N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data92794410-dc0d46.jpg)
Foto Getty Images
Vier jaar geleden vluchtte ik uit Ter Apel, het deportatiekamp waar ik voor mijn laatste dagen in de asielprocedure naar toe werd gebracht. Functionarissen van de Dienst Terugkeer en Vertrek bleven om mijn paspoort vragen, zodat ze me konden uitzetten. Ik werd geïntimideerd. Als ik niet zou meewerken, konden ze me in een cel vastzetten en gedwongen uitzetten, herhaalden ze steeds. Dus vertrok ik, naar Amsterdam – mét mijn paspoort, maar zonder een verblijfsvergunning.
In mijn tweeënhalf jaar durende asielprocedure in Nederland heb ik eindelijk geleerd wat vrijheid is. Ik leerde hoe het is om openlijk als mezelf te leven, als een trotse trans vrouw. Ik heb me hier veilig gevoeld op een manier die ik nog nooit eerder heb ervaren. In juni 2018 kwam ik gebroken naar Amsterdam. Zonder asielstatus, dakloos en bang om gevangen gezet en uitgezet te worden.
Ik vertrouwde niemand meer. In de laatste weken van mijn asielprocedure was ik zo gespannen dat ik doorlopend hoofdpijn had en deden mijn spieren zoveel pijn dat ik soms mijn bed niet uit kon komen. Ik onthield niets meer, laat staan de informatie die het COA of mijn advocaat me gaven. Mijn rechterhand trilde alsof ik aan een ernstige ziekte leed.
Na de asielprocedure kon ik nauwelijks twee zinnen achter elkaar uitspreken zonder in hysterisch huilen uit te barsten. Een trans en sekswerk-activist opende haar huis voor me. Ze vroeg geen huur en legde me geen verplichtingen op, behalve proberen beter te worden. Ik werd toegelaten tot een centrum voor interculturele psychiatrie, waar ik werd geholpen bij mijn herstel. Voor mij is Amsterdam werkelijk ‘de stad waar alles kan’. Hier heb ik mijn stem gevonden. Hier kon ik serieus gaan schrijven. Amsterdam laat me vaak vergeten dat ik ongedocumenteerd ben.
Bijna drie jaar van mijn leven heb ik geprobeerd de IND te overtuigen van iets wat voor mij overduidelijk is: dat ik als trans vrouw in gevaar was in Mexico. Nu ik daarop terugkijk, zie ik dat ik nooit echt kans van slagen had. De IND is een grote bureaucratische machine met eindeloos veel geld en tijd. Voor elk bewijs dat ik aandroeg, vonden ze een manier om het te negeren, weerleggen of vervormen. Ik was een nummertje op de roulettetafel waarmee ze voor altijd konden blijven spelen.
Giftige machocultuur
Door de giftige machocultuur en alle trauma’s die mij daar hebben gevormd, is een ‘normaal’ leven in Mexico voor mij onbereikbaar geworden. Dat begint al bij kleine dingen. Het idee dat me bij een nieuwe werkgever of zelfs maar bij de bank wordt gevraagd of ik een man of een vrouw ben. Dat ik altijd maar smoesjes moet bedenken over waarom ik boven de dertig ben, ongetrouwd en geen kinderen heb.
Uiteindelijk vrees ik vooral het geweld. Mexico is het tweede meest dodelijke land op aarde voor trans personen. Ik ben te oud en te moe om opnieuw te beginnen. In het beste geval lukt het me in Mexico te overleven, maar dat is geen leven. Ik kan niet terug, ik wil niet terug, ik ga niet terug.
Gedurende de procedure raadden vrienden en kennissen me keer op keer aan om voor de papieren met een Nederlander te trouwen. Dat zou de makkelijke weg zijn geweest. Maar ik geloof dat ik hier om een valide reden ben. Dat mijn levensgeschiedenis genoeg zou moeten zijn om asiel te krijgen. Als ik opgeef en Nederland verlaat, is dat een klap in het gezicht van de trans vrouwen die na mij komen. Het schept een precedent en zou de indruk wekken dat de IND het bij het rechte eind heeft, terwijl mijn leven en dat van anderen zoals ik het tegendeel bewijzen.
