Dubieuze besteding EU-geld in Hongarije: ‘De burgemeester steelt niet alleen, hij verbergt het niet eens’

Hoewel in Nyírmártonfalva de bekendste loopbrug van Hongarije staat, zijn nergens in het dorp wegwijsbordjes te vinden. Maar wie de zandweg naast het gemeentehuis neemt en over de kronkelige paden langs de graanvelden een paar keer afslaat vindt de spiksplinternieuwe loopbrug. ‘De boomtoppen-loopbrug’ staat op een bordje bij de houten constructie. De lak is net droog.

Alleen zijn er geen boomtoppen.

Het bos rond de constructie werd enkele maanden terug volledig gekapt. Wat rest is een vrijwel leeg veld met een loopbrug die maar nét over de naastgelegen heuvel uitkijkt. Kosten: zo’n 166 duizend euro. Onderzoeksplatform Atlatszo schatte de meterprijs van dit met EU-geld gefinancierde project op ruim 2.000 euro.

Op het terras van het dorpscafé lurkt barvrouw Eva aan haar ochtendsigaretje. „Wij lachen om die loopbrug”, zegt Eva (die niet met haar achternaam in de krant wil). „Het is niet ons probleem, maar dat van de burgemeester. Hij krijgt er nu van langs.”

Elke dag bezoeken mensen de loopbrug. Niet vanwege het uitzicht, maar om het kaalgekapte bos eromheen met eigen ogen te aanschouwen, vertelt Eva. Zelf gaat ze er, net als de andere ruim 2.000 dorpsbewoners, nooit heen. „Wij hebben onze eigen tuinen waar we zitten.” In het dorp zijn bovendien nog vijf andere loopbruggen te vinden. „Naast de burgemeester, heeft de notaris er ook een, evenals een lokale zakenman”, zegt Eva. „Maar ach… het is ons probleem niet.”

Om de Europese miljarden te krijgen, moet Hongarije voldoen aan tientallen eisen van Brussel

Burgemeester Mihály Filemon, op wiens terrein de loopbrug gebouwd werd en die afkomstig is van de Fidesz-partij van premier Viktor Orbán, kwam al eerder in de aandacht vanwege zijn omgang met EU-gelden. Zo is het voormalige slachthuis van het dorp, op zo’n honderd meter van de loopbrug, een paar jaar geleden volledig gerenoveerd – maar geen dier zou er sindsdien geslacht zijn. Ook liet hij een gasthuis op zijn privéterrein bouwen met EU-geld dat bedoeld was voor de bouw van woningen op het platteland. Mihály Filemon ging niet in op een interviewverzoek van NRC.

De loopbrug in Nyírmártonfalva is inmiddels bekend komen te staan als het meest recente en illustratieve voorbeeld van mogelijke corruptie met EU-gelden. Die media-aandacht komt op een voor Hongarije slecht moment, nu de Europese Commissie de komende maanden moet beslissen of ze de bevroren EU-fondsen voor Hongarije vrijgeeft. Vorig jaar besloot de Europese Commissie nog om de in totaal 28 miljard euro voor Hongarije bestemde subsidies te bevriezen.

Een doorn in het oog van EU-lidstaten

Hongarije is het eerste slachtoffer van de zogeheten rechtsstaatstoets – een middel dat Brussel sinds 2021 heeft om landen financieel te korten als er gegronde zorgen bestaan over de besteding van Europees geld. Brussel hekelt de aanpak van corruptie in Hongarije en is bezorgd over mogelijke fraude rond openbare aanbestedingen in het land.

Lees ook dit artikel uit 2022: Europese Commissie deinst niet terug en wil Hongarije miljarden onthouden

De manier waarop Hongarije EU-geld aanwendt is een doorn in het oog van veel EU-landen. Regelmatig duiken aanwijzingen op dat EU-subsidies in de zakken verdwijnen van mensen en bedrijven die gelieerd zijn aan premier Viktor Orbán. Naast corruptie en fraude zijn er ook grote zorgen over hoe Orbáns Fidesz-partij de laatste jaren rechten van lhbti’ers, de onafhankelijke rechtstaat en de academische en persvrijheid heeft ingeperkt.

Waar de Hongaarse justitieminister Judit Varga eerder dit jaar nog van een ronde langs de Europese lidstaten terugkeerde met de geruststelde boodschap dat de EU-gelden snel naar Hongarije zouden komen, denkt Brussel daar anders over. Om de Europese miljarden te krijgen, moet Hongarije voldoen aan tientallen eisen van Brussel. Waaronder bijvoorbeeld herstel van de onafhankelijke rechtstaat, rechten voor lhbti’ers en asielzoekers, en betere corruptiebestrijding. Hoewel Hongarije onder druk van Brussel wel degelijk bepaalde zaken heeft aangepakt, voldoet het volgens vijf Hongaarse ngo’s slechts aan de helft van de Europese eisen.

Deze woensdag debatteert het Europees parlement over de kwestie Hongarije en komt de Europese Commissie met meer duidelijkheid over de bevroren EU-gelden.

Lokale corruptie

Het onafhankelijke parlementslid Ákos Hadházy moet nog steeds lachen om de loopbrug van Nyírmártonfalva. „Ik kreeg een foto toegestuurd van een man die er voorbijgefietst was”, vertelt hij in een videogesprek. „Ik kon het niet geloven, bizar vond ik het.” Hij ging er zelf heen om met eigen ogen te zien of er echt geen bos stond. „De burgemeester steelt niet alleen EU-geld, hij verbergt het niet eens”, zegt Hadházy, die de loopbrug dit voorjaar in de publiciteit bracht.

