Opinie | Verouderd handelssysteem hindert klimaatbeleid

Posted on May 16, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Claims Met internationale verdragen in de hand vertraagt de fossiele industrie klimaatbeleid. Zeg die verdragen daarom op, betogen Fiona Dove, Audrey Gaughran en Daniëlle Hirsch.

16 mei 2023 om 16:08

Leestijd 2 minuten

Kolencentrale in Eemshaven. Foto Kees van de Veen / ANP

Zestig jaar geleden sloot Nederland een eerste bilaterale investeringsbeschermingsverdrag (Bilateral Investment Treaty, ook wel: BIT) af. Zes decennia later blijken multinationals met deze Nederlandse verdragen in de hand overheidsbeleid aan te vechten om hun belangen veilig te stellen. De fossiele industrie vertraagt op deze manier bijvoorbeeld klimaatbeleid, mijnbouwbedrijven verzwakken milieubeleid. Vanwege de impact op ons eigen klimaatbeleid kondigde Nederland eind vorig jaar aan uit het internationale Energy Charter Treaty (ECT) te stappen. Dat is een goed begin, maar nu is het moment om álle investeringsverdragen die we hebben afgesloten, te beëindigen.

Na het eerste verdrag met Tunesië tekende Nederland nog 106 andere Bilateral Investment Treaties met landen over de hele wereld, vooral in Azië, Afrika en Latijns-Amerika, waarvan er momenteel nog 75 in bedrijf zijn. Deze verdragen beschermen buitenlandse investeringen, vanuit de theorie dat die lokale economische groei bevorderen. Maar talloze onderzoeken laten zien dat dergelijke verdragen in praktijk geen bijdrage leveren aan het aantrekken van investeringen, laat staan van investeringen in duurzame activiteiten. Onderzoek toont ook aan dat deze verdragen in praktijk juist aanzienlijke nadelige gevolgen hebben voor mens en milieu. Het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) waarschuwde vorig jaar dat investeerders in fossiele brandstoffen investeringsverdragen kunnen gebruiken om klimaatwetgeving aan te vechten.

Een belangrijke pijler onder het Energy Charter Treaty en de meeste BIT’s is het investor-to-state dispute settlement (ISDS)-mechanisme. Dit mechanisme stelt buitenlandse investeerders in staat om, buiten de nationale rechtssystemen, overheden aan te klagen en compensatie te claimen voor het mogelijk mislopen van toekomstige winsten als gevolg van nieuw beleid. Zo kon in 2014 het Amerikaanse mijnbedrijf Newmont via een Nederlandse BIT Indonesië aanklagen, toen dat land besloot exportrestricties op onbewerkte grondstoffen in te voeren en zo de lokale economie te bevorderen. Pas nadat het bedrijf speciale uitzonderingen van de Indonesische overheid had gekregen, trok het de claim weer in. Het dreigen met een claim zet overheden aantoonbaar onder druk om beleid af te zwakken of zelfs helemaal in te trekken.

Miljarden aan claims

Nederland is de spil in dit systeem: het is na de Verenigde Staten het populairste land van waaruit claims worden ingediend. Multinationals uit de hele wereld hebben zich niet alleen vanwege ons gunstige belastingklimaat, maar ook vanwege onze BIT’s met andere landen – waarop ze kunnen meeliften – in Nederland gevestigd. Dat heeft de afgelopen decennia geleid tot een totaal van 105 miljard dollar aan claims via Nederland, waarvan het grootste deel is ingediend door brievenbusmaatschappijen.

De fossiele industrie is verantwoordelijk voor een groot deel van alle Nederlandse zaken. Grote klimaatvervuilers als Shell, ExxonMobil, Total, ConocoPhillips en Eni klaagden via onze BIT’s Nigeria, Filippijnen, Oeganda en Venezuela aan voor het invoeren van belastingheffingen of boetes voor olievervuiling. In 2021 ondervond Nederland aan den lijve hoe dat voelt, toen de Duitse energiebedrijven RWE en Uniper de Nederlandse staat aanklaagden vanwege het besluit om per 2030 hun kolencentrales te sluiten. De energiebedrijven gebruikten voor die claim het ISDS-mechanisme uit het Energy Charter Treaty.

Lees ook: Overheid hoeft energieleveranciers niet te compenseren voor vervroegde sluiting van kolencentrales

Er is veel veranderd in de laatste zestig jaar. Met de beslissing om uit het ECT te stappen laat Nederland zien dat het de gevolgen van ons verouderde handelssysteem serieus begint te nemen. Een logische vervolgstap is om ook de 75 bestaande BIT’s met ISDS tegen het licht te houden.