In de asielprocedure werd het me duidelijk dat asiel verlenen geen kwestie van menslievendheid is. Het is een industrie en een onderhandelingsinstrument van de staat op het internationale toneel. Het is een instrument dat Turkije en Marokko hebben gebruikt om het bange Europa hun wil op te leggen. Op haar beurt gebruikt Europa de weinige vluchtelingen die ze toelaat om bepaalde landen er slecht uit te laten zien. Hoe kun je anders uitleggen dat vluchtelingen uit de door Rusland gesteunde oorlog in Syrië wel een status kregen, en de slachtoffers van de door de Verenigde Staten gesteunde oorlog in Irak niet?
Of denk aan de voorkeursbehandeling die lhbt-vluchtelingen uit Poetins Rusland tot voor kort kregen ten opzichte van Oekraïners, ondanks het feit dat lhbt’ers uit beide gemeenschappen duidelijke problemen ervoeren in hun thuisland. Deze situatie is in 2022 compleet omgekeerd: de Oekraïners zijn het liefje van de asielprocedure geworden en krijgen een voorkeursbehandeling ten opzichte van vluchtelingen uit landen die als ‘onbeschaafd’ worden gezien.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2021/05/data71518849-3aeee8.jpg)
Lees ook: Nederland zet Soedanese asielzoekers uit die gemarteld worden – hoe kan dit?
Gewapende agenten
Ik moet denken aan de vijf Somalische kinderen die ik verzorgde in de crèche bij mijn azc in Limburg. Die kinderen zijn hier geboren maar werden uit het azc gesleept door gewapende agenten en naar Italië gestuurd, een land waar ze nog nooit waren geweest en geen huis hadden. Alleen maar omdat hun moeder, jaren terug, daar haar eerste stap in Europa zette.
Zij zijn de slachtoffers van de achterhaalde jus sanguinis (het recht van het bloed) in Europa, dat vasthoudt aan het idee dat je je nationaliteit erft van je ouders, in plaats van de plek waar je bent geboren (jus soli – het recht van de grond) zoals onder andere de Verenigde Staten hanteren. Deze Europese vloek zal de Somalische kinderen hun leven lang achtervolgen, omdat ze zijn verdreven uit het eerste land dat een thuis was voor hen.
In mijn tweeënhalf jaar in het systeem leerde ik dat je zo veel mogelijk kaarten moet trekken als je écht een asielstatus wilt krijgen. Opties zijn het veranderen van religie, doen alsof je lhbti bent of een politieke dissident. Je kunt de gek spelen, of suïcidaal. Je kunt zwanger worden (al is het maar om tijd te rekken), je paspoort vernietigen, je nationaliteit en je leeftijd faken, doen alsof je in slavernij hebt geleefd of slachtoffer bent van mensenhandel. Je kunt seks hebben met mensen met wie je dat in andere omstandigheden niet zou doen, hiv oplopen of verergeren, zeuren over een of andere chronische ziekte. Alles waardoor je kwetsbaarder lijkt, kan jou helpen.
De voorwaarden waarmee een land als ‘veilig’ of ‘onveilig’ wordt bestempeld, zijn arbitrair en ambigu. Er liggen regels en afspraken die speciaal zijn opgesteld om zo veel mogelijk mensen buiten te houden. Het is steeds moeilijker geworden voor onderdrukte en gemarginaliseerde personen om hun asielaanvraag hier te doen. Het Nederlandse systeem is zo ingericht dat je óf een hulpeloos slachtoffer bent óf helemaal geen slachtoffer en nergens recht op hebt.
Maar dit systeem werkt niet voor mensen die hun leven lang onderdrukt zijn, zoals trans vrouwen uit Zuid- en Midden-Amerika, omdat zij gewend zijn om hun pijn te verstoppen en ze de verschrikkelijkste episodes uit hun levens zo weten te compartimenteren dat ze overeind kunnen blijven.
