Wereldwijd worden kerstbomen, uitbundig of bescheiden, opgetuigd voor Kerstmis. De grootste kerstboom ter wereld in het Italiaanse stadje Gubbio, wordt dit jaar versierd met LED-lichtjes vanwege de energiecrisis. In Venezuela maakte een milieuorganisatie een kerstboom van 15.000 gerecyclede plastic flesjes. Ook in Oekraïne, dat veel te maken heeft met stroomuitval door Russische aanvallen, gaan toch kerstbomen aan.
Mensen die poseren voor het Jezus-beeld in Rio de Janeiro, hun armen net zo wijd gespreid als Christus de Verlosser. Cruisetoeristen die uitkijken op een gletsjer in Alaska. Badgasten aan de Braziliaanse Costa do Sol of op het strand bij Maya Bay op Phi Phi Le, Thailand, beroemd geworden door Leonardo DiCaprio’s film The Beach.
De Canadese fotograaf Sarah Palmer (1986) reisde in tien jaar tijd over vier continenten en legde op het eerste gezicht idyllische droombestemmingen vast, met gelukkige vakantiegangers die dansen op het dek van een boot, relaxen in de zon, in een gondel door een adembenemend Venetië varen. De teksten bij de foto’s vertellen een ander verhaal; hierin maakt Palmer melding van verdwijnende koraalriffen, smeltende gletsjers, een zeespiegelstijging die kustgemeenschappen wereldwijd bedreigt. Met daarbij verontrustende cijfers: jaarlijks 7 tot 10 miljoen toeristen in de regio van de Ha Longbaai in Vietnam (UNESCO-werelderfgoed) die een enorme druk op het milieu leggen; honderden dichtbevolkte kuststeden die in 2050 serieus risico lopen op overstromingen, driekwart van het ijs van gletsjers dat met het huidige klimaatbeleid zal verdwijnen.
„Met mijn fotoserie leg ik de paradox bloot van wat wel ‘laatste-kanstoerisme’ wordt genoemd”, zegt Palmer. „Reizigers die bestemmingen bezoeken die onherstelbaar veranderen door de klimaatcrisis en die uiteindelijk volledig zullen verdwijnen. Ze willen nog met eigen ogen die gletsjers zien, dat koraal, dat prachtige strand waar DiCaprio rondbanjerde. Nu het nog kan. Waarmee ze, door alle vervuiling die het reizen met zich meebrengt, het proces versnellen.”
We spreken Sarah Palmer eind mei in het Duitse Zingst, een dorp aan de Oostzee waar dit jaar voor de achttiende keer het Umweltfotofestival Horizonte Zingst wordt georganiseerd. Hier opende eind vorige maand haar expositie Wish You Were Here, te midden van andere fototentoonstellingen die allemaal het milieu, het klimaat en onze leefomgeving als thema hebben.
„Ik kom uit een familie die het niet breed had. Ik was 21 toen ik voor de eerste keer in een vliegtuig zat”, zegt Palmer. „We gingen naar een resort in Mexico. Een totaal vreemde ervaring. Mensen komen nauwelijks van het resort af, je ziet het land niet echt. Het is een geconstrueerde, artificiële ervaring. Ik voelde me er gelijk heel ongemakkelijk bij, maar vond het ook fascinerend.
„Ik ben van een generatie die opgroeit met zorgen over klimaat. Al tijdens die eerste vliegvakantie was er ongemak over de impact op het milieu. Toen ik in 2017 een beurs kreeg voor een groot fotoproject ging ik naar het Caribisch gebied om de cruisecultuur daar te fotograferen, ook zo’n kunstmatige wereld. Daar werden de negatieve gevolgen op het milieu van op een cruiseschip varen, en vakanties in het algemeen, me nog duidelijker. Ik besloot de serie uit te breiden en er een wereldwijd project van te maken.”
Foto Sarah Palmer
Op de foto’s van Palmer zien we meerdere scènes in één beeld. Dit is geen bewerking in Photoshop, maar een analoge manier van werken met meerdere Holga-camera’s – goedkope plastic fototoestellen met filmrolletjes, oorspronkelijk uit China. Als Palmer een foto maakt, draait ze de film in de camera niet volledig door tot het volgende beeld, waardoor de foto op een derde, of halverwege ‘blijft steken’. Zo worden in één beeld meerdere scènes naast elkaar vastgelegd.
