Unesco-stad Luang Prabang in gevaar door dam in de Mekongrivier

Posted on May 30, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Reportage

Luang Prabang Laos wil ‘de batterij van Zuidoost-Azië’ worden en bouwt in een razend tempo tientallen waterkrachtcentrales. Een nieuwe dam in de Mekongrivier ten noorden van Luang Prabang brengt het voortbestaan van het Unesco-stadje in gevaar.

Saskia Konniger

30 mei 2023 om 18:14

Leestijd 6 minuten

De vele nieuwe dammen in de Mekongrivier vormen volgens experts een bedreiging voor natuur en leefomgeving. Foto Manos Fikaris

In stilte lopen de boeddhistische monniken van het Laotiaanse Luang Prabang met hun bedelnap langs de gelovigen die in de vroege ochtend langs de weg pakketjes eten aanbieden. Een vrouw raakt uit eerbied haar voorhoofd aan voor ze haar offerande, een rijstmaaltijd gewikkeld in bamboeblad, in de bedelkom legt. Al eeuwen een dagelijks ritueel in deze idyllische omgeving. Het historische koningsstadje, in 1995 geplaatst op de Unesco-werelderfgoedlijst, wordt omringd door groene heuvels en is gelegen op de plek waar zijrivier Nam Khan de Mekongrivier instroomt. En nu is Laos, ondanks bezwaren van activisten en wetenschappers, vijfentwintig kilometer stroomopwaarts toch begonnen aan de bouw van een waterkrachtcentrale. In aardbevingsgebied. Experts vrezen een dambreuk. Met een allesvernietigende vloedgolf tot gevolg.

Na een laatste bocht over een smalle asfaltweg, diep in de Laotiaanse heuvels, doemt de brug over de Mekongrivier op. In de vallei verhogen kranen en tractoren de fundamenten van de Luang Prabangdam. Aan de overkant wonen dorpelingen die binnenkort hun huizen moeten verlaten. De bewoners willen ondanks het risico op ernstige represailles hun verhaal doen. Protesteren is gevaarlijk in Laos. Ook nieuwsgierige buitenlandse journalisten worden niet geduld. De brug blijkt bewaakt. Een gewapende man verspert de weg.

Lees ook: Extreme schulden duwen Laos steeds dieper in de armen van China

Laos wordt sinds 1975 geregeerd door de communistische Revolutionaire Volkspartij en vaart sinds de jaren 1980, net als buurman China, een staatskapitalistische koers. In de zoektocht naar economische groei zijn zeer omstreden afslagen genomen. Niet alleen heeft het land zich door investeringsprojecten, waaronder een onrendabele hogesnelheidslijn, diep in de schulden gewerkt, ook het energiebeleid pakt desastreus uit. Sinds 2005 heeft Laos de ambitie om ‘de batterij van Zuidoost-Azië’ te worden. Het land heeft inmiddels 78 dammen aangelegd. Nog eens 246 dammen staan in de planning. Een derde van de opgewekte stroom is voor eigen gebruik, de rest is bedoeld voor export naar Thailand, China en Vietnam. De Luang Prabang-waterkrachtcentrale maakt deel uit van een reeks dammen die Laos in de Mekongrivier wil bouwen. Gevolgen voor milieu en bevolking worden consequent opzij geschoven.

Zo stelt de Mekong Rivier Commissie (MRC), een intergouvernementeel adviesorgaan van Laos, Vietnam, Thailand en Cambodja, opgericht om de balans tussen natuur en industrie te bewaken, al in 2018 dat tegen 2040 de visstand tussen de 40 procent tot 80 procent verder afgenomen zal zijn. Daarbij houden de dammen de afzetting van vruchtbare klei tegen. Als er niets gebeurt, zal de vruchtbare grond aan de oevers van de Mekong-delta binnen vijftien jaar met 90 procent gereduceerd zijn. Een ramp voor de rijstteelt stroomafwaarts in Vietnam en Cambodja, waar zo’n zeventig miljoen mensen langs de rivier leven.