Achterhaalde ideeën
Samen met mijn vriendin en mentor Willemijn van Kempen en met de steun van Transgender Netwerk Nederland schreef ik een rapport over de behandeling van Latijns-Amerikaanse transgender vluchtelingen in Nederland. We ontdekten dat de lhb en t versmolten zijn in de asielprocedure en dat er bij de IND geen specifieke richtlijnen bestaan als het gaat om genderidentiteit; de dienst houdt er achterhaalde ideeën op na over wat sekse en gender zijn.
Ook ontdekten we bij de IND maar weinig erkenning van het fenomeen oorzaak en gevolg. Zoals dat een trans Latina maar moeilijk aan werk komt zonder paspoort, waardoor ze voor haar levensonderhoud vaker moet uitwijken naar prostitutie, waardoor ze in aanraking met de politie kan komen. Dit wordt door de IND platgeslagen tot de simpele conclusie dat deze vrouw in aanraking is geweest met de politie omdat ze iets onwettigs deed, en dus crimineel is.
In 2021 bood de Nederlandse regering haar excuses aan voor het gedwongen steriliseren van trans personen als zij hun genderidentiteit erkend wilden zien in hun paspoort – een praktijk die van 1985 tot 2014 in dit land voorkwam. Ik hoop dat Nederland uiteindelijk zal erkennen hoe verschillende identiteiten inwerken op elkaar en op iemands kansen in de samenleving.
Een mens kan niet altijd onderweg blijven, op zoek naar een bank om op te slapen
Ik werk nog steeds aan mezelf. Ik leer mezelf te waarderen en te vertrouwen. Ik probeer de schade te herstellen die de samenleving heeft aangericht door niet klaar te staan voor iemand zoals ik. Hoe warm Amsterdam me ook heeft verwelkomd, als ongedocumenteerde leefde ik de afgelopen jaren van wat ik bijeen kon schrapen. Zonder de prachtige mensen in mijn omgeving was ik verloren geweest.
Bedenk: zonder verblijfsstatus kon ik niet naar school, niet studeren en geen baan zoeken. Wie wordt gesnapt tijdens zwart werk loopt het risico te worden uitgezet. Ik kon geen huurcontract aangaan. Alleen een noodsituatie zou mij ertoe kunnen bewegen naar een arts te gaan: uit angst voor hoge kosten of dat de politie gebeld zou worden als ik mijn Mexicaanse paspoort zou tonen, en ik geen verzekeringspasje kon laten zien. Tijdens de Covid-lockdowns was ik bang om naar buiten te gaan, omdat ik op elk moment gevraagd kon worden me te identificeren. En toch was het leven hier beter dan het leven dat ik had in Mexico, omdat de vrees voor geweld als gevolg van mijn identiteit hier minder acuut is. Maar een mens kan niet altijd maar onderweg blijven, op zoek naar onderdak of naar een bank om op te slapen voor een paar dagen of weken per keer.
Begin 2021 heb ik mijn asielzaak heropend. Ik vond een advocaat die het verzoek hiertoe wilde indienen en meldde me opnieuw bij Ter Apel voor registratie. Ik wachtte een jaar op een interview met de IND. Nog diezelfde avond ontving ik een ‘voornemen’ tot een negatief oordeel. Mijn eerste keer in de procedure oordeelde de IND telkens dat mijn zorgen te subjectief en te persoonlijk waren en daarom niet goed onderbouwd. Nu beargumenteert de IND de afwijzing door te zeggen dat het bewijs dat ik aandraag ‘te algemeen’ is. Het geeft me het gevoel dat wat ik ook zeg of doe, de IND de poort gesloten houdt en blijft weigeren me toegang te geven tot een leven waarin ik mezelf kan zijn.
Terwijl ik dit schrijf, heb ik bij de rechter beroep aangetekend tegen de beslissing van de IND. Ik heb een manuscript meegestuurd. Dat boek is mijn laatste hoop. In de media wordt vaak ofwel over of tégen vluchtelingen gesproken. Met deze brief en mijn boek De waarheid zal me bevrijden, hoop ik daar verandering in te brengen en een venster te openen. Met deze brief laat ik mijn stem horen. Want luister: Ik kan niet terug, ik wil niet terug, ik ga niet terug.