„Met deze manier van werken leg ik de nadruk op die geconstrueerde wereld van cruises en resorts, maar ook op die vreemde ervaring die reizen kan oproepen. Alsof je buiten je eigen leven treedt en in een soort droomtoestand terecht komt. Het lijkt bijna niet echt. Dat zie je ook in mijn foto’s: het zijn delen van herinneringen, flarden. Aan elkaar geregen momenten. Vakantiefoto’s hebben vaak iets nostalgisch in zich, dat zie je hier ook terug.”
Maya Bay, Phi Phi Le, Thailand, 2011. Nadat Maya Bay door het succes van de film The Beach (2000), met Leonardo DiCaprio, werd overspoeld met toeristen, werd het strand in 2018 voor vier jaar gesloten, zodat kwetsbare ecosystemen konden herstellen. In 2022 werd het strand weer opengesteld, met nu een maximum van 3.000 bezoekers per dag.Wat vindt ze van mensen die dit soort reizen maken, naar Antarctica, zinkende kustresorts, overbevolkte stranden? „Ik denk dat je individuele keuzes kunt maken en je kunt je best doen, maar ik denk niet dat het aan het individu ligt. Ik bedoel, de meeste mensen willen gewoon van hun leven genieten en de wereld zien. Ik denk dat het aan de schepen en resorts is om te veranderen, aan regeringen en organisaties. Waar ik me echt boos over maak is dat er cruisemaatschappijen zijn die privéstranden claimen, en daar mogen dan alleen de cruisemensen op. De lokale bevolking wordt geweerd, er staan zelfs bewakers met geweren. Maar ik neem dat individuele reizigers niet kwalijk. En gelukkig worden er soms ook maatregelen genomen: In Thailand zorgde de film The Beach (2000) ervoor dat Maya Bay werd overspoeld met toeristen. Op het hoogtepunt, of dieptepunt – het is maar hoe je het noemen wilt – in 2017 waren er meer dan 1 miljoen mensen, met enorme milieuschade tot gevolg. In 2018 werd het strand voor vier jaar gesloten, zodat kwetsbare ecosystemen konden herstellen. In 2022 werd het strand weer opengesteld, met nu een maximum van drieduizend bezoekers per dag.”
Waar gaat ze zelf naartoe, als ze op vakantie gaat? Palmer: „Nog steeds vind ik op vakantie gaan niet iets vanzelfsprekends. Als we gaan, mijn man en ik, blijven we meestal dicht bij huis. Op een paar uur rijden van waar we wonen huren we een hutje aan een meer. Of een vakantiehuisje in het bos. Dan pas kan ik echt ontspannen.”
Mahogany Bay Beach, Roatán, Honduras, 2018. Mahogany Bay is een kunstmatige cruisehaven, aangelegd en in bezit van de cruise-industrie. De haven is afgeschermd van de rest van Roatán en is afgesloten van de rest van het eiland. Ook het strand is aangelegd. Lokale bewoners worden niet toegelaten, tenzij ze in loondienst zijn. 
Caribisch gebied, 2018. Een 7-daagse cruise door het Caribisch gebied. De cruisehaven van Cozumel, Mexico, ontvangt dagelijks ongeveer 8 cruiseschepen en tot wel 3 miljoen passagiers per jaar. Er is toenemende bezorgdheid vanwege de ongecontroleerde ontwikkeling met vrijwel geen regelgeving of herstelstrategieën in deze populaire Mexicaanse regio, bekend als ‘Riviera Maya’.
Wat de ondertekenaars van de brandbrief betreft, zouden kinderen pas vanaf veertien jaar een smartphone mogen hebben, en sociale media pas vanaf zestien. Er moet nú iets gebeuren, stellen de experts, want te veel en niet-leeftijdsconform scherm- en socialemediagebruik heeft de huidige generatie in een gezondheids- en welzijnscrisis gestort.
„Slaap- en concentratieproblemen, taalachterstand, bijziendheid, minder bewegen”, somde jeugdarts Vasanthi Iyer op, eerder deze week in NRC. De bekende klachten waarvoor inmiddels wetenschappelijk bewijs bestaat.
Wereldwijd zoeken overheden naar manieren om grip te krijgen op het smartphonegebruik van jongeren. In Nederland geldt sinds januari 2024 het dringende advies om telefoons te weren uit de klas, inmiddels ook op de basisschool. In maart kreeg een motie voor een leeftijdsnorm van vijftien jaar voor sociale media nipt een Kamermeerderheid. Geen verbod, wel een signaal.