Gegijzeld door multinationals

Als een land eenzijdig een BIT met Nederland zou willen opzeggen, treedt de zogenoemde sunset clause in werking, waardoor bestaande investeringen ondanks de (eenzijdige) opzegging nog tien tot vijftien jaar beschermd blijven. Om dat te voorkomen is het dus beter om dit soort verdragen van twee kanten te beëindigen. Het opzeggen van een BIT leidt er niet direct toe dat een land geen investeringen meer ontvangt. Sterker nog: sommige landen die hun BIT’s hebben opgezegd, zoals Indonesië, hebben daarna juist meer investeringen ontvangen.

Nederland heeft de mogelijkheid voor zichzelf en voor andere landen beleidsruimte te creëren om de sociale, klimaat- en energiedoelstellingen van de 21ste eeuw wél te halen. De enige manier om ervoor te zorgen dat klimaat- en milieuwetgeving, of broodnodig arbeids- en gezondheidsbeleid niet langer via Nederland door multinationals worden gegijzeld, is het volledig beëindigen van de 75 nu bestaande BIT’s.

Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 17 mei 2023.

Manifestatie tegen Jodenhaat en antisemitisme in Amsterdam verliep rustig

admin
November 28, 2024
0

Bij het stadhuis in het centrum van Amsterdam hadden zich donderdagavond honderden betogers verzameld voor een demonstratie tegen antisemitisme. Het protest verliep rustig, al is er vanwege de eerdere onrust in Amsterdam veel politie op de been in de binnenstad. Enkele pro-Palestijnse tegendemonstranten werden vrijwel direct uit de menigte weggeleid.

Al eerder had de Amsterdamse driehoek (de burgemeester, het OM en de politie) een aangekondigde pro-Palestijnse tegendemonstratie op dezelfde plek verboden. Dat protest mocht wel plaatsvinden op het Museumplein, zei de gemeente.

Enkele actievoerders hebben desondanks toch pro-Palestijnse leuzen geroepen bij de manifestatie tegen Jodenhaat. De politie zei dat deze mensen naar het Museumplein moesten vertrekken of anders gearresteerd zouden worden. Voor zover bekend zijn er geen arrestaties verricht.

Bussen onder politiebegeleiding

De demonstratie tegen antisemitisme stond eigenlijk gepland op de Dam. Maar omdat daar veel winkelend publiek is vanwege de aanloop naar de feestdagen en 5 december, verplaatste de gemeente het protest naar het plein voor de Stopera.

Toen de manifestatie begon rond 19.00 uur kwam een deel van de betogers in bussen onder politiebegeleiding aan. De bussen vervoerden onder andere mensen uit de streng christelijke gemeenten Nijkerk, Urk en Staphorst, die de demonstratie wilden bijwonen. Veel mensen droegen de Israëlische vlag mee.

De demonstratie werd georganiseerd door onder meer Christenen voor Israël, het CIDI en Centraal Joods Overleg.

Met medewerking van Denise Retera.

Nationaal Archief twijfelt over digitaal beschikbaar maken van strafdossiers Tweede Wereldoorlog

admin
November 28, 2024
0

Miljoenen pagina’s zijn inmiddels gescand. Alles staat bij het Nationaal Archief klaar om vanaf begin volgend jaar de strafdossiers van zo’n 425.000 mensen, die na de Tweede Wereldoorlog verdacht werden van collaboratie met de Duitsers, online te zetten. Uiteindelijk moet dat het grootste digitaal doorzoekbare oorlogsarchief in Nederland worden. Maar ruim een maand voor de deadline twijfelt het Nationaal Archief of de privacyrechten van ‘foute Nederlanders’ die nog in leven zijn, voldoende beschermd worden. Daarbij is het vooral wachten op bevindingen van de Autoriteit Persoonsgegevens, die volgende week antwoord geeft op de vraag of digitale ontsluiting van al die strafdossiers juridisch door de beugel kan.

In een interne, tot afgelopen donderdag vertrouwelijke notitie van het Nationale Archief, werd al in 2023 gewaarschuwd voor de risico’s van schadeclaims en torenhoge boetes van de Autoriteit Persoonsgegevens, die kunnen oplopen tot 750.000 euro per overtreding. Aan de notitie werd verder geen ruchtbaarheid gegeven en werd ook niet besproken met de direct betrokken maatschappelijke organisaties. Wel werd er afgelopen augustus besloten om pas op de plaats te maken met volledige digitale ontsluiting.

