N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/wp-content/blogs.dir/114/files/2019/01/hertzberger-rosanne-2-online-artikel.png)
Tijdens de coronacrisis was het ministerie van VWS bezorgd dat verkeerde informatie ervoor zou zorgen dat mensen er verkeerde gedachten op na zouden houden. Ze zouden kunnen geloven dat een geheim genootschap van ambtenaren, communicatie-experts, artsen, wetenschappers, bloggers en columnisten de media zouden beïnvloeden waardoor ze sommige berichten niet of nauwelijks zouden tegenkomen.
Om te voorkomen dat mensen dit soort verkeerde ideeën erop na zouden houden, zette het ministerie een geheim genootschap van ambtenaren, communicatie-experts, artsen, wetenschappers, bloggers en columnisten aan het werk om ervoor te zorgen dat het publiek sommige berichten niet of nauwelijks zou tegenkomen.
Het geheime genootschap heette een ‘denktank’. Die bestond al sinds 2017, toen de vaccinatiegraad in een paar jaar tijd van ongeveer 95 procent naar 92 procent was gedaald en minister Blokhuis (VWS, ChristenUnie) met een offensief begon. Toen de coronacrisis uitbrak was het vanaf dag één de grootste zorg om de informatievoorziening te controleren. En wat werkt er beter dan zo’n fijnmazig netwerk van gezaghebbende, vertrouwenwekkende denktankleden?
Het is tot op heden onduidelijk wie meedoet aan deze door de overheid geïnitieerde informatiemanipulatie en wie besluit welke informatie wenselijk en onwenselijk is. Het heeft in ieder geval grote invloed op het publieke debat. Zo was het lange tijd onbespreekbaar om de oorsprong van het coronavirus vrij te bediscussiëren. Socialemediabedrijven hadden de mogelijkheid dat het virus uit een laboratoriumongeluk was ontsprongen, bestempeld als desinformatie. Toen de Wereldgezondheidsorganisatie een team naar Wuhan stuurde om precies die mogelijkheid te onderzoeken, werden de bans en blocks snel teruggedraaid. De hypothese bleek toch niet louter voorbehouden aan wappies.
De informatiecampagne deed me denken aan recent NRC-onderzoek waarin duidelijk werd dat het Algemeen Handelsblad ten tijde van de Koude Oorlog berichten van de veiligheidsdiensten in de krant publiceerde. Tegen de onvrije propaganda van de communistische heilstaat was het geoorloofd om ook de eigen onafhankelijke pers voor geheime staatsinformatie in te zetten.
De coronapandemie brak uit in een tijd waarin het establishment er ook van overtuigd was geraakt dat we ons in een soort Koude Oorlog bevonden. Een informatie-oorlog tussen feiten en alternatieve feiten, pro-wetenschap en anti-wetenschap, nieuws en nepnieuws. Hoe hadden Amerikanen het anders in hun hoofd gehaald om voor Trump te stemmen? Dat moest op een door de Russen ingestoken misverstand berusten. Hoe kon Brexit gebeuren? Juist. Leugens en misleiding, via Facebook, Cambridge Analytica – dat was toch de enige manier? Als die Brexit-stemmers over de correcte informatie hadden beschikt, hadden ze nooit de verkeerde keuze kunnen maken.
De redacteuren van traditionele media tref je niet meer zo snel in conclaaf met het ministerie van VWS aan. Maar medewerkers van socialemediaplatforms blijken dus zeer bereidwillig om bij te dragen aan de pogingen van het ministerie om correcte informatie te bevorderen. En daarvoor hoeven ze niet meer zulke paardenmiddelen als vroeger te gebruiken. Ze kunnen informatie nu simpelweg algoritmisch onschadelijk maken. Het tegenovergestelde van ‘Search Engine Optimization’. Je laat het domweg in de krochten van het internet verdwijnen.
Een van de leden van de denktank is Ted van Essen, die wekelijks spreekuur houdt bij het programma Tijd voor Max. Hij ziet er geen kwaad in. De denktank volgt de wetenschap, en wie dat niet doet is volgens dokter van Essen „van God los”. Zo absoluut is die wetenschappelijke waarheid volgens van Essen.
Juist de laatste dragers van vertrouwen in de maatschappij, artsen en wetenschappers, laten zich voor het karretje van VWS spannen. Maar ze vergeten één ding: informatie is altijd minder belangrijk in hoe mensen keuzes maken dan vertrouwen in de instanties waar de informatie vandaan komt. En als er iets beschadigd raakt door dit soort heimelijke manipulatie, is dat het wel. Het vertrouwen.
Rosanne Hertzberger is microbioloog.