Het ontbreken van boomtoppen rond wat heet de ‘boomtoppen-loopbrug’ wordt door de burgemeester uitgelegd als proces-in-wording: onlangs zijn nieuwe bomen in het gekapte bos aangeplant. Maar het kan wel vijf tot tien jaar duren voordat die enigszins de hoogte van de loopbrug halen, waardoor de loopbrug „niet voldoet aan het originele plan”, aldus Hadházy. Daarnaast, vervolgt hij, hebben experts berekend dat „zelfs onder de huidige prijzen, de loopbrug nooit 166 duizend euro kan kosten. In deze regio zijn nog twee identieke loopbruggen gebouwd – toevallig ook door Fidesz-politici”.

Inmiddels klinkt er ook kritiek vanuit de Fidesz-partij. Regiovoorzitter van Fidesz, Sándor Tasi, noemt de loopbrug in het kaalgekapte bos „onverklaarbaar en onverdedigbaar”. Toch blijft hij achter dergelijke investeringen met EU-gelden staan, omdat ze „het gemeenschapsgebruik van bossen helpen”.

Bestuurders en bewoners worden gechanteerd met EU-gelden. Zonder die subsidies is er geen ontwikkeling op het platteland.

Ákos Hadázy onafhankelijk parlementslid

Oppositielid Hadházy maakt zich ondertussen minder druk om de loopbrug, maar meer om de politieke gevolgen ervan: een vrouwelijke ambtenaar die in Nyírmártonfalva werkt en een lachende emoticon onder een Facebook-bericht over de loopbrug plaatste, werd op het matje geroepen bij de burgemeester. „Sindsdien is haar shift vervroegd van acht naar zeven uur ’s ochtends, waardoor ze haar kind niet meer naar school kan brengen”, vertelt Hadházy. „Het ergste is dat zij nu thuiszit met een burn-out, vanwege één emoticon.”

Het is dit soort lokale corruptie, fraude en machtsmisbruik dat Hadházy dagelijks bezighoudt. De Hongaarse democratie wordt in een wurggreep gehouden door een systeem van corruptie dat werd geïntroduceerd door de Fidesz-partij, vindt hij. „Fidesz weet dat ze in de grote steden niet de meeste stemmen winnen, die halen ze uit de kleine dorpen op het platteland”, zegt Hadházy. „Daar heeft Fidesz een systeem van omkoping gecreëerd door EU-gelden direct door te sluizen naar partijleden zoals in Nyírmártonfalva, in ruil voor hun loyaliteit en stemmen.” Een andere manier is om bestuurders en dorpsbewoners te chanteren met EU-gelden, zegt Hadházy. „Zijn ze niet loyaal of spreken ze zich kritisch uit dan bevriest Fidesz de EU-subsidies voor een nieuwe kinderopvang of verzorgingstehuis. Zonder die EU-subsidies is er geen ontwikkeling op het platteland.”

Geld bevriezen werkt

De analyse van Hadházy krijgt bijval van József Péter Martin, directeur van Transparency International Hongarije. „Dit land is gekaapt door corruptie”, zegt hij in zijn kantoor in het centrum van Boedapest. „Op veel manieren zijn omkoping, woekerprijzen en chantage geïnstitutionaliseerd.” Die claim is moeilijk te bestrijden omdat het platteland en de bewoners er ook van profiteren. „Ambtenaren profiteren van het systeem, omdat ze bijvoorbeeld een iets hoger salaris krijgen als ze hun mond houden over fraude en de dorpen blijven met EU-geld in ontwikkeling.”

Op het platteland gaat het niet om grote sommen geld, zegt Martin. „Het grootste probleem zit in de herverdeling van het geld van de staat naar de handlangers van het regime, die de leiding hebben over genationaliseerde marktpartijen. Dáár zit het grote geld.”

Lees ook dit interview: Eurocommissaris Vera Jourová gaapt niet meer als het over de rechtsstaat gaat

Bovendien is het moeilijk om frauduleuze geldstromen te onderzoeken, zegt István Pósfai van corruptiewaakhond K-Monitor. „Het duurt jaren om te achterhalen of voor een project te veel betaald is”, zegt hij. En onafhankelijke toezichthouders die daadwerkelijk straffen kunnen opleggen zijn er niet in Hongarije. De Europese corruptiebestrijder OLAF kan sinds kort wel onderzoek doen in Hongarije, maar houdt toezicht op maar een klein deel van de projecten en mist de mankracht om het verschil te maken, zegt Martin van Transparency International.

Toch zijn beide ngo’s positief over het besluit van Brussel om de EU-gelden voor Hongarije te bevriezen. „Het instrument om subsidiestromen te koppelen aan het functioneren van de rechtstaat in Hongarije en de rest van de Europese Unie is jaren te laat gekomen”, zegt Martin. „Maar er is eindelijk een EU-maatregel die kan werken om corruptie te bestrijden in de toekomst.”

Maar, waarschuwt Pósfai, Brussel moet niet te snel met toezeggingen komen over het bevroren geld. „Orbán kan nu besluiten nemen om de EU-gelden vrij te krijgen, maar die terugdraaien zodra het geld binnen is.” Daarom adviseert hij Brussel één ding te doen: „Afwachten, kijk het maar een tijdje aan of de regering zich serieus gaat houden aan de gestelde maatregelen en kom dan pas met het geld over de brug.”