baby’s volwassen worden. Hij vreest dat ze aan hun lot worden overgelaten, losgelaten, of simpelweg afgeschoten.

Hotel Arberia Palace, het ‘paleis’ van King Simba.
Foto Geri Emiri


VN nemen groots pact voor internationale solidariteit aan, maar er is veel scepsis

  • admin
  • September 22, 2024
  • 0

Toen tijdens de corona-pandemie de wereld op de waakvlam ging, werd pijnlijk duidelijk dat zelfs een mondiale, levensbedreigende crisis niet automatisch leidt tot internationale samenwerking. De wereld had een gezamenlijke vijand, en toch zorgde iedereen op de eerste plaats voor zichzelf.

De VN-lidstaten vroegen VN-baas António Guterres toen om maar eens op te schrijven waar het met de VN, net 75 jaar, heen moest. Het werd een document dat bol stond van idealisme. Guterres pleitte voor een „inclusief multilateralisme”. Het project was voor Guterres wat de zuurdesemstarter voor anderen werd, zegt VN-kenner Richard Gowan van de International Crisis Group: zijn pandemie-hobby.

Toch kreeg de idealistische voorzet een vervolg. Maandenlang werd in New York onderhandeld over de vraag hoe je Guterres’ idealen kunt omzetten en hoe de VN zélf aangepast moeten worden aan een nieuwe wereld. Sinds de oprichting in ‘45 zijn de machtsverhoudingen in de wereld immers drastisch gewijzigd en zijn vraagstukken op tafel gekomen die er destijds niet waren, zoals ‘zelfdenkende’ wapens.

De exercitie leidde zondag tot consensus over een hervormingsagenda, waarin een kleine zestig aanbevelingen worden gedaan. Over hervorming van de Veiligheidsraad, de hervorming van de internationale financiële instellingen als IMF en Wereldbank, de gezamenlijke aanpak van AI. Over het indammen van nucleaire risico’s en het belang stelselmatig rekening te houden met toekomstige generaties en de wereld leefbaar over te dragen.

Poging tot verwateren mislukt

De aanvaarding van het document in de Algemene Vergadering is een optimistisch begin van een VN-week die vanaf maandag ongetwijfeld weer volledig gedomineerd zal worden door oorlogen en het falen van de organisatie. Het Pact had eigenlijk een bewijs van internationale solidariteit moeten worden, maar liet ook zien dat Rusland-en-vrienden weinig trek hebben in samenwerking. Moskou probeerde, met steun van onder andere Venezuela, Iran, Syrië en Wit-Rusland, het Pact op het allerlaatste moment met een amendement te verwateren. Afrikaanse landen gingen daar niet in mee en lieten met een stemming het Russische plan verijdelen.

Het Pact is niet bindend. Het zou dus zomaar op de berg niet-uitgevoerde-plannen kunnen belanden. Bovendien: is het niet wereldvreemd om juist nú te proberen het stelsel van internationaal overleg te moderniseren? Op de pandemie volgden de oorlog in Oekraïne en de oorlog in Soedan, waar de VN weinig konden betekenen. En alsof het nog niet genoeg was, leidde de schrikbarende aanval van Hamas tot een oorlog in Gaza die de VN, in elk geval tijdelijk, onderdompelden in defaitisme.

Er werden veel sarcastische grappen gemaakt over het pact. Gowan: „Eén diplomaat zei: het is alsof er een patiënt met een enorme schotwond in zijn borst wordt binnengebracht en de arts hem zegt dat hij een ander dieet had moeten volgen.” In de weken na de aanval van Hamas vroeg een diplomaat uit het Midden-Oosten zich af: Waarom praten over toekomstige generaties als in Gaza kinderen sterven?

Lange termijn

Nederland was samen met vijf andere landen een van de voortrekkers in de onderhandelingen. Terwijl Duitsland met Namibië het hele project leidde, was Nederland met Jamaica speciaal belast met een bijlage over die toekomstige generaties. Ambassadeur Joke Brandt, die eigenlijk afgelopen zomer terug zou keren naar Nederland, bleef er wat langer voor in New York. Bevonden de onderhandelaars zich niet op een andere planeet toen ze dagenlang over het Pact spraken, terwijl de VN geen antwoord hebben op drie oorlogen?

Brandt: „Dat zie ik echt niet zo. Je moet onderscheid maken tussen wat je kunt op de korte termijn én wat je kunt bijdragen aan die hele ingewikkelde processen op de lange termijn. We zijn ook gewoon dagelijks bezig met de vraag hoe we nu wél hulp in Gaza krijgen, dat er weer vrachtwagens naar Soedan gaan. Lost dat het politieke probleem op? Nee. Red je er mensenlevens mee? Ja.”

Maar ze herkent de scepsis. Soms moest ze aan haar broer uitleggen dat ze urenlang niet bereikbaar was omdat ze moest onderhandelen over iets waar hij van zegt: ‘wat heb het voor nut’?

„Je kunt heel somber zijn over de tijd waar we in zitten. En ik moet zeggen dat mij ook af en toe wel de moed een beetje in de schoenen zinkt. Er is nauwelijks zicht op een oplossing voor Gaza en nauwelijks zicht op een oplossing voor Oekraïne, en laten we niet vergeten: er is nauwelijks zicht op een oplossing voor Soedan. Toch heeft het werk hier me gesterkt in de overtuiging dat we moeten proberen er met zijn allen uit te komen. Ook al is het soms twee stappen voorwaarts, drie stappen achterwaarts.”

,,Alle 193 landen hebben het afgelopen jaar de tijd, energie en middelen gevonden om veel in dit proces te steken”, zegt ze. „Als het Pact er ligt is dat toch een teken: we moeten het doen, we moeten dit systeem sterker maken.”

Ook Gowan ziet het Pact als een teken dat verreweg de meeste VN-leden ondanks alles toch hechten aan het multilaterale overleg. „In een tijd dat de sfeer rond de VN zo negatief is, is het feit dat landen bijeenkomen en dertig pagina’s kunnen vullen met waar ze het over eens zijn, ook is veel daarvan niet origineel, zegt iets. Het is een teken dat er een brede consensus is om te proberen het multilaterale systeem overeind te houden. Ik denk dat veel landen hebben doorgezet omdat ze dachten: we moeten laten zien dat we op zijn minst érgens toe in staat zijn.”