Pluizen in het huwelijk van Hollywoodkoppel ‘John en Gena’

Posted on by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Reportage

‘John en Gena’ Toneelgroep Wunderbaum maakt een voorstelling over hollywoodkoppel John Cassevetes en Gena Rowlands. Hoe waren de verhoudingen? De rollen kaatsen tijdens de repetities genderblind over en weer.






Regisseuse Lizzy Timmer en acteurs Elsie de Brauw, Wine Dierickx en Bert Luppes bij de repetities van ‘John en Gena’.
Regisseuse Lizzy Timmer en acteurs Elsie de Brauw, Wine Dierickx en Bert Luppes bij de repetities van ‘John en Gena’.

Foto Salih Kilic

Theatermaken bij Wunderbaum is eindeloos discussiëren. Wat wil die vrouw, wat wil die man? Wat wil John, wat wil Gena? Ze hebben het over het Amerikaanse filmkoppel John Cassavetes en Gena Rowlands. Over hen zullen vier acteurs en een saxofonist het stuk John en Gena maken en spelen.

Nu wordt het stuk nog uitgehakt. Er worden laptops opengeklapt, om hun punt te maken doen de acteurs stukjes tekst die ze zelf schreven. Bert Luppes wordt een smalende man, Wine Dierickx een tegendraadse vrouw. En de verslaggeefster schuift naar het puntje van haar stoel, gebiologeerd door de afspiegelingen van filmer John Cassavetes (1929-1989) en actrice Gena Rowlands (1930).

„John en Gena hielden van Hollywoodglamour”, zegt regisseuse Lizzy Timmer, aanstichtster van dit project, hun fan sinds ze in haar tienerjaren hun films verslond. Ook waren ze boegbeelden van de alternatieve Amerikaanse cinema in de jaren zestig en zeventig. En, zoals het legendes betaamt, ze zijn zowat vergeten. Hooguit vallen hun namen nog als Peter ‘Columbo’ Falk ter sprake komt. Hij schittert in veel van hun films, acteert daar niet op de automatische piloot („Just one more thing…”) maar grensverleggend, veelal als een verholen lieve man met een veel te grote mond die wil weten hoe je in godsnaam gelukkig zou kunnen worden. En dat willen alle Cassavetes-personages wel eens weten. Maar waar moeten ze beginnen?

Bert Luppes en Elsie de Brauw.
Foto Salih Kilic

Acteursrollen uitpluizen

Voor de voorstelling John en Gena herschept theatermaakster Lizzy Timmer voor de groep Wunderbaum scènes uit hun lievelingsfilms. Uit A Woman Under the Influence. Opening Night. Love Streams. Minnie and Moskowitz. Bent u daar nog? De acteurs wel. Onvermoeibaar de verhouding tussen rol en acteur uitpluizend, veroveren ze hun personages, terwijl Timmer het stuk schrijft en herschrijft waar we bijzitten. Zij koos nadrukkelijk voor de films die draaien om Gena Rowlands, Cassavetes’ favoriete actrice en echtgenote.

„Ze is een diva, een ster. Dat haar! Maar ze is ook stoer, met dat grote lijf. Nooit ijdel, altijd glashelder. Probeer het maar eens om zoals zij ultra-gevoeligheid te leggen onder het vergrootglas van de theaterwerkelijkheid. Ze speelt Minnie [in Minnie and Moskowitz, een relatiekomedie uit 1971 over een ‘overgeschoten’ vrouw en een halve zwerver] op de toppen van haar zenuwen. Alles wat zij voelt laat ze bij het filmpubliek binnenkomen en overvalt het met emoties.” Doet Timmer iets met het achtertuinfeestje, waar die film onverhoeds mee besluit? Een scène vol stralend gedruis met kleine kinderen en taart en moeders. „Ja, dat happy end handhaaf ik”, zegt ze, alsof dat logisch is. „Matijs [Jansen] en Elsie [de Brauw] krijgen elkaar en dan volgt een suikerzoet einde.”