Italië ging verder: sinds september zijn schermen daar helemaal verboden in de klas. Frankrijk adviseert een telefoonpaspoort vanaf dertien jaar en sociale media vanaf achttien. Spanje wil de minimumleeftijd voor socialmedia-accounts verhogen naar zestien en roept ouders op kinderen tot die tijd géén smartphone te geven.
Australië maakte in november een radicale stap: als eerste land ter wereld verbood het sociale media volledig voor kinderen onder de zestien. Platforms die zich daar niet aan houden, riskeren vanaf eind 2025 miljoenenboetes.
De fotoredactie van NRC verzamelde beelden van kinderen achter schermen van over de hele wereld.
De Australische grote pijlstormvogels op Lord Howe Island maakten hoorbaar een krakend geluid als je ze voorzichtig op de buik duwde. Dit was alles behalve normaal, realiseerden de biologen die de vogels bestudeerden zich meteen.
Het gekraak kwam door honderden stukjes plastic in de maag van de vogels.
De foto’s en de filmbeelden van een expeditie die vorige maand plaatsvond laten dramatisch zien hoezeer de plasticvervuiling in de wereldzeeën is toegenomen en hoe groot de tol is die dat eist van het dierenleven rond de oceaan. Net als ieder jaar bezochten leden van het internationale onderzoekerscollectief Adrift Lab het afgelegen Lord Howe Island tussen Australië en Nieuw-Zeeland, dat vanwege de ongerepte natuur de status van Unesco-werelderfgoed heeft. Op dit eiland leeft een broedkolonie van zo’n 44.000 Australische grote pijlstormvogels (Ardenna carneipes). De soort staat als ‘gevoelig’ op de Rode Lijst van natuurbeschermingsorganisatie IUCN.
Bioloog Alex Bond van het Natural History Museum in Londen, die mee was met de expeditie vertelt dat vooral de kuikens van de pijlstormvogel veel plastic in hun maag hebben. „Andere zeevogels die in dezelfde tijd van het jaar op Lord Howe Island broeden, en die ongeveer hetzelfde eten en op ongeveer dezelfde plek foerageren, hebben niet veel plastic in hun lijf”, schrijft hij per mail. Een sluitende verklaring heeft hij nog niet: „Net als andere vogels eten pijlstormvogels vaak kleine steentjes of puimsteen die de spijsvertering bevorderen door dingen te vermalen. De oudervogels pikken drijvend plastic op wanneer ze op zoek zijn naar voedsel voor hun jongen in de Tasmanzee, tussen Lord Howe en het Australische vasteland. We schatten dat jaarlijks 50 tot 70 procent van de pijlstormvogelkuikens plastic binnenkrijgt, maar de impact op de volwassen vogels, die het inslikken en vervolgens uitspugen, is minder bekend.”
Het probleem neemt ook toe. Toen het jaarlijkse onderzoek van Adrift Lab in 2008 voor het eerst begon, vonden de onderzoekers af en toe vogels met vijf tot tien stukjes plastic in hun maag. Maar dit jaar troffen ze al op de eerste dag van het onderzoek een dood kuiken op het strand met een schokkende hoeveelheid van 778 stukjes plastic in zijn maag.
Op de foto hierboven zijn alle stukjes te zien. Bij elkaar woog al dat plastic 60 gram, bijna 20 procent van het normale gewicht van de vogel. Een snelle rekensom leert dat het kuiken van naar schatting tachtig tot negentig dagen oud dagelijks gemiddeld bijna tien stukjes plastic gevoerd kreeg van zijn ouders.
Bij stormvogelkuikens die nog leefden, maar die soms ook ‘kraakten’ als je op hun buik duwde, spoelden Bond en zijn collega’s de maag met water via een rubberslang in de keel.
„Door voorzichtig water in de maag te brengen, wekken we braken op”, lagt Bond uit. „Dit is absoluut geen probleem voor de vogels en het proces wordt jaarlijks beoordeeld door een toezichthoudende commissie voor dierethiek.” Zo bevrijdden ze de vogels van tientallen stukjes plastic, variërend van plastic doppen tot sigarettenpeuken.
Een vorige maand gepubliceerd laboratoriumonderzoek van Adrift Lab liet zien dat het ingeslikte plastic desastreuze gevolgen heeft voor de gezondheid van de kuikens van deze zeevogels. De dieren vertoonden in hun bloedwaarden tekenen van meervoudig orgaanfalen en neurodegeneratie.
