Tina Turner: rockdiva met opwindende scheurstem

Voorzichtig liep Tina Turner ondersteund door haar echtgenoot, naar het podium van het Aldwych Theatre in Londen. Vanuit de zaal had ze deze avond in het voorjaar van 2018 een try-out van de musical Tina gezien – en nu kwam ze, diep geroerd, de jonge actrice omhelzen die zo overtuigend de titelrol in de show had gespeeld en gezongen. De echte Tina Turner was bijna tien jaar eerder met pensioen gegaan, en had intussen enkele ernstige ziektes doorstaan. Maar zodra ze op het toneel stond, ten overstaan van het razend enthousiaste publiek, veranderde ze weer even in de rockdiva die ze zo lang was geweest. Alsof ze voor eeuwig leeftijdloos was geworden.

Alle pieken en dalen in haar turbulente bestaan waren in de voorgaande uren in musicalvorm aan haar voorbijgetrokken – van haar virulente verhouding met muziekproducer Ike Turner via de magere jaren op weg naar een solocarrière tot haar triomfantelijke terugkeer als de voyante vocaliste met de opwindende scheurstem, die wereldhits zong als ‘Proud Mary’, ‘Private Dancer’, ‘What’s Love Got to Do with It’, ‘(Simply) The Best’ en ‘We Don’t Need Another Hero’.

Onooglijk oord

Anna-Mae Bullock heette ze, toen ze op 26 november 1939 werd geboren in Nutbush, Tennessee – een onooglijk oord waar het leven zich volgens een vaste weekindeling voltrok. Vele jaren later, toen ze allang Tina Turner was, bezong ze die afgelegen geboorteplaats in het onstuimig rockende ‘Nutbush City Limits’, dat ze zelf had geschreven. Nostalgische gevoelens kwamen in het nummer niet voor.

Al als kind zong Anna-Mae in het kerkkoor, hoewel dat niet iedereen kon bekoren. Voortdurend hield haar moeder haar voor dat ze niet zo luid moest zingen – haar stem klonk boven die van alle andere koorleden uit. Op haar elfde gingen haar ouders uit elkaar, waarna ze verder werd opgevoed door haar grootmoeder in St. Louis. Na haar eindexamen aan de Summer High School aldaar ging ze aan het werk als verpleegstersassistente, in de hoop ooit volwaardig verpleegster te worden.

Zo ver kwam het echter niet. Rond haar zeventiende ging ze met haar oudere zus het uitgaansleven in St. Louis ontdekken. Al gauw vonden ze in Club Manhattan een funkband die hun favoriet werd: The Kings of Rhythm onder leiding van Ike Turner. Op een avond in 1956 viel Anna’s enthousiasme zodanig op dat de drummer haar een microfoon gaf en haar aanmoedigde om zelf eens een nummer te zingen. Ike Turner besloot onmiddellijk haar te engageren. In de daaropvolgende jaren stoomde hij haar klaar als leadzangeres van zijn band. Hij gaf haar de naam Tina Turner en liet haar in 1960 haar eerste solo zingen in het door hem geschreven ‘A Fool in Love’, dat prompt een hit werd.

Breder publiek

Allengs bouwde Ike Turner zijn Kings of Rhythm uit tot een showorkest met Tina als belangrijkste blikvanger en drie achtergrondzangeressen die hij The Ikettes noemde. Voortaan heetten ze The Ike and Tina Turner Revue. Zelf stond Ike met zijn gitaar op de achtergrond, maar hij was wel de grote baas van het spul. Hun tournees gingen voornamelijk door de zuidelijke staten van Amerika, waar ze wegens de rassensegregatie daar de theaters en hotels nog moesten betreden via de achteringang.

Hun grote doorbraak volgde pas in 1965, toen de legendarische popproducer Phil Spector te kennen gaf dat Tina de ideale zangeres zou zijn voor het symfonisch getoonzette ‘River Deep, Mountain High’. Ike, die intussen met zijn ontdekking in het huwelijk was getreden, wilde haar aanvankelijk zo’n zijstap niet gunnen, maar liet zich door Spector overhalen: voor de somma van 20.000 dollar beloofde hij tijdens de opnamen uit de studio weg te blijven. En uiteindelijk had hij niets dan voordeel van het feit dat hij samen met Tina als uitvoerende op het label vermeld stond. Hoewel hij op de plaat niet te horen is, werd die hun allergrootste hit als duo.

Met de theatershows mikte Ike Turner intussen op een steeds breder publiek. Tussen de funk en de r&b werden steeds vaker rock en pop gespeeld. Terwijl de jurkjes van Tina en de Ikettes zo sexy mogelijk werden, en dus bijkans verwaarloosbaar. Al heeft Tina Turner haar leven lang volgehouden dat de geringe lengte van haar jurkjes vooral een praktische reden had: „Ik wilde gewoon mijn benen vrij hebben om die te kunnen bewegen.”

