Behrouz Boochani zat zes jaar lang in een detentiekamp voor migranten op het eiland Manus. Hij schreef een boek over zijn ervaringen.
N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Interview
Behrouz Boochani Het Australische zero-tolerance beleid tegenover vluchtelingen wordt in Europa als voorbeeld gezien. Maar de menselijke prijs is hoog, waarschuwt oud-vluchteling en schrijver Behrouz Boochani, die zes jaar vast zat in vreemdelingendetentie.
Nooit heeft de Koerdisch-Iraanse schrijver en mensenrechtenactivist Behrouz Boochani eraan getwijfeld dat hij ooit voet op het Australische vasteland zou zetten. „Als ik de tocht zou overleven”, voegt hij eraan toe.
Waar dat vertrouwen vandaan kwam, weet hij niet. Want vanzelfsprekend was zijn komst allerminst. Boochani begon ruim tien jaar geleden aan zijn reis naar Australië. Hij was een van de eersten die te maken kreeg met een nieuw Australisch afschrikkingsbeleid voor asielzoekers. Australië had akkoorden gesloten met Papoea-Nieuw-Guinea en de eilandstaat Nauru om asielzoekers daar op te vangen. In Indonesië voerde Australië een campagne om migranten tegen te houden, nog voor ze de overtocht wagen. Het is beleid dat inmiddels navolging heeft gekregen in Europa.
De 39-jarige Boochani is slank, heeft halflang donker haar en indringende, lichte ogen. Zes jaar lang zat hij vast in vreemdelingendetentie op het afgelegen eiland Manus bij Papoea-Nieuw-Guinea. „De beste jaren van mijn leven heb ik op dat eiland vastgezeten”, zegt hij.
Zoals Boochani zijn de afgelopen jaren honderden asielzoekers vastgehouden op Manus en op Nauru. Volgens grove schattingen kost dat de Australische regering jaarlijks zo’n 1 miljard Australische dollar (ruim 615 miljoen euro). Wat er precies gebeurde in deze detentiecentra was aanvankelijk niet duidelijk. Journalisten waren er niet welkom en personeel moest een geheimhoudingsverklaring tekenen. Boochani begon meteen bij zijn aankomst in 2013 te schrijven over zijn ervaringen, en legde zo het geheimzinnige asielbeleid van Australië pijnlijk bloot.
Sigarettensmokkel
Hij doet zijn verhaal in de lentezon op een Amsterdams terras. Voor het eerst in zijn leven is hij in Europa vanwege de publicatie van zijn boek Freedom, only freedom, dat hij schreef in samenwerking met Omid Tofighian and Moones Mansoubi. Het is een selectie van de honderden opiniestukken en analyses die hij tijdens zijn gevangenschap schreef voor verschillende media over het Australische vluchtelingenbeleid. De eerste twee jaar deed hij dat anoniem, later begon hij te publiceren onder zijn eigen naam. Het boek bevat tevens bijdragen van Australische schrijvers, activisten en kunstenaars.
Boochani heeft haast onafgebroken een sigaret tussen de vingers. In gevangenschap was het vaak verboden om te roken. „Roken hoorde voor mij bij vrijheid”, zegt Boochani, die nu wil stoppen. In het vreemdelingendetentiecentrum waren sigaretten een betaalmiddel. Zo kwam hij aan een telefoon die hij meesmokkelde het kamp in. „Dat is het dapperste dat ik al die jaren heb gedaan”, zegt hij.
Met hulp van die telefoon schreef hij zijn eerste boek: Alleen de bergen zijn mijn vrienden. Het lijvige werk kwam tot stand via Whatsapp-berichten die hij naar vertaler en filosoof Omid Tofighian stuurde. Ook filmde hij op zijn telefoon en maakte samen met de Nederlandse Iraniër Arash Kamali Sarvestani de documentaire Chauka, please tell us the time over het detentiekamp.
