Dieuwertje Blok: ‘Herdenken gaat om de verbinding met nu en de toekomst’

„Twee minuten stilte zijn een verademing”, zegt tv- en radiopresentator Dieuwertje Blok in haar voordracht op de Dam, na het leggen van de kransen. „Even weg van het geschreeuw en terug bij jezelf, bij je eigen gedachten, je eigen geweten.” Ze vertelt over haar moeder, een Joodse vrouw die op haar 17de – de leeftijd waarop Blok zelf de vrijheid opzocht door uit huis te gaan – met een steeds kleinere wereld te maken kreeg. Overal verschenen borden met de tekst ‘Verboden voor Joden’. Uiteindelijk heeft de moeder van Blok tweeënhalf jaar lang ondergedoken gezeten, zonder te veel geluid te mogen maken.

Duizenden mensen waren donderdagavond bijeen op de Dam in Amsterdam voor de Nationale Herdenking. Ook de koning en koningin, de burgemeester van Amsterdam, de premier en de voorzitters van de Eerste en Tweede Kamer waren aanwezig. Koning Willem-Alexander en koningin Maxima legden, voorafgaand aan de twee minuten stilte om 20.00 uur, de eerste krans bij het Nationaal Monument.

Tijdens de twee minuten stilte, en vaker, denkt Blok altijd aan Jaap en Ans de Haan, het stel bij wie haar grootouders en haar moeder onderdoken. Het destijds jonge gezin keek niet weg toen alle borden verschenen, maar durfde volgens Blok moedige keuzes te maken. „Het was voor hen zo vanzelfsprekend om te kiezen voor een groter belang dan henzelf, een keuze met gevaar voor eigen leven.”

Verraden en gefusilleerd

Jaap werkte ook in de drukkerij van verzetskrant Trouw. Hij werd begin februari 1945 verraden en met andere medewerkers gefusilleerd. Blok: „Hij en Ans zijn mijn voorbeelden. Thea moest opgroeien zonder vader, ik besta dankzij mensen als Jaap en Ans.”

„Herdenken is voor mij niet passief, niet alleen iets van het verleden”, zegt Blok. „Het gaat voor mij ook om de verbinding die je maakt met nu en de toekomst. Wat doe je met de onverdraagzaamheid van nu, die in je eigen land en in je eigen buurt bestaat?”

„Mijn moeder werd Joods door de oorlog. Ze werd teruggebracht tot één facet van de veelzijdige diamant die ze was. Ieder mens is zo’n veelzijdige diamant, met een naam, een gezicht, een geschiedenis en een eigen verhaal. Maar hoe makkelijk brengen wij nog altijd mensen terug tot maar een klein deeltje van dat verhaal?”

„Het is heel mooi om één keer per jaar twee minuten te herdenken, maar deze vragen zouden ons elke dag bezig moeten houden”, zegt Blok aan het einde van haar speech. „Hoe kunnen we leren van de geschiedenis en wat kunnen we zelf? Daar sta ik bij stil, en niet alleen op 4 mei.”

‘Mijn pappo’

Kort na de twee minuten stilte hield de 17-jarige Loewana Weiss uit Enschede een voordracht: ‘Mijn pappo’. Die ging over haar opa, een Sinti die volgens haar bijna nooit over de oorlog sprak. Toen ze hem interviewde ontdekte ze dat hij tijdens de oorlog Duitsland ontvluchtte en in Nederland bij het circus terechtkwam in de orkestbak. Ook daar bleek hij niet veilig: door SS’ers werd hij opgehaald en naar Auschwitz gestuurd. De opa van Loewana overleefde alleen omdat de SS’er zo van zijn muziek hield, vertelde ze. „Ik wist nooit van de oorlog. Nu weet ik het wel”, zo besluit ze haar voordracht.

Naar schatting werden ongeveer een half miljoen Sinti en Roma, grofweg de helft van de Europese bevolking, tijdens de Tweede Wereldoorlog omgebracht. De nazi’s zagen hen als een inferieur ras.