Liggend in een badkuip

En nu komt er ook werelderfgoed in gevaar. Omdat er ten zuiden van Luang Prabang al enkele dammen zijn gebouwd, ligt het stadje als het ware in een badkuip en fungeert de dam als een kurk. Bij een dambreuk zou het verzamelde water zich in een verwoestende golfbeweging uitstorten over de stad. Luang Prabang ligt in aardbevingsgevoelig gebied. Zo is er in 2019 een aardschok met een kracht van 6,4 gemeten. Het risico dat de dam een aardbeving niet zal doorstaan, is volgens de meeste experts te groot. Het zou niet de eerste keer zijn dat er in Laos een dam doorbreekt. In 2018 stortte de Xe Pian Xe Namnoydam in het zuiden van Laos in. Daarbij verdronken 71 dorpelingen, en ruim veertienduizend mensen raakten hun huis kwijt.

In 2021 stelde een Unesco-commissie dat de bouw van de dam „onverenigbaar” is met de bescherming van werelderfgoed. Waar de bevolking van Luang Prabang eeuwenlang leefde met een bewegelijke, soortenrijke rivier, zal het stadje in de toekomst liggen aan een levenloos meer, waarschuwde geograaf Philip Hirsch, emeritus hoogleraar aan de Universiteit van Sydney in de Thaise krant The Bangkok Post. De cultuur van Luang Prabang is nauw verweven met de natuurlijke omgeving.

Gedwongen verhuizing

Voor de komst van de dam moeten tienduizenden omwonenden worden verplaatst. In het dorp Samakkhixai, een uur rijden ten zuiden van Luang Prabang, weten ze hoe dat gaat. De zeshonderd huishoudens woonden ooit in twaalf dorpen langs de Nam Khanrivier. Twaalf jaar geleden kregen te horen dat ze moesten verhuizen voor de bouw van een dam. Vanaf een dorre heuvel kijken dorpelingen naar de tientallen eentonige rijen houten huizen onder hen. „We hadden het voorheen beter”, vertelt een man, die niet met zijn naam in de krant wil. „We hebben weliswaar nieuwe huizen, maar er is geen werk. We kunnen niet meer vissen en er is geen land om gewassen te verbouwen.” Zijn vrouw wijst naar de droge stekelstruiken naast het huis. „Daar kunnen we toch niets planten? Vroeger haalden we water uit de rivier. Nu moeten we ervoor betalen. We hebben nu wel elektriciteit, maar ook daarvoor moeten we betalen. Van welk inkomen?”

Wie profiteert wel van de dammen? Volgens geograaf Gary Lee van de organisatie International Rivers ontbreekt economische logica. „Het land steekt zich in de schulden om de waterkrachtcentrales te bouwen”, zegt hij aan de telefoon vanuit Bangkok. En vervolgens gaan de meeste inkomsten niet naar Laos, maar naar buitenlandse investeerders. Zo is de Luang Prabangdam grotendeels in handen van een Vietnamees en een Thais bedrijf. „Van de meeste damprojecten heeft Laos zelf slechts 10 tot 15 procent van de aandelen in handen”, stelt hij.

Omdat Laos niet aan zee ligt, is de Mekong cruciaal voor landbouw en visserij, transport en handel. Foto Sirachai Arunrugstichai/Getty

Levenloze stroomopwekker

Op de Mekongrivier in het gebied tussen Laos en Thailand is het ijzig stil. Er klinken geen vogels. Behalve een enkele waterbuffel die in het water verkoeling zoekt, is langs de oevers amper activiteit. Vijftien jaar geleden zouden over een afstand van honderd kilometer zo’n duizend vissers hun netten uitgooien. De ooit zo machtige rivier is door de vele dammen in China en Laos verworden tot een levenloze stroomopwekker.