Vanaf januari worden eerst de zwaarste gevallen digitaal gepubliceerd omdat die al publiek bekend zijn, zoals bijvoorbeeld de Drie van Breda. Vanaf juli 2025 zouden de andere strafdossiers moeten volgen, onder meer van mensen die na opsporingsonderzoek niet voor de rechter kwamen, of helemaal niet werden veroordeeld. Dat gaat om, naar schatting, 329.000 dossiers.

Strafbare feiten

Maar volgens die eigen notitie moet er veel meer gebeuren om de rechten van nog levende betrokkenen in die dossiers te beschermen, zeker als hun persoonsgegevens direct herleidbaar zijn tot strafbare feiten. Zo moet herleidbaar zijn wie digitaal naar informatie zoekt en mogen digitale persoonsgegevens niet via zoekmachines als Google te vinden zijn. En er moet een speciale tool komen die kwetsbare persoonsgegevens herkent en die kan anonimiseren. Er zijn passende waarborgen nodig „voor informatie die betrekking heeft op bijzondere of strafrechtelijke persoonsgegevens van mogelijk nog levende betrokkenen” luidt het letterlijke advies uit de notitie. Maar niet alle adviezen zijn opgevolgd.

Het is de vraag of de Autoriteit Persoonsgegevens, dat inmiddels wel over dat vertrouwelijke advies beschikt, volgende week genoegen neemt met de manier waarop nu wordt omgegaan met de privacyrechten van nog levende betrokkenen.

Het is een risicovolle onderneming

Charles Jeurgens
hoogleraar archiefwetenschap UvA

„Het is een risicovolle onderneming”, constateerde professor Charles Jeurgens, hoogleraar archiefwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam, afgelopen juni in een wel openbare externe risicoanalyse. Die was gemaakt op verzoek van het Nationaal Archief en de Werkgroep Herkenning, een platform van nabestaanden van ‘foute Nederlanders’.

Documenten uit het Nationaal Archief worden ingescand in de scanstraat.

Miljoenen documenten met informatie uit strafdossiers zijn ingescand bij het Nationaal Archief.

Foto’s: Dieuwertje Bravenboer

Ook Jeurgens concludeert dat er „het risico is dat de rechten en vrijheden van betrokkenen worden aangetast, met mogelijk reputatieschade”. En dat ook het Nationaal Archief als verwerkingsverantwoordelijke „het risico loopt dat hij op de vingers kan worden getikt door de Autoriteit Persoonsgegevens of geconfronteerd kan worden met rechtszaken”.

Tegelijkertijd zegt Jeurgens in een toelichting dat er geen jurisprudentie voorhanden is „waarmee te voorspellen is hoe rechters straks oordelen”. Europese regelgeving maakt het volgens Jeurgens mogelijk om privacywetgeving op te rekken als het om historische archieven met betrekking tot Holocaust en genocide gaat. Maar dan moet Nederland die Europese regelgeving wel implementeren in de Nederlandse wetgeving en dat is tot nu toe nog niet gebeurd.

Digitale ontsluiting van belang

Het Centraal Joods Overleg (CJO) heeft inmiddels opgeroepen om dat alsnog te doen bij de behandeling van de nieuwe Archiefwet, begin volgend jaar in de Tweede Kamer. Dat kan volgens het CJO op korte termijn „en dus met minimale vertraging”.

Dat zou niet alleen meer armslag bieden bij digitale beschikbaarheid van die strafdossiers na de oorlog, maar ook voor andere oorlogsarchieven die binnenkort openbaar worden, zoals die van het Rode Kruis.

Met name voor Joodse nabestaanden is digitale ontsluiting van die strafdossiers van belang omdat er nu alleen nog maar op naam van verdachten gezocht kan worden, niet op die van slachtoffers. „Dat is een grote belemmering om de geschiedenis van hun vermoorde familieleden te weten te komen”, aldus het CJO. „Complete openheid is het recht van overlevenden, nabestaanden en alle burgers om volledig te begrijpen wat er gebeurd is in de donkerste dagen van de Nederlandse geschiedenis.”