In de repetities die NRC bijwoont, is wie wat speelt nog een verrassing. De rollen kaatsen genderblind over en weer. Ben jíj nu Minnie?, vraagt Elsie aan Wine, „of Matijs?”. Bert Luppes begint over de ouders, kinderen, broers en buren die Cassavetes in al zijn films inzet als figuranten. Daarop stelt Wine Dierickx de films als „zijn ode aan de figurant” aan de orde. Elsie de Brauw ziet er meer „een ode aan hemzelf” in. Zij concludeert dat hij niet erg lief met ze omsprong.

Maar wat gebéúrt er in John en Gena? Nou, er valt bijvoorbeeld een klap, de hand van een man landt op de wang van een vrouw. „Het is traditie dat actrices worden geslagen”, zegt Bert Luppes. Die uitspraak zit in een van de Cassavetesfilms. Maar hij went niet. En Gena vond hem in 1971 al niet normaal. Ze kreeg een klap, ging tegen de grond – en bleef daar drie lange minuten halsstarrig liggen. Inmiddels arriveert Elsie de Brauw. Ze is wat later, ze draagt een zonnebril, ze heeft afgelopen nacht tot een uur of vijf op de filmset gestaan. Ze ís Gena. Even.

Luppes herhaalt: „Het is traditie dat actrices worden geslagen.”

Bert Luppes en Elsie de Brauw.
Foto Salih Kilic

„Durf ’t maar eens, op een filmset drie minuten blijven liggen”, zegt De Brauw. Lizzy Timmer: „En wij denken tegenwoordig bij zoiets als die drie minuten: waar is de intimiteitscoach? Want ze heeft een punt.” Er ontspint zich een discussie over slaan-in-het-gezicht en het eind van het liedje is een scène waarin iedereen elkaar estafettegewijs slaat: een compositie met klap à la Laurel and Hardy.

Elsie de Brauw zegt later: „Geweld op het toneel, ik ben er steeds meer tegen. Toen ik jong was dacht ik, moet kunnen, alles moet kunnen. Ik liet me lekker slaan, ik vond het zelfs kicken. Totdat ik dacht: raar eigenlijk. Ik krijg er steeds meer moeite mee. Ik wil het niet meer. Los het maar op met iets fantasierijkers.”

Ze neemt in John en Gena een aparte plaats in. Een van de pijlers van het Wunderbaum-stuk is Opening Night, Cassavetes’ meesterwerk over de actrice Myrtle (gespeeld door Gena Rowlands). Zij brengt het acteren niet meer op en het drinken wel, wat samenvloeit in een stormachtige première en de even geweldige als wurgende uitkomst van Opening Night. In 2006 bracht ook Ivo van Hove de film op het toneel, met Elsie de Brauw als Myrtle. Die rol wordt door Lizzy Timmer in haar stuk meegenomen. „Ivo” klinkt het, waarbij het publiek hopelijk ‘Van Hove’ aanvult zodat het kan plaatsen wat De Brauw over haar ervaring met hem als regisseur vertelt.

Ouder worden

In Timmers optiek gaan John en Gena en Opening Night allebei over ouder worden. „Jonge mensen huiveren ervoor. Bert en Elsie minder, die hebben zoveel woorden niet nodig.” En Timmer dan? Ze schraapt haar keel. „Ik ben 43, ik zit er tussenin. Ik ben een bang mens. Ik vond jong zijn eng en ouder worden is nog enger. Het is onomkeerbaar, het confronteert je met wezenlijke gevoelens. Daar moet je doorheen, laat je ze niet toe, dan ben je de lul.”