Vierhonderd kilometer stroomafwaarts, in het Thaise Chiang Khong, zit activist Niwat Roykaew (62) in een leunstoel voor zijn houten huis, waarop kleurrijke spandoeken met teksten als ‘The Mekong is our Mother’ en ‘No Dams’ zijn gespijkerd. Al jaren ziet de oprichter van de lokale milieuorganisatie Mekong School Chiang Khong met lede ogen aan hoe het ecosysteem van de rivier verschraalt. In 2020 was Roykaew een van de activisten die een brandbrief stuurde naar Unesco over de bouw van de Luang Prabangdam. „Vijftien jaar geleden, toen de Chinezen hun eerste dam in de Boven-Mekong bouwden, kregen we voor het eerst te maken met de gevolgen”, vertelt hij. „Opeens steeg het water. Bleek dat ze als test de sluisdeuren hadden geopend. Sindsdien daalt en stijgt het water op de raarste momenten.” Door de jarenlange onnatuurlijke schommelingen is de ecologie van de rivier ernstig verstoord. „Vogels leggen hun eieren op de eilanden die bij laag water in de rivier verschijnen. Het is nu al een paar keer voorgekomen dat, doordat de waterkrachtcentrales plotseling water vrijlaten, de nesten wegspoelen voordat ze uitgebroed zijn.” Ook verstoren de dammen de voortplantingscyclus van vissen, die bijvoorbeeld niet meer stroomopwaarts naar broedplaatsen kunnen zwemmen. De activist hoopt dat de Mekong nog te redden is. Op overheden rekent hij niet meer. „Die denken alleen maar aan hun winsten.” Wel is hij optimistisch over de jonge generatie. „De Mekongrivier is een van de grootste rivieren ter wereld, met een biodiversiteitssysteem van mondiaal belang. Jongeren snappen dat. Ze zitten op internet. Ze begrijpen dat we maar één planeet hebben.”

Boeddhabeeld als huwelijksgeschenk

In Luang Prabang zijn de monniken teruggekeerd naar de tientallen tempels die het stadje rijk is, verspreid tussen traditionele Laotiaanse houten woningen en negentiende-eeuwse koloniale herenhuizen. De stad herbergt oude cultuurschatten, waaronder het beroemde Boeddhabeeld ‘Phra Bang’, ofwel ‘de Boeddha die angsten bezweert’. De Boeddha is een huwelijksgeschenk aan de koning van Laos toen hij in de veertiende eeuw een Khmer-prinses uit het huidige Cambodja trouwde. Het beeld staat nu in een speciale tempel van het Luang Prabang paleismuseum.

„We doen er alles aan om de gebouwen in de erfgoedzone te beschermen”, vertelt een werknemer van het Unesco-kantoor, dat wordt gerund door de Laotiaanse overheid. Hij wil NRC te woord staan, mits zijn naam niet in de krant komt. Hij beseft dat het internationale aanzien van de stad is verbonden met het toerisme. In 2019, voor de coronacrisis, ontving Luang Prabang achthonderdduizend bezoekers. „We hebben strenge regels opgesteld. De meeste inwoners willen hun huis moderniseren, maar in de historische zone mag dat niet. Als iemand toch iets aan zijn huis verandert, wordt dat gemeld door de buurtleider. En moeten wij ingrijpen.” Hij zucht. „Mensen worden vaak boos. We proberen uit te leggen waarom het zo belangrijk is. We hebben geen gemakkelijke taak.” De risico’s van de komst van de dam zwakt hij af. De ingenieurs weten wat ze doen, stelt hij. „Wel maak ik me zorgen om onze positie bij Unesco. Ik hoop niet dat we op de zwarte lijst terecht komen. We hebben de internationale steun hard nodig. Vooral om de verkoop van historische huizen aan buitenlanders, voornamelijk Chinezen en Vietnamezen, die er graag een hotel of restaurant van maken te voorkomen.”