Na het debat met minister Bruins begint het gesprek over zijn begroting pas echt – zonder hem

admin
November 28, 2024
0

De oppositie in de Tweede Kamer vond het donderdagochtend een merkwaardige situatie. De minister van Onderwijs die in de grote debatzaal zijn bezuinigingen op onderwijs en wetenschap zou gaan verdedigen, terwijl achter de schermen nog volop over die bezuinigingen werd onderhandeld – door anderen. De fractievoorzitters van de coalitiepartijen hadden woensdag de hele dag gesprekken gevoerd met vier oppositiepartijen over alternatieven voor de bezuinigingen, de verwachting was dat ze daar donderdag mee verder zouden gaan. Kon het debat niet beter uitgesteld worden tot die onderhandelingen afgerond waren? Of anders naderhand nogmaals heropend worden?

Maar de coalitie wilde niet meegaan in die verzoeken. Er waren dinsdagavond in het eerste deel van het debat allerlei vragen gesteld aan de minister en die moest hij nu beantwoorden. De minister zelf zag ook geen probleem. Hij liet niet merken of hij het vervelend vond dat er achter zijn rug om onderhandeld werd. Ook was niet aan hem te zien of hij zich het verwijt aantrok van PVV, VVD en BBB dat in de wandelgangen rondging. De minister had volgens de coalitiepartners moeten zorgen dat zijn begroting voldoende draagvlak kreeg, zo viel daar te horen. Nu waren er binnen de oppositie twee blokken gevormd die beiden dreigden de begroting weg te stemmen als die half december in de Eerste Kamer zou worden behandeld.

Monsterverbond

En zo begon Eppo Bruins (NSC) bij het debat ogenschijnlijk onverstoorbaar aan zijn uiteenzetting waarom de bezuinigingen op onderwijs noodzakelijk zijn, en hoe hij die wil uitvoeren. Het kabinet kiest ervoor om te investeren in veiligheid, de bestaanszekerheid van mensen en het gezond houden van de overheidsfinanciën, zei hij, en daarom moet er bezuinigd worden op onderwijs. „Maar we moeten het ook in perspectief blijven zien. Er gaat nog steeds heel veel geld naar onderwijs en wetenschap.”

Dogukan Ergin (Denk) vroeg of de minister zich niet „onder curatele gesteld” voelde door de fractievoorzitters die aan het onderhandelen waren over „zijn” begroting. Bruins liet zich niet van de wijs brengen: „Ik vind het belangrijk om het parlementaire proces op een ordentelijke manier te doorlopen. En ik sta vandaag hier in de Tweede Kamer om onze OCW-begroting te verdedigen en om zoveel mogelijk fracties te overtuigen van de inzet van het kabinet. Hoe het in de Eerste Kamer gaat lopen, dat kan ik niet voorspellen.”

Langstudeerboete

Bruins ging niet dieper in op die voorstellen. De ergernis van de oppositie daarover werd nog versterkt doordat hij ook niet veel duidelijkheid kon geven over de manier waarop hij een van de meest omstreden bezuinigingsplannen wil uitvoeren: de verhoging van het collegegeld voor studenten die langer over hun studie doen dan daarvoor staat.

Volgens Bruins blijkt de invoering van deze ‘langstudeermaatregel’ (door tegenstanders omgedoopt tot ‘langstudeerboete’), die de schatkist jaarlijks bijna 300 miljoen euro moet besparen, ingewikkelder dan gedacht en kan die op zijn vroegst in het studiejaar 2028/29 ingaan. Maar in het hoofdlijnenakkoord is vanaf 2026 al een deel van deze bezuiniging ingeboekt.

Bruins zei dat hij daar niet onderuit kan. „Dus we zullen alternatieve bezuiniging moeten vinden op de OCW-begroting. Dat schoot D66 en GroenLinks-PvdA in het verkeerde keelgat, zij vonden dat „onbehoorlijk bestuur”, omdat het bij studenten en onderwijsinstellingen onzekerheid geeft over de toekomst.

Het debat leidde niet tot toenadering tussen coalitie en oppositie. Pogingen om tot een oplossing te komen vonden opnieuw plaats elders in het Kamergebouw. Eerst kwamen achter de schermen de fractievoorzitters van de coalitie bij elkaar, vervolgens de financieel woordvoerders. Aan het eind van de middag was ook het ‘monsterverbond’ aan tafel uitgenodigd.

De verwachting is dat de onderhandelingen de komende dagen zullen doorgaan. Mocht er voor de stemming over de begroting, die staat gepland op donderdag 5 december, een deal liggen, dan wil GroenLinks-PvdA het debat heropenen. De vraag is of de coalitie daar dan wel mee instemt.

Luister naar