Voor zijn boek won hij twee prestigieuze Australische literaire prijzen en hij kreeg internationale bekendheid vanwege zijn vluchtelingenliteratuur. „Schrijven is voor mij altijd een daad van verzet geweest. Een manier om mijn identiteit, menselijkheid en waardigheid terug te krijgen.”
‘Stop de boten’
De Koerdische journalist ontvluchtte zijn vaderland Iran in 2013 omdat hij in de gevangenis dreigde te belanden vanwege zijn politieke activisme. In Indonesië ging hij in zee met een mensensmokkelaar. Vijfduizend dollar betaalde hij voor de overtocht naar Australië.
De eerste poging mislukte. Het bootje kapseisde al gauw na vertrek. Boochani wist ternauwernood aan de verdrinkingsdood te ontsnappen. Anderen overleefden het niet.
:strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/05/data100957014-529b06.png%7C//images.nrc.nl/8ujV5aWHXrWQLxs2NG7SZCAyVxg=/1920x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/05/data100957014-529b06.png%7C//images.nrc.nl/HRkdV4PUptymlp3hyAf5KlastMs=/5760x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/05/data100957014-529b06.png)
Een paar dagen later ging hij opnieuw het water op. Dit keer verdwaalden de opvarenden. Terwijl Boochani ronddobberde in de Indische Oceaan, verklaarde de toenmalige Australische premier Kevin Rudd in juni 2013 dat „geen enkele asielzoeker die per boot komt, zich ooit in Australië zal vestigen”. Zijn conservatieve opvolger Tony Abbott voegde daar de slogan „stop de boten” aan toe en voerde het ijzerstrenge ‘Operation Sovereign Borders’-programma in. Vier dagen na Rudds toespraak werd het bootje waar Boochani in zat opgepikt door de Australische marine. Hij kwam in een Australisch detentiecentrum terecht op het eiland Manus, waar hij werd opgesloten met honderden andere mannen.
Lees ook Het beloofde land laat de vluchtelingen dobberen (2014)
Het zero-tolerance beleid is erop gericht vluchtelingen die met hulp van mensensmokkelaars in bootjes Australië proberen te bereiken terug te sturen. Als dat niet lukt, worden ze opgesloten in kampen op het afgelegen Pacifische eiland Nauru en tot 2017 ook op het Papoea-Nieuw-Guinese Manus. Vrouwen, kinderen en gezinnen werden naar Nauru gebracht, alleenstaande mannen moesten naar Manus. Daar werd hen het leven zo moeilijk mogelijk gemaakt, om anderen te ontmoedigen de reis te wagen.
Boochani beschrijft hoe ze moesten leven op een gebied kleiner dan een voetbalveld. Op het hoogtepunt van de omstreden opvang verbleven er meer dan dertienhonderd asielzoekers in het kamp. De mannen sliepen in barakken in stapelbedden. De dagen waren gevuld met in de rij staan voor water en eten. In plaats van bij hun naam genoemd te worden, kregen ze een nummer. Er was niets te doen en geen uitzicht op een toekomst, waardoor de gevangenen steeds wanhopiger werden. „Onze menselijkheid werd ons ontnomen.”
Uit pure wanhoop staken sommigen zichzelf in brand, hingen zich op of gingen in hongerstaking. Boochani zag hoe zijn vrienden tijdens opstanden werden neergeschoten. Anderen stierven door gebrekkige medische zorg. Volgens vluchtelingenorganisatie Refugee Council of Australia zijn zeker twaalf mensen door geweld, zelfmoord of gebrekkige zorg om het leven gekomen op Nauru en Manus.
Men ziet vluchtelingen als machteloos. Ik wilde met mijn werk de controle terugnemen
Boochani observeerde genadeloos wat de opsluiting met hem en de andere gevangenen deed. „Ik vecht niet alleen tegen het systeem dat ons heeft opgesloten, maar ook tegen het beeld dat de wereld heeft van vluchtelingen. Men ziet je als machteloos, enkel een getuige. Ik wilde met mijn werk de controle terugnemen”, zegt hij strijdvaardig.