Erfgoed beschermen

Een groepje bewoners zit in het hart van de oude binnenstad onder de houten luifel van hun huis. Op voorwaarde dat haar naam niet genoemd wordt, wil een van de vrouwen, een forse zestiger, de mouwen van haar blouse heeft ze opgestroopt, wel vertellen dat het een uitdaging is om in een traditioneel huis te wonen. „We snappen dat erfgoed belangrijk is, maar het onderhoud is duur.” Ze wijst naar de afbladderende houten muur. „We moeten het elk jaar verven. Veel mensen willen het liefst een nieuw huis bouwen. Maar dat is verboden.” En als je tegen het beleid protesteert? De vrouw verstart. Terwijl ze met een handgebaar aangeeft dat ze daar niets over kan zeggen, loopt een groepje Spaanse backpackers vrolijk voorbij. Ze verblijven in het Vietnamese guesthouse naast haar huis. „We willen de inkomsten van het toerisme niet verliezen. We weten dat de toeristen komen om de oude huizen te zien.” Is de dam wel eens onderwerp van gesprek? Ze schudt haar hoofd. „Ik denk niet dat de mensen weten wat het gevaar is.”

In september komt de Unesco-commissie weer bijeen en wordt een besluit genomen over het lot van Luang Prabang. Vermoedelijk zal de stad op de lijst van de bedreigd erfgoed worden geplaatst.Het is niet de verwachting dat Laos met de bouw van de dam zal stoppen.

Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 31 mei 2023.

Surinaamse president Santokhi belooft bevolking deel van olie-inkomsten

admin
November 28, 2024
0

Olie zou Suriname uit het economische slop trekken, beloofde president Chandrikapersad Santokhi rond de verkiezingen in 2020. Inmiddels wordt steeds duidelijker hoe hij dit voor zich ziet: Surinamers moeten gaan meedelen in de winsten uit de oliewinning uit het gigantische, nog onontgonnen Gran Morgu-veld voor de Surinaamse kust. Santokhi maakte dat maandag bekend tijdens de viering van de onafhankelijkheid van Nederland in 1975.

Als de olie uit het Gran Morgu-veld op de markt komt, naar verwachting in 2028, krijgen alle ruim 600.000 Surinamers die in Suriname wonen een spaarbiljet van 750 Amerikaanse dollar (ruim 716 euro) met daarop een jaarlijkse rente van 7 procent, beloofde de president. „Iedereen zal profiteren van deze kans en niemand wordt overgeslagen”, zei hij. „Jullie zijn mede-eigenaar van de olieopbrengsten.”

Grote olievondsten

De afgelopen jaren troffen het Franse TotalEnergies en het Amerikaanse Apache Corporation (APA) ver onder zeeniveau grote hoeveelheden olie aan op 150 kilometer van de Surinaamse kust. Dat leidde uiteindelijk tot de grootste buitenlandse investering ooit in het land: Total en APA maakten vorige maand bekend bijna 10 miljard euro te investeren in de productie van een drijvend olieplatform: het Gran Morgu-veld.

Vanaf 2028 moeten daar dagelijks 220.000 vaten olie worden gevuld. Nu exporteert Suriname dagelijks zo’n 17.000 vaten olie per dag. De Surinaamse overheid verwacht er 16 tot 26 miljard euro aan te gaan verdienen, afhankelijk van de olieprijs. Het project moet voor duizenden banen zorgen.

De olieopbrengsten moeten Suriname afhelpen van de zware economische recessie waar het al jaren onder lijdt. Het gemiddelde inkomen was vorig jaar minder dan 100 euro per maand, en voor veel bewoners zijn voedsel, elektriciteit en brandstof veel te duur geworden. Uit woede daarover bestormden honderden betogers vorig jaar het parlement en eisten ze het aftreden van Santokhi.

Optimisme

Na de deal met Total en APA was het optimisme bij de Surinaamse elite groot. „Niemand hoeft meer arm te zijn in Suriname”, zei Annand Jagesar, directeur van het Surinaamse staatsoliebedrijf. „Er zijn zoveel inkomsten uit dit project, (…) dat we een fijn leven gaan hebben.”