Ook Ivo Van Hove interpreteerde destijds Opening Night op die manier, maar Elsie de Brauw verzette zich: „Hoezo ging dit over ouder worden? Ik was 44 toen ik Myrtle speelde en 52 toen we ermee ophielden. De wereld kon me oud vinden, maar ik voelde me niet oud en zo kon ik die rol ook niet invullen. Opening Night gaat niet over een larmoyante oudere vrouw, maar over de autonomie van de actrice die op grond van haar ervaring en staat van dienst kan zeggen: dit is geen goed stuk, hier ga ik niet in mee.”

Het is moeilijk om hier niet te denken aan John Cassavetes, de regisseur met de charme van de gevaarlijke man. Het is nog onduidelijk wat John en Gena gaat worden, maar spannend wordt het zeker.

John en Gena van acteursgroep Wunderbaum. Première 29/4, Theater Rotterdam. Tournee t/m 1/6. Info: wunderbaum.nl

Related Posts

Cappella Pratensis ontstoft muziek die klonk bij het eten van zwanen

  • admin
  • November 26, 2024
  • 0

Als je de binnenstad van ’s-Hertogenbosch vanuit het oosten binnengaat, kom je in de Hinthamerstraat langs een opvallend geelgrijs pand: het Zwanenbroedershuis. Daar komen al eeuwen de leden van het Illustere Lieve Vrouwen Broederschap samen. Onder andere om te musiceren: het broederschap liet in de eerste eeuwen vanaf zijn oprichting in 1318 muziek componeren door destijds grote componisten, om te zingen in hun eigen kapel in de Sint Janskathedraal. Lijvige koorboeken (online te bekijken) uit de periode 1450-1600 met muziek van componisten als Matthaeus Pipelare, Pierre de la Rue en Jean Mouton herinneren daar nog aan.

Het nog steeds bestaande broederschap zingt niet zelf (althans niet openbaar); die rol van het klinkend houden van deze Renaissancemuziek heeft het Bossche vocaal ensemble Cappella Pratensis op zich genomen. Destijds was het normaal om één groot koorboek op een grote houten lessenaar te zetten en daar samen achter te zingen. Cappella Pratensis doet dat nu dus ook: in hun tournee Het feest van de zwaan staan vijf zangers (kleine bezetting), een dirigent en vier musici samen op een kluitje. Het geeft het concert alleen al op zicht een enorm vriendelijke uitstraling.

Binnenpret

Ook Het feest van de zwaan is een verwijzing naar het broederschap. Elke 28 december kwamen de leden bij elkaar voor de ‘Zwanenmaaltijd’; een dure aangelegenheid, waarbij de schenker van de te verorberen zwaan van oudsher de eretitel ‘zwanenbroeder’ kreeg. Cappella Pratensis zingt deze tournee muziek die geklonken zou kunnen hebben op zo’n banket. Zoals een ‘Ave Maria’ van Jacobus Clemens non Papa, dat prachtig ingetogen en gecontroleerd klinkt.

Wel valt al snel op dat de stemmen wat individualistisch blijven, moeilijk mengen. Enerzijds klinkt dat realistisch: op een banket vroeger klonk de zang vast ook niet puntgaaf. Anderzijds vraag je je af of deze muziek niet beter tot zijn recht komt in een kerk. Op hun prachtige Obrechtalbum uit 2023 (dat in oktober nog knap een Gramophone Award won) worden de zangers geholpen door een rijke galm.

Feestelijk is niet het woord dat bij dit concert komt bovendrijven. Wel: ingetogen, intiem, voorzichtig twinkelend en met binnenpret. Het begeleidende Sollazzo Ensemble (eveneens in kleine bezetting: fluit, luit en twee vedels) voegt zich er knap naar, al zouden ze waarschijnlijk uitbundiger kunnen (en willen).