Wat toen nog buiten beeld bleef, waren het autoritaire gedrag van Ike Turner en zijn handtastelijke neigingen. Met fysieke en verbale middelen dwong hij zijn personeel – inclusief Tina – tot uitputtende tournees. Toen de Ike & Tina Turner Revue in 1968 voor het eerst in Nederland optrad, in het Concertgebouw in Amsterdam, constateerde het Algemeen Handelsblad, een voorloper van NRC, dat de show „tot op de seconde getimed was en zorgvuldig op zijn effect berekend”. In hetzelfde jaar trachtte Tina, nadat Ike zich voor de zoveelste keer schuldig had gemaakt aan huiselijk geweld, zelfmoord te plegen door het slikken van vijftig valiumpillen.

Als hitmachine bleven ze daarna echter nog zeven jaar volop in bedrijf. Pas in 1976 ontvluchtte Tina Turner haar huwelijk. Vele jaren later verklaarde Ike in een tv-documentaire dat zijn drugsgebruik veel ellende had veroorzaakt, maar dat hij geen spijt wilde bekennen: „Spijt heeft geen zin. Ik kan er wel spijt van hebben, maar ik kan het niet ongedaan maken.”

Juridische strijd om naam

Tina wenste geen alimentatie, maar voerde wel een juridische strijd om haar artiestennaam te kunnen behouden. Dat lukte pas na een paar jaar. Maar toen ze die procedure eindelijk achter de rug had en een solocarrière kon beginnen, bleek de platenindustrie niet meer bijster geïnteresseerd in een ster van vroeger op haar veertigste. Een platenfunctionaris bejegende haar racistisch, vertelde ze later zelf.

Zo leek Amerika haar weinig kans op hernieuwd succes te bieden. En de nogal clichématige Las Vegas-stijl waarmee ze aanvankelijk dacht haar comeback te kunnen maken, bracht haar ook niet veel verder. Zulke zangeressen waren er al genoeg.

De redding kwam uit Engeland. Onder supervisie van de Engelse producersformatie B.E.F. (alias Heaven 17) nam Tina Turner in 1983 in de beroemde Abbey Road-studio in Londen een nieuwe versie op van ‘Let’s Stay Together’, een eerdere hit van Al Green. Met dat nummer begon haar nieuwe leven. Een half jaar later volgde haar album Private Dancer.

Prompt werd Tina Turner nog veel beroemder dan ze ooit was geweest. Ze zong duetten met wereldsterren als Mick Jagger, David Bowie, Paul McCartney en Beyoncé, en groeide uit tot hun gelijke. Ze nam de ene bekroning na de andere in ontvangst en maakte wereldtournees waarin ze vooral de uitstraling vertoonde van een vrouw die haar zwaarbevochten vrijheid stond te vieren. Met een opzwepende mengeling van r&b, funk, pop en rock, met een lijf dat voortdurend in beweging was en pruiken die alsmaar uitzinniger werden – piekend naar alle kanten.

Intussen werd Tina Turner ook in Amerika allang weer op handen gedragen, maar uiteindelijk werd Europa haar toch dierbaarder. In 1994 ging ze samenwonen met de Duitse muziekproducer Erwin Bach, die ze in Londen had leren kennen op een feestje van een platenmaatschappij. Hun domicilie werd een villa in Küsnacht, aan het Meer van Zürich. In 2013 trouwden ze. De zangeres nam zelfs de Zwitserse nationaliteit aan. „Ik hou ervan hoe zuiver het hier is”, zei ze tegen de Duitse krant Die Zeit, „ik hou van de politiek, ik hou ervan hoe hoffelijk iedereen is.”

In haar latere jaren maakte Tina Turner diverse afscheidstournees – de laatste keer in 2008. Daarna onderging ze een niertransplantatie (met Erwin Bach als nierdonor) en een behandeling wegens darmkanker die haar dwong rust te nemen. Sinds die periode verscheen ze zelden meer in het openbaar.

Lees ook over de documentaire Tina: Nog één keer het verhaal van Tina Turner, wat maakt haar zo goed?

Bach was ook degene die bij producent Joop van den Ende aanklopte met het idee voor een musical over Tina Turner. Het resultaat, getiteld Tina, ging in april 2018 in première in Londen.

De musical was van 2020 tot februari dit jaar te zien in Utrecht. In Londen zijn nog shows gepland tot februari 2024. Met als gevolg dat Tina Turner ook na haar dood nog zal voortbestaan. Als een van de grootste sterren uit de popgeschiedenis – en als de vrouw wier tweede carrière nog veel glorieuzer was dan de eerste.