Nu Suriname een half jaar verwijderd is van nieuwe parlementsverkiezingen, doet Santokhi er alles aan om het wantrouwen bij de bevolking weg te nemen. Naast de spaarbiljetten, beloofde hij een deel van de olie-inkomsten onder te brengen in het Nationale Spaar- en Stabilisatiefonds en meer te investeren „in onderwijs, gezondheidszorg en welzijn”. Dat moet „op verstandige wijze” gebeuren, benadrukte hij, „zodat er duurzame resultaten uit voortkomen”.

Toch blijft de scepsis over het omvangrijke olieproject groot. Hoewel het land beschikt over grote hoeveelheden natuurlijke rijkdommen, heeft dat nooit tot brede welvaart geleid. In plaats daarvan belandden de inkomsten in de zakken van een klein aantal corrupte politici en ondernemers.

Verzwakt Hezbollah wacht hervorming na bestand op Israëlische voorwaarden

admin
November 27, 2024
0

Het wankele staakt-het-vuren tussen Israël en Hezbollah dat dinsdagnacht inging, is in Libanon positief onthaald. De Libanese premier Najib Mikati zei woensdag te hopen op „een nieuwe blazijde” in Libanons geschiedenis en benadrukte dat het leger klaarstaat om ingezet te worden in Zuid-Libanon.

De overeenkomst, die bestaat uit dertien afspraken, komt in feite neer op de daadwerkelijke implementatie van de VN-resolutie 1701 die na de oorlog van 2006 werd gesloten, maar in de jaren erna door beide partijen niet werd nageleefd. Het belangrijkste is dat Israël zich in de komende twee maanden zal terugtrekken uit Zuid-Libanon, en Hezbollah ook zijn troepen verplaatst ten noorden van de Litani-rivier, zo’n 30 kilometer van de grens met Israël.

De overeenkomst is er duidelijk een op Israëlische voorwaarden. „Netanyahu heeft enorme winsten geboekt op Hezbollah” zegt de Libanees-Amerikaanse academicus en auteur van meerdere boeken over het Midden-Oosten Fawaz Gerges. „Israël heeft ze gedwongen het Libanese front te scheiden van Gaza, en nu akkoord te gaan met zijn militaire terugtrekking uit Zuid-Libanon.”

Netanyahu heeft enorme winsten geboekt op Hezbollah

Fawaz Gerges
Libanees-Amerikaanse auteur

Daarnaast, zegt Gerges, betekende de dood van voormalig Hezbollah-leider Hassan Nasrallah eind september het verlies van een langdurig en charismatisch leiderschap voor de hele zogeheten ‘As van Verzet’. Deze alliantie wordt geleid door Iran en naast Hezbollah maken hier ook de Jemenitische Houthi’s en Hamas deel van uit. „Netanyahu zei dat hij de machtsbalans in het Midden-Oosten wilde hervormen en dat Nasrallahs dood het begin was van die nieuwe balans.”

Niet alleen is vrijwel de gehele militaire top van Hezbollah uitgeschakeld, ook is een groot deel van hun wapenarsenaal verwoest. Het Israëlische leger zegt bijvoorbeeld 70 procent van Hezbollahs drones te hebben vernietigd en zeker 30 kruisraketten die tegen burgers in Israël gebruikt hadden kunnen worden, hoewel deze aantallen niet te verifiëren zijn. Bovendien zijn Zuid-Libanon en Zuid-Beiroet, gebieden waar Hezbollah veel steun geniet onder de bevolking, grotendeels verwoest. „Israël heeft duidelijk de overhand in deze ronde. Anders dan in 2006, kan Hezbollah nu niet de overwinning claimen.”

