Sorry, zegt Rutte. Maar voor de Groningers is het niet genoeg

Of hij aan opstappen had gedacht? Ja, zei Mark Rutte dinsdagmiddag in het dorpshuis van Garmerwolde. Even daarvoor had de premier samen met staatssecretaris van Mijnbouw Hans Vijlbrief (D66) de kabinetsreactie op het vernietigende rapport van de parlementaire enquêtecommissie over de Groningse gaswinning toegelicht. Maar, zei Rutte, hij blijft zitten.

Rutte blijft, zijn kabinet ook. Met nederige excuses voor het falen van de staat, meer coulance naar de inwoners van Groningen met schade door de gaswinning en een miljardenpakket aan investeringen tot 2055 hoopt het kabinet de Groningers voldoende te compenseren voor het leed dat de gaswinning heeft aangericht.

Nij Begun (nieuw begin) heet het plan met vijftig maatregelen van de regering. „Het is de laatste kans om het goed te doen voor de inwoners van het gaswinningsgebied. Het komt er nu op aan”, zei Rutte. „We moeten herstellen. De schade aan huizen kunnen en zullen we aanpakken. De schade aan de levens van mensen is moeilijk herstelbaar”, zei Vijlbrief.

Is het genoeg? De stemming in het dorpshuis laat zich samenvatten door Kiet Winter (20) uit Middelstum, die met zijn hand een happend gebaar maakt als Vijlbrief spreekt over de extra banen die Groningen nodig heeft.

Bla, bla, bla, wil hij ermee zeggen. Rutte en Vijlbrief spreken „mooie woorden”, zegt Winter. „Maar die hebben we al zo vaak gehoord.’’

Wantrouwen

De twee kabinetsleden, maar vooral Rutte, werden met wantrouwen ontvangen door de inwoners van Groningen. Als één bestuurder wordt verbonden aan de fouten die de overheid in het gasdossier maakte, is hij het. Bovendien: hij hád als premier al eens sorry gezegd voor het handelen van de Nederlandse staat, in 2019. Toen was de situatie in Groningen al een „nachtmerrie” waar „een einde aan moest komen”.

Lees ook: Het bewust wegkijken van de problemen in Groningen is symbolisch voor het tijdperk-Rutte

„Maar ook deze excuses hebben niet geleid tot een wezenlijke verandering”, zo luidde een van de spijkerharde conclusies in het rapport van de parlementaire enquêtecommissie begin dit jaar. In dat rapport vielen meer harde woorden, veel meer. De commissie constateerde „ongekend systeemfalen” onder een staat die decennialang „ernstig tekortgeschoten” was in het beschermen van de belangen van zijn bevolking.

Groningers werden volgens het enquêterapport „stelselmatig genegeerd’’. Keer op keer gingen financiële belangen boven mensen. Ook toen de schade door de gaswinning niet meer te ontkennen was. Ook toen de gevaren al lang en breed in rapporten stonden. In plaats daarvan werd „de buitenwereld bewust niet wijzer gemaakt” en „jarenlang op het verkeerde been gezet”. De gaswinning leverde Nederland 360 miljard euro op.

Het kabinet steekt de komende jaren 13 miljard euro extra in het herstellen van de schade én het repareren van de ‘ereschuld’ aan de bevolking. Dat geld komt bovenop de miljarden die al eerder zijn begroot voor het herstellen van bevingsschade en het versterken van huizen die risico lopen.

Lees ook: Een wrang gevoel overheerst, maar over één ding zijn veel Groningers het eens: ‘Rutte moet opstappen’

Juist in dat herstel zit een belangrijke toezegging. Voortaan worden alle schadeclaims van bewoners met beschadigde huizen tot 40.000 euro ingewilligd. Inspecteurs zullen niet langer speuren naar een verband met de aardbevingen. In het verleden was de overheid vaak onbuigzaam, met gesteggel tot gevolg, hoge kosten voor de bureaucratie en stress onder bewoners, die wegzakten in een compensatiemoeras en procedeerden tegen de overheid.

Dat dit systeem in sommige gevallen zal leiden tot overcompensatie „neemt het kabinet voor lief”. Het is voor het eerst, zo voelen veel inwoners, dat de bewijslast eens niet bij hen ligt. Niet meer steeds die inspecteurs over de vloer, die na elke beving weer langs moeten komen.

Schade is meer dan scheuren

Maar de schade beperkt zich niet tot scheuren in huizen, weten ze ook. Kinderen hebben geleden onder de stress van hun ouders, organisaties en bedrijven onder werknemers met burn-outs en een beschadigd vestigingsklimaat. Die schade, bijna onvatbaar, is veel moeilijker te herstellen.

Over de kinderen en jongeren die daar de gevolgen nog jaren van zullen voelen, lang nadat de gaskraan dicht gaat, begint Vijlbrief dinsdagmiddag zelf ook. „Wij kunnen hen geen tien jaar van hun leven teruggeven. Maar we kunnen wel deze laatste kans benutten om het beter te doen.”

De provincie Groningen eiste voor het toekomstperspectief van de provincie 30 miljard euro, bovenop een ongelimiteerd budget voor schadeherstel en versterkingen. Met dat geld moest de provincie voorop gaan lopen als waterstofproducent, beter onderwijs financieren en ter ziele gegane voorzieningen herstellen. Noord-Drenthe, waar ook veel schade door de gaswinning is, wilde daarnaast enkele miljarden zien.

Zo ver wil het kabinet bij lange na niet gaan. Voor de toekomstige leefbaarheid van Groningen wordt geen 30 miljard maar 7,5 miljard euro beschikbaar gesteld, uitgesmeerd over de komende decennia, al blijft onduidelijk waar het merendeel van dat geld precies aan besteed wordt.

In het overvolle dorpshuis van Garmerwolde kan dat bedrag dinsdag op weinig begrip rekenen, een gevoel dat bewoners en bestuurders verenigt. „Het is niet genoeg”, zegt commissaris van de koning René Paas. „Het is een stap in de goede richting, maar de ereschuld is niet ingelost.”