Illegaal
De nederzetting op Manus werd in 2016 door de Hoge Raad van Papoea-Nieuw-Guinea illegaal verklaard. Ook de Verenigde Naties stelden dat het beleid in strijd is met het internationale recht. In 2017 werd de opvang officieel gesloten. De Australische regering moest een schadevergoeding van 70 miljoen Australische dollar (ruim 43 miljoen euro) betalen aan de asielzoekers voor lichamelijk en geestelijk letsel dat ze in het detentiecentrum hadden opgelopen.
:strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/05/web-2505buibehrouz2.jpg%7C//images.nrc.nl/ZoBd0sotvxqLeBjdQ5drAVuOM5Q=/1920x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/05/web-2505buibehrouz2.jpg%7C//images.nrc.nl/PL39NSEXWUVQDdgUWmFpcYZgvLU=/5760x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/05/web-2505buibehrouz2.jpg)
Foto Frank Ruiter
Een deel van de asielzoekers vertrok naar de Verenigde Staten nadat de regering-Obama zich bereid had getoond hen op te nemen. Enkele anderen gingen naar Nieuw-Zeeland of kregen een verblijfsvergunning in Papoea-Nieuw-Guinea. Nog altijd zitten er zo’n 150 vluchtelingen op de eilandstaat Nauru en in Papoea-Nieuw-Guinea die hun toekomst niet zeker zijn. Boochani kreeg in 2019 na 2.269 dagen gevangenschap, ruim zes jaar, asiel in Nieuw-Zeeland.
Succes
De verhalen van Boochani en andere vluchtelingen hebben een discussie in Australië over humaan vluchtelingenbeleid aangewakkerd. Maar het heeft niet geleid tot nieuw beleid, want ‘Operation Sovereign Borders’ heeft het beoogde doel bereikt. Sinds 2014 zijn er nagenoeg geen bootjes van mensensmokkelaars meer vertrokken richting Australië.
Ondertussen wordt in Europa met interesse gekeken naar het Australische grensbewakingsprogramma. Onlangs voerde het Verenigd Koninkrijk nieuw beleid in dat het Australische voorbeeld volgde. Premier Rishi Sunak presenteerde een deal met Rwanda om tegen betaling tienduizenden illegale immigranten in afwachting van hun asielprocedure uit te zetten naar het Afrikaanse land. De Britse slogan is ‘stop de boten’, een letterlijke kopie van de Australische leuze.
Schrijven is voor mij altijd een daad van verzet geweest, een manier om mijn identiteit, menselijkheid en waardigheid terug te krijgen
Dat is geen toeval, zeg Boochani. „De voormalige premier Tony Abbott is naar het Verenigd Koninkrijk gegaan om dit beleid actief te promoten”, zegt hij. In 2015 riep Abbott Europa op om een „streng grensbeleid te formuleren”.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/04/data99508719-f7c92a.jpg)
Ook in Nederland wordt gekeken naar de Australische aanpak. Op dit moment stuurt Nederland in Europa aan op een vergelijkbare Europese deal met Tunesië om migranten die richting Europa willen trekken tegen te houden. In 2015 betoogde Geert Wilders dat alle bootvluchtelingen op de Middellandse Zee teruggestuurd moeten worden, naar Australisch voorbeeld.
Boochani maakt zich grote zorgen over de ontwikkelingen in Europa. „Daarom ben ik hier”, zegt hij resoluut. „Het is belangrijk dat jullie hier van Australië leren. Dit soort vluchtelingenbeleid heeft een tragedie veroorzaakt, en het heeft de politieke cultuur in Australië onherroepelijk beschadigd.”
Inmiddels leeft Boochani zo’n vier jaar in vrijheid. Als oud-vluchteling voelt hij zich verplicht om op te komen voor de rechten van asielzoekers. Hij stelt dat het opkomen voor vluchtelingen méér is dan het verdedigen van mensenrechten. „Angst voor vluchtelingen wordt door polariserende politici gebruikt om de democratie te ondermijnen. Mensen die zich inzetten voor vluchtelingen, vechten daarom ook voor het behoud van de democratie.”