Nieuwe president

Politiek gezien staat Hezbollah er ook een stuk slechter voor. Allianties met partijen die de afgelopen jaren samenwerkten met de sjiitische – ondanks de vaak grote verschillen – zijn bekoeld. Hezbollah wordt immers door het grootste deel van de Libanezen verantwoordelijk gehouden voor de duizenden doden en de miljardenschade die het land te verduren heeft. Gerges wijst erop dat Hezbollah concessies zal moeten doen om politiek te kunnen overleven en serieus genomen te worden. De nieuwe leider Naïm Kassem suggereerde bijvoorbeeld al dat de groep zijn best zou doen met de verkiezing van een nieuwe president, een kwestie waar de groep al twee jaar een blokkerende factor in is.

Ook financieel staan Hezbollah en Iran voor een moeilijke periode. Hoewel er veel geld vanuit Iran zal blijven komen, is Israël erop gebrand deze geld- en wapenstromen via Syrië te blijven afsnijden om te voorkomen dat Hezbollah zijn arsenaal de komende jaren weer opbouwt. Bovendien hoeft Libanon niet te rekenen op dezelfde hoeveelheid gulle giften en investeringen uit heel de wereld voor de wederopbouw, zoals na de oorlog in 2006 wel gebeurde.

Technologische superioriteit

Naar verwachting zal Hezbollah zich de komende tijd voorzichtig herorganiseren op al die verschillende fronten. Ook zal het zich nu veel meer moeten gaan focussen op technologie, een aspect waarvan bijvoorbeeld de Israëlische sabotage van duizenden communicatieapparaten in september liet zien dat de groep op achterliep. De belangrijke les voor Hezbollah is dat Israël geleerd heeft van de oorlog in 2006, en jarenlang heeft gewerkt aan niet alleen technologische superioriteit, maar ook aan netwerken van infiltranten en agenten in Libanon en de organisatie zelf.

Ondanks de zware verliezen zal Hezbollah het bestand als een succes presenteren

De afgelopen maanden laten zien dat Hezbollah militair nog steeds overeind staat, zegt Blanford. „De moraal onder militanten was hoog en de achterban steunde de strijd. Aan de frontlinies heeft Hezbollah zwaar gevochten met het Israëlische leger en op meerdere plekken gebied vast kunnen houden.” De commando- en controlevoering van de organisatie functioneert nog goed en er zijn dermate veel strijders dat er nog genoeg geroteerd kon worden. „Hoewel er veel ervaren leden van de oudere generaties zijn gedood, zijn leden in de 30 en 40 zeer gemotiveerd. Zij hebben vaker dan oudere leden wel een opleiding genoten, maar toch ervaring in het veld en zijn zeer toegewijd aan Hezbollahs zaak voor het verzet tegen de Israëlische bezetting.” Hezbollahs speciale eenheid, de Radwan Force, is deze oorlog niet massaal ingezet.

Het is met name vanwege Iran, dat een grotere oorlog wilde voorkomen, dat Hezbollah ook veel van zijn wapenarsenaal de afgelopen tijd maar weinig of helemaal niet heeft gebruikt, zoals luchtafweerraketten, anti-schip-raketten of zware precisiegeleide raketten.

Een verzwakt Hezbollah betekent al met al geen einde van de organisatie en van Irans belangrijkste bondgenoot. Dat geldt zeker op het nationale toneel, waar door sommigen wordt gevreesd dat Libanezen intern de prijs zullen betalen voor wat Hezbollah inbindt op regionaal niveau. De grootste gewapende groep en sjiitische politieke partij zal een dominante rol blijven houden in de Libanese politiek. Andere partijen zijn zich daar maar al te bewust van. Zoals in de afgelopen jaren immers vaker gebeurde, deinst het niet terug om de wapens ook op Libanese tegenstanders te richten.