Liefdesverklaring

Verschillende stukken volgen elkaar slim op: devote misdelen blijken soms gebaseerd op maar al te wereldlijke werkjes, zoals de Missa Benedicti van Benedictus Appenzeller, dat gebaseerd blijkt op ‘Ick had een boelken uutvercoren’, dat verderop in het programma zit. Dat geldt ook voor ‘Myns liefkens bruyn ooghen’ van Tielman Susato, dat Jheronimus Vinders verwerkte in zijn mis. Ook dat klinkt samen. Daarin vallen ook opvallende uitspraakkeuzes op: de u in ‘Sanctus’ is bij Pratensis geen ‘oe’ maar ‘ù’ (zoals in: ‘Gut, dat klinkt grappig’). Benedictus wordt ‘Benedictès’. Agnus Dei klinkt als de vrouwennaam: Agnes. (Die in het Grieks dan weer ‘zuiver’ of ‘heilig’ betekent, dus zo gek lijkt de gedachte niet).

Dat er geen Nederlanders tussen de zangers zitten, maakt de paar Nederlandse teksten uit de Middeleeuwen nog moeilijker te verstaanbaar. En dichter Eric Alink heeft nog wel zo zijn best gedaan op de uitbundig sensuele liefdesverklaring aan de zwaan („’k Wil spelevaren in uw schoot, uw binnenzee beproeven / Bij eb en vloed en elke stoot, in uwe diepte toeven.”), op de anonieme melodie van ‘Ick had een boelken’. Maar echt lastig is het om te luisteren wanneer artistiek leider Stratton Bull als spreekstalmeester het woord neemt. Praatjes over de muziek zijn vaak nuttig of leuk. Zeker nu ‘het feest’ op geen enkele manier zichtbaar is gemaakt, is het aan Bull om je fantasie aan te zwengelen. Hij nodigt ons met luide stem en groot gebaar uit bij het rijke banket. Althans, dat probeert hij, maar zenuwen zitten hem in de weg. Hij staat zo deerniswekkend te beven dat het zweet je plaatsvervangend uitbreekt.


Nilüfer Yanya betovert met haar veelkleurige liedjes

  • admin
  • November 26, 2024
  • 0

Als Nilüfer Yanya het publiek in de Melkweg toespreekt, oogt ze verlegen. Maar als de 29-jarige Britse zingt, is er van schroom geen sprake. Dat doet ze adembenemend mooi, en met de natuurlijke vanzelfsprekendheid van een ruisende waterval. In combinatie met haar vier voortreffelijke muzikanten leidde het tot een betoverend concert.

Yanya heeft een experimentele, ongrijpbare sound, die vele genres doorkruist, van soul en jazz tot rock en grunge. Ze maakt in essentie gitaarliedjes, maar gitaarliedjes die weelderig uitwaaieren, en voortdurend van richting, ritme en kleur veranderen – zoals in jazz en grunge.

Haar gitarist en medecomponist Will Archer wringt behalve mooi slepende melodieën ook de vreemdste akkoordenschema’s uit zijn instrument. De ritmesectie varieert doorlopend in tempi, ook omdat Yanya graag songs schrijft die plots uitbarsten in gitaargeweld. En dan heeft ze nog multi-instrumentalist Jazzi Bobbi aan haar zijde (dochter van Spargo-zanger Ellert Driessen), die op keyboards de gitaarsongs van een extra knisperende laag voorziet en op haar saxofoon voortdurend een portie zachte tonen door de liedjes vlecht.

Bijzondere techniek

Over dat schuimige mengsel vlijt Yanya haar hees-hoge soulvolle stem. Vaak zet ze zingzeggend in, maar als ze voluit zingt, hanteert ze vaak een bijzondere techniek, die eerder draait om klank dan om het volledig uitspreken van woorden. Dan kan de naam van Elizabeth Fraser, de etherische zangeres van de Cocteau Twins zich opdringen. Zelf noemt Yanya in interviews vaak Big Thief en Nina Simone als inspiratiebronnen voor haar zingen en schrijven.

