Tina Turner was hét voorbeeld voor de powerwoman in de popmuziek

Analyse

Queen of Rock & Soul Turner raasde over de podia alsof ze altijd twintig was gebleven, ook al strekte haar loopbaan zich uit tot ver na haar zestigste. Beyoncé, Alanis Morissette, Erikah Badu en Dua Lipa: ze namen allemaal een voorbeeld aan haar.

Echtpaar Ike en Tina Turner, hier in 1964, hadden een opwindende liveact. Het huwelijk bleek later gewelddadig.
Echtpaar Ike en Tina Turner, hier in 1964, hadden een opwindende liveact. Het huwelijk bleek later gewelddadig.

Om het muzikale genie van Tina Turner te doorgronden moeten we terug naar 1970. De zangeres zat verstrikt in een gewelddadig huwelijk met bandleider Ike Turner. Samen waren ze geflopt met de Phil Spector-productie ‘River Deep – Mountain High’, die in de VS door een wonderlijke kronkel in de pophistorie geen hit was geworden. „Witte radiostations vonden het te zwart klinken, zwarte stations te wit”, zo verklaarde Ike de mislukking van een briljant nummer dat in verschillende Europese landen wél een tophit werd.

Als doorleefd rhythm-and-blueszangeres had Tina Turner haar sporen verdiend, maar in het jaar na Woodstock was ‘rock’ het magische woord. Het album Come Together was in essentie niet drastisch anders dan de andere platen waarmee Ike & Tina (en zanggroep The Ikettes) reclame probeerden te maken voor hun opwindende liveact. Naast een reeks onopvallende composities van Ike bevatte het album een drietal covers van contemporaine hits, met Sly & the Family Stone’s ‘I Want To Take You Higher’ als handreiking aan de Woodstockgeneratie.

Beluister de belangrijkste muziek van Tina Turner in deze Spotify-playlist:

Maar het was in ‘Come Together’ van The Beatles dat Tina Turner definitief haar stem vond – als een fenomenaal rock- en soulzangeres. Vanaf de eerste fluistertonen („Shhjf!”) is ze aanwezig en als ze losbarst in „Here come old flat-top, he come/ grooving up slowly” zingt ze haar getergde ziel aan flarden.

Het is boeiend om te horen hoe Turner het nogal surrealistische koeterwaals van John Lennon (met een beetje hulp van George Harrison) zingt alsof ze een tijdloze gospeltekst vertolkt. „He wear no shoeshine, he got/ toe jam football” wringt ze haar stembanden rond de openingszin van het tweede couplet. Een voetbal van tenenjam? Tina zingt de tekst alsof ze hem ter plekke bedenkt.

Nog harder rockt ze in haar versie van The Rolling Stones’ ‘Honky Tonk Women’ op hetzelfde album. Met al haar rauwe seksualiteit verplaatst ze zich in de woorden van Mick Jagger, de zanger die bij haar overlijden verklaarde dat hij in zijn jonge jaren zo veel van haar heeft geleerd. „I’m a honky tonk woman”, maakt Tina zich de tekst eigen. „Gimme gimme gimme a honky tonk man!”

In die vroege jaren zeventig was Tina Turner op een voorlopig hoogtepunt van haar artistieke kunnen. De tekst van ‘Nutbush City Limits’ (1973) schreef ze zelf. Haar ‘Proud Mary’ (van rockgroep Creedence Clearwater Revival) werd een succes door de explosieve manier waarop ze het zwoele gesproken intro in een vurige popsong liet ontbranden. Je hoeft maar naar de albumhoes van ’Nuff Said (1971) te kijken om te begrijpen hoe Beyoncé geïnspireerd werd door Tina’s funky looks en de soul die door haar aderen vloeide.

De platenhoes van ’Nuff Said (1971).

Chaka Khan als frontvrouw van de groep Rufus en Joyce Kennedy met Mother’s Finest deden hun voordeel met de standaard die Tina gezet had: soulzangeressen konden rock zingen en daarmee een groot en overwegend wit publiek bereiken.

Lees ook: Tina Turner: rockdiva met opwindende scheurstem

Niet te smelten ijsberg

Tina Turner heeft nooit voldoende erkenning gekregen voor de manier waarop ze rock en soul op virtuoze manier liet versmelten. Het wrange is dat de titel ‘Queen of Rock’, die haar bij haar tweede carrière werd opgeplakt door de marketingmachine van haar nieuwe powermanager Roger Davies, berust op drijfzand. Na de breuk met Ike in 1974 belandde Tina Turner in een persoonlijke en beroepsmatige crisis, met psychische problemen die ze met yoga en meditatie te lijf ging en muziek die geen aansluiting vond bij het poppubliek. Het album Tina Turns The Country On! met (witte) countrysongs als ‘Help Me Make It Through The Night’ was verdienstelijk, maar werd geen succes.

Een vleug erkenning kreeg ze pas toen computerpopgroep B.E.F. (British Electric Foundation, een afsplitsing van Heaven 17) haar in 1982 naar Engeland haalde voor een versie van de Motownklassieker ‘Ball Of Confusion’ van The Undisputed Truth. Het was een vrij gekunstelde combinatie: Tina Turners doorleefde zang met de stijve synthesizers en drumcomputer van Martyn Ware en Ian Craig Marsh. Maar de single sloeg aan en Marsh en Ware kregen de opdracht voor Turners volgende project: een cover van Al Greens ‘Let’s Stay Together’.

De rest is geschiedenis, luidt dan het cliché, want het gigantische succes van Tina Turners tweede leven werd hiermee ingeluid. ‘What’s Love Got To Do With It’, ‘Private Dancer’, ‘We Don’t Need Another Hero (Thunderdome)’ en ‘Typical Male’ vormen nog maar het topje van de niet te smelten ijsberg die Tina Turners hitcarrière in de jaren tachtig werd. Duetten met Bowie, Jagger, Elton en Bryan Adams bestendigden haar status als een rocktornado. Maar luister nog eens naar ‘Ball Of Confusion’ en ‘Let’s Stay Together’ en stel vast dat er hier nog helemaal geen sprake was van rock, maar eerder van een ongemakkelijk huwelijk tussen een rigide popgeluid en een zangeres die het altijd moest hebben van haar soulstem. ‘Queen of Rock’ was Tina Turner net zo min als de ‘King of Pop’ die Michael Jackson van de ene op de andere dag was geworden: machinaties van pr-campagnes die de artiesten uit de nichemarkt van de zwarte muziek moesten trekken.

Herdenk Tina Turner dus liever als ‘Queen of Rock & Soul’. Haar podiumpresentatie bleef in al die jaren weergaloos. Turner raasde over de podia alsof ze altijd twintig was gebleven, ook al strekte haar loopbaan zich uit tot ver na haar zestigste.

In 2005 eerde Beyoncé haar heldin in het Kennedy Honours Center met een versie van ‘Proud Mary’ waarbij ze het intro verving door een ode aan de glunderend in het publiek aanwezige Tina Turner. „Nooit eerder zag ik een vrouw die zo krachtig was, zo onbevreesd, zo geweldig!”, zei ze. „En die benen!”

Miss Bee maakte er geen geheim van: Turner is het ultieme voorbeeld voor de powerwoman in de popmuziek. Zonder Tina Turner geen Beyoncé, geen Janet Jackson, geen Missy Elliott, geen Alanis Morissette, geen Erikah Badu, geen Lizzo, geen Dua Lipa.