Trumps handelsheffingen raken iedereen, maar niet echt hard

admin
November 27, 2024
0

De aankomend president van de Verenigde Staten werpt al een forse schaduw vooruit. Begin deze week maakte Donald Trump duidelijk dat het hem ernst is met het ‘beschermen’ van de Amerikaanse maakindustrie. In een bericht op zijn socialemediaplatform Truth Social kondigde hij aan importtarieven van 25 procent te gaan heffen op álle producten die buurlanden Canada en Mexico verkopen aan de VS. En alle Chinese goederen wil hij belasten met een „additionele” invoerheffing van 10 procent.

Het is duidelijk: vanaf 20 januari, als Trump de sleutels van het Witte Huis krijgt, stevent de wereld af op een handelsoorlog. Want niet alleen China en de buurlanden van de VS gaan meer betalen om naar de VS te exporteren, de hele wereld moet aan de nieuwe heffingen geloven. Het doel van Trump is helder: de eigen industrie beschermen, de werkgelegenheid in de VS aanjagen en met de opbrengst van de heffingen de rest van zijn beleid betalen.

De gevolgen van de nieuwe tarievenoorlog zijn lastiger vast te stellen, al was het maar omdat Trump nogal wispelturig kan zijn in de exacte vormgeving van zijn plannen. Toch proberen economen de consequenties van de heffingenstrijd te vatten in concrete cijfers.

Maakindustrie geraakt

Het Centraal Planbureau (CPB), de economisch adviseur van de Rijksoverheid, publiceerde eerder deze maand al een uitputtende analyse van de economische verwevenheid van Nederland met de VS. Die is substantieel, constateerde het CPB, vooral op het gebied van kennis en wederzijdse investeringen. De handel met de VS bedraagt echter maar een klein deel van de voor Nederland relevante handel: de export van goederen naar de VS bedraagt 4 tot 5 procent van de totale Nederlandse export. Voor import geldt een percentage van rond de 10.

In twee scenariostudies diept het CPB in een donderdag verschenen studie de effecten van de Amerikaanse importtarieven verder uit. Het eerste scenario berekent wat de effecten zijn als de Amerikaanse regering heffingen van 10 procent invoert op alle import van goederen uit alle landen, heffingen van 60 procent op alle import uit China en heffingen van 100 procent op alle import van auto’s. Het vrijhandelsakkoord tussen de VS, Canada en Mexico blijft in dit scenario niet intact, waardoor er ook Amerikaanse invoerheffingen op goederen uit Canada en Mexico worden geheven. Precies zoals Trump deze week aankondigde dus.

Voor Nederland blijft in dat geval de macro-economische impact relatief beperkt: de import en export zullen 1 procentpunt dalen, verwacht het CPB. Voor specifieke bedrijfstakken in de Nederlandse maakindustrie is het effect op de productie groter: zij exporteren relatief veel naar de VS en worden dus hard geraakt door de tarieven. De productie in die sectoren zal krimpen, en soms fors ook. Zo zal de machine- en apparatenproductie 6 procent krimpen, de productie van elektronische en optische goederen 5,7 procent en voertuigen 5,3 procent. Voor de EU zijn de effecten vergelijkbaar, met een grotere daling in bedrijfstakken zoals voertuigen (- 6,1 procent) en farmaceutische producten (- 4,9 procent). De Amerikaanse heffingen zullen er waarschijnlijk voor zorgen dat Nederland en de EU hun handelsstromen zullen gaan verleggen. Hoe beter Europa en Nederland daarin slagen, des te kleiner het Trump-effect zal zijn, aldus het CPB.

Aan de andere kant van de Atlantische oceaan treden ook effecten op. Volgens het CPB zullen de importtarieven tot gevolg hebben dat de import met 20 procent daalt en de export met 27 procent. Hoewel de importheffingen van Trump de Amerikaanse productie van bijvoorbeeld ‘eigen’ voertuigen en elektrische apparaten stimuleren, zorgen ze door de duurdere import ook voor hogere consumentenprijzen. Want hoe hoog de tarieven ook zullen zijn, Amerika zal sommige grondstoffen, halffabrikaten en producten moeten blijven importeren.