Haar schetsmatige manier van zingen sluit aan bij haar impressionistische, poëtische manier van schrijven, die al even weinig houvast biedt. „You’re my best machine, you’re my midnight sun, always I did it for you”, luidt bijvoorbeeld karakteristiek het refrein van ‘Midnight Sun’, het prijsnummer waarmee ze het concert afsloot.

Dat lied komt van haar goed ontvangen tweede album Painless, uit 2022, die alle beloftes inloste van haar debuut Miss Universe uit 2019. Dit najaar verscheen het derde album, My Method Actor. Ook dat nieuwe album leverde weer een aantal prachtige, pakkende singles op, zoals ‘Like I say (I runaway)’ en ‘Just A Western’. Die songs kregen live een gloedvolle uitvoering, die de intensiteit van de songs nog eens extra aanzette.

Anders dan dit nieuwe album kende het concert geen enkel minder moment. In elk lied zat energie en voortdurend kon je je verbazen over het raffinement van deze band. Een groot podiumpersoonlijkheid is Nilüfer Yanya niet, maar de muziek maakt alles goed.


Rijksmonumenten bedreigd door verkrotting. ‘De eigenaar is officieel nooit op zijn vingers getikt’

  • admin
  • November 26, 2024
  • 0

‘INSTORTINGSGEVAAR!! NIET BETREDEN”, zegt een waarschuwingsbord aan de rand van Sluis. Het hangt aan wat eens een monumentaal toegangshek was. De toegang en het terrein erachter zijn overwoekerd met bomen en struiken. „Hierachter ligt Het Hoompje”, zegt Arjen Drijgers, voorzitter van de afdeling Zeeland van de erfgoedvereniging Heemschut.

Het in 1909 gebouwde villacomplex met torentje en kapel was een klooster voor de zusters Franciscanen. Tot 1986 is het ook in gebruik geweest als internaat voor kinderen met een beperking. Daarna kwam het leeg te staan. Zesentwintig jaar geleden is het complex onder nummer 509259 ingeschreven als rijksmonument.

Intussen geldt Het Hoompje in erfgoedkringen als schoolvoorbeeld van een rijksmonument dat ondanks, of misschien juist wel dóór zijn speciale status al jarenlang door zijn eigenaar zo wordt verwaarloosd dat het verkrot raakt. De eigenaar is in dit geval een BV, onderdeel van het beursgenoteerde bedrijf Bever Holding, die het complex in 1992 heeft gekocht. Daarachter gaat de vastgoedinvesteerder Ronnie van de Putte schuil die in Nederland en België zo veel monumentale gebouwen heeft laten verwaarlozen dat hij de bijnaam ‘de Krottenkoning’ heeft gekregen.

Via een olifantenpaadje verderop is het mogelijk het terrein van Het Hoompje te betreden. „Ik blijf hier even wachten”, zegt Drijgers. Een bord ‘Verboden toegang’ staat er niet, maar zijn Heemschutafdeling heeft in juli 2021 aangifte gedaan van opzettelijke en stelselmatige verwaarlozing. „Daarom lijkt het me beter dat ik niet het terrein op ga.”

De muren van het complex staan nog overeind, maar alle deuren en ramen zijn weg. Overal, buiten en binnen, zit graffiti. Het trappenhuis is deels verdwenen, evenals een stuk vloer van de bovenverdieping. In het dak gaapt een groot gat. Klimop overwoekert met dikke, kale wortels de achterkant van de kapel.

Verwaarlozing

Het Hoompje is geen uniek geval, blijkt uit gegevens van de Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed. In de recent gepresenteerde tweejaarlijkse ‘monitor monumenten en archeologie’ staat dat volgens opgave van gemeenten 93 rijksmonumenten ‘ernstig verwaarloosd’ zijn. Dat zijn er vijf meer dan twee jaar geleden.