Ook stijgen de kosten voor Amerikaanse bedrijven die geïmporteerde materialen gebruiken, waardoor producten duurder worden. De hogere kosten voor producten (inflatie als gevolg van de tarieven) zal de looneisen in de toch al krappe arbeidsmarkt over de hele linie verhogen. Die hogere binnenlandse loonkosten in zowel de maakindustrie als de dienstensector dragen bij aan een nog hogere inflatie en een verdere daling van de Amerikaanse concurrentiekracht, aldus het CPB. Daarvan profiteren de Nederlandse en Europese dienstensector. De hogere kosten voor Amerikaanse diensten maken Europese alternatieven internationaal meer concurrerend. De dienstensector zal gemiddeld met zo’n 3 procent groeien als gevolg van de tarieven.

Wraak is slechte raadgever

Het tweede scenario gaat uit van dezelfde Amerikaanse heffingen, maar met een vergeldingsactie van de Europese Unie, die importheffingen van 10 procent op alle invoer van alle goederen uit de VS oplegt. Volgens de regels van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) heeft de EU immers het recht om „proportionele vergeldingsmaatregelen” te nemen. Dat is de de facto-concretisering van de handelsoorlog.

Wraak is alleen een slechte raadgever, zeggen de economen. De impact van zo’n vergeldend EU-tarief op de export van Amerikaanse goederen is beperkt. In de VS doet het nauwelijks iets, de export naar Europa vormt maar ongeveer eenzesde van de totale Amerikaanse export, waardoor de wraak betrekkelijk tandeloos blijft.

Voor Nederland zou een wraaktarief een extra daling van 0,2 procentpunt (grofweg 1 tot 1,5 miljard euro) in export en import betekenen. Positief bijeffect is dat de binnenlandse productie stijgt, doordat Amerikaanse importen gedeeltelijk worden vervangen door Nederlandse producten. Ook stijgt de export naar derde landen buiten de EU en de VS, maar niet genoeg om de schade aan de Amerikaanse handelsstroom helemaal op te heffen.

Uiteenlopende machtsblokken

Het economisch bureau van ABN Amro, dat deze week ook een analyse maakte van de mogelijke aanstaande heffingenstrijd, voorziet dat Amerika en de EU economisch en monetair gezien fors uiteen zullen gaan lopen. De inflatie in de VS zal hoger worden door de duurdere import en de daaropvolgende roep om hogere lonen. Als gevolg daarvan zal ook de rente die de centrale banken hanteren op een hoger niveau blijven. Dat zet weliswaar een rem op de inflatie- en loongolf, maar ook op allerlei investeringen.

De algemene economische effecten van de importheffingen schat ABN Amro hoger in dan het CPB. De bank verwacht ook dat er nog wel wat te onderhandelen valt met de VS, mede onder druk van tegenheffingen. Uitzonderingen voor bepaalde productgroepen, waar veel Amerikaanse lobbyisten voor pleiten, drukken het nominale tarief van 10 procent naar een effectief tarief van 5 procent, verwachten de economen van ABN Amro.

Daartegenover stelt de bank dat de tarieven ook voor een mondiale daling van de handel en dus de groei zullen zorgen, die de olieprijs zal gaan drukken. De positieve effecten daarvan (lagere energiekosten en dus goedkoper produceren) halen de scherpe randjes van de heffingen af.

Per saldo gaat een handelsoorlog natuurlijk pijn doen. Willens en wetens producten duurder maken zonder dat daar een goede economische reden voor is, blijft niet zonder gevolgen, aan beide kanten van de streep. Zoals al vaker geconstateerd doet Trump niet alleen de wereld, maar vooral ook zijn eigen bevolking pijn met zijn maatregelen, terwijl het reële effect voor de rest van de wereld, en Nederland in het bijzonder, beperkt zal zijn. Het is zoals oud-staatssecretaris Willem Vermeend (Financiën, PvdA) altijd zei: importheffingen blaffen wel, maar ze bijten niet. Althans, niet echt.

Luister naar