Leonard de Wit, die zich bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) al jaren met de materie bezighoudt, is aanvankelijk geneigd het probleem te relativeren – „we hebben in totaal ruim 61.000 rijksmonumenten in Nederland” – maar vertelt toch veel tijd te stoppen in verwaarloosde rijksmonumenten. „Verwaarlozing gebeurt onder andere omdat een boer die met zijn bedrijf stopt, geen zin heeft zijn monumentale schuur te onderhouden. Of omdat een parochie geen geld heeft voor onderhoud van een kerk. Met die mensen probeer je er door praten uit te komen.” Maar er zijn volgens De Wit ook eigenaren die bewust een monument verwaarlozen, bijvoorbeeld omdat ze het gebouw willen laten slopen om er een ander, winstgevend project neer te zetten.

De eigenaar van Het Hoompje hoort tot die categorie, stellen Drijgers en De Wit afzonderlijk van elkaar. Dergelijke eigenaren hebben vaak diepe zakken en kunnen er daarom ook nog eens juridisch alles aan doen om niet aan hun verplichtingen te voldoen, luidt hun gezamenlijke conclusie. Bever Holding zelf zegt desgevraagd dat er geen woordvoerder voor commentaar beschikbaar is.

Volgens de Erfgoedwet hebben eigenaren van een rijksmonument een instandhoudingsplicht. De Wit: „Dat is geen plicht tot een alomvattende restauratie, maar het begint wel met wind- en waterdicht maken.” Aan gemeenten is al sinds de Monumentenwet van 1988 de taak om erop toe te zien dat eigenaren hun rijksmonumenten goed onderhouden. Daar zit ook een probleem: veel gemeenten hebben niet genoeg mensen, kennis en geld in huis, zeker niet voor langdurige juridische procedures.

Het in 1909 gebouwde villacomplex Het Hoompje in Sluis.
Foto Theo Toebosch

Handhavingsactie

„Ambtenaren van Sluis wilden enkele jaren geleden wel via een dwangsom de eigenaar van Het Hoompje dwingen het gebouw niet langer te verwaarlozen”, vertelt Drijgers. „Maar uiteindelijk heeft de gemeente die laten verlopen en nooit officieel gehandhaafd.” Het dossier rondom Het Hoompje loopt al heel lang, geeft een woordvoerder van de gemeente Sluis in een reactie toe. „Dit rijksmonument wordt al tientallen jaren verwaarloosd door de eigenaar. We voerden eerder een handhavingsactie uit tegen de eigenaar. Maar dit heeft niet tot het gewenste resultaat geleid.”

In een perfecte wereld letten de provincies erop dat gemeenten hun taak als toezichthouder en handhaver goed uitvoeren. Maar ook dat gebeurt te weinig, heeft de Inspectie voor Overheidsinformatie en Erfgoed vastgesteld.

In principe kan ook justitie optreden tegen verwaarlozing van een rijksmonument, omdat dat als economisch delict geldt. „Daarom hebben we drie jaar geleden ook aangifte over Het Hoompje gedaan”, vertelt Drijgers. „Het Hof in Den Bosch heeft echter begin dit jaar bepaald dat strafrechtelijke vervolging niet opportuun is, omdat de eigenaar officieel nooit door Sluis op zijn vingers is getikt.”

Vijf jaar na Kamervragen over de uitvoering van erfgoedtaken is OCW dit jaar een programma gestart dat het toezicht en de handhaving bij gemeenten en provincies moet verbeteren, daarbij bijgestaan door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

Desondanks stelt de gemeente Sluis nu dat de toestand van Het Hoompje zo slecht is, dat behoud geen zin meer heeft. De gemeente heeft daarom verzocht het complex als rijksmonument te schrappen. De Wit: „Ik heb de gemeente gezegd dat het verzoek na jarenlang zelf niet opgetreden te hebben niet zo netjes is.”

Drijgers heeft nog goede hoop. „Uit onderzoek van twee jaar geleden zou blijken dat behoud nog wel mogelijk is. Als Het Hoompje niet als monument in stand wordt gehouden, rest een ruïne die alleen nog interessant is voor urban explorers.”