Kabinet wil ‘ereschuld’ aan Groningers vereffenen met 22 miljard euro en soepele afhandeling schade

Het kabinet gaat de komende dertig jaar 22 miljard euro steken in de provincie Groningen. Dat maakten premier Mark Rutte (VVD) en staatssecretaris Hans Vijlbrief (Mijnbouw, D66) dinsdag bekend tijdens hun bezoek aan het Groningse dorp Garmerwolde, waar zij de kabinetsplannen Nij Begun (‘nieuw begin’) voor de toekomstige omgang met Groningen presenteerden. Daarmee reageert het kabinet op het vernietigende rapport van de parlementaire enquêtecommissie aardgaswinning. De regering biedt de Groningse bevolking wederom excuses aan vanwege de geleden schade. Eerder al maakte het kabinet bekend 9 miljard euro te besteden aan het herstel van Groningen, daar komt nu dus ruim 13 miljard euro bij. Jaarlijks krijgt Groningen sowieso 250 miljoen euro uitgekeerd.

De commissie concludeerde dat het negeren van Groningse belangen voor financieel gewin een „ongekend systeemfalen” was, dat leidde tot „een rampzalige situatie”. Het kabinet wil onder meer investeren in „verduurzaming, leefbaarheid en economisch perspectief” van de regio die door aardbevingen is getroffen, waar ook een deel van Noord-Drenthe bij hoort. In totaal presenteerden de twee bewindspersonen vijftig maatregelen, waaronder het vergoeden van immateriële schade aan gedupeerden en het herstel van publieke ruimtes.

‘Overcompensatie neemt het kabinet voor lief’

Het herstellen van aardbevingsschade aan gebouwen blijft een sleutelpunt. Tot nu toe is het afhandelen daarvan volgens het kabinet „te juridisch en technisch ingestoken en zijn de uitvoeringskosten , met name in de schadeafhandeling, onhoudbaar hoog”. Belangengroepen en gedupeerden hebben daarbij keer op keer geklaagd over de gang van zaken. De parlementaire enquêtecommissie schreef: „Bewoners raken de zeggenschap over hun eigen leven kwijt, omdat ze wachten op de afhandeling van hun schade.”

Bij schadeclaims tot 40.000 euro zullen inspecteurs daarom niet langer pogen causaliteit te ontdekken; „van deze schades wordt zonder verder onderzoek verondersteld dat ze zijn veroorzaakt door de gaswinning.” Dat dit systeem zal leiden tot overcompensatie „neemt het kabinet voor lief”. In totaal kwamen volgens het kabinet tot nu toe zo’n 270.000 schadeclaims voor gebouwen binnen, dat aantal blijft oplopen. Het leeuwendeel is inmiddels afgelost, zij het met veel vertragingen. Meer dan twintigduizend claims moeten nog behandeld worden.

Lees ook Het bewust wegkijken van de problemen in Groningen is symbolisch voor het tijdperk-Rutte

Ereschuld vereffenen

De provincie Groningen is van mening dat een ‘ereschuld’ vereffend moet worden door het Rijk, vanwege de gaswinning die tot de vergaande aardbevingsschade heeft geleid. Daarvoor heeft de provincie naar eigen zeggen 30 miljard euro nodig, en daar bovenop nog een ongelimiteerd budget voor herstel- en versterkingsoperaties. De regering erkent die ereschuld, maar komt met een ander bedrag. Volgens de berekeningen van de parlementaire enquêtecommissie aardgaswinning Groningen verdiende de staat in totaal zo’n 360 miljard euro gedurende zestig jaar aardgaswinning, waarvan 1 procent terechtkwam bij de provincie Groningen.

Staatssecretaris Vijlbrief is sinds het afgelopen jaar belast geweest met de communicatie richting Groningers over dit dossier. Hij schrijft over de compensatieregeling: „Kinderen en jongeren hebben niet de jeugd gekregen die zij verdienen. […] Wij kunnen hen geen tien jaar van hun leven teruggeven. Maar we kunnen wel deze laatste kans benutten om het beter te doen.” Volgens het kabinet kunnen gemeenten de extra middelen die ze krijgen inzetten voor onder meer het wegwerken van leerachterstanden, het versoepelen van de overgang van school naar werk en laagdrempelige toegang tot sport- of culturele voorzieningen.

Lees ook Waarom kun je een aardbeving in Groningen niet vergelijken met een beving in Indonesië?

‘Rutte greep op geen enkel moment in’

Alhoewel de gaswinning al in 1963 begon, zijn de afgelopen vier kabinetten onder leiding van premier Rutte volgens de voorzitter van de parlementaire enquêtecommissie Tom van der Lee (GroenLinks) specifiek schuldig aan het negeren van signalen. Van bewoners die aan de bel trokken, maar bijvoorbeeld ook toen het Groningse dorp Huizinge in 2012 werd getroffen door een aardbeving met een kracht van 3,6. Dat zei hij twee maanden terug tegen NRC.

Volgens Van der Lee heeft Rutte „op geen enkel moment ingegrepen. Niet bij de vakminister, ook niet in de ministerraad. Terwijl het probleem ernstig genoeg was.” Later raakte Rutte actiever betrokken, aldus Van der Lee, al heeft zijn inmenging volgens de voorzitter geen resultaat gehad: „Hij bracht bezoeken, deed beloften, maakte excuses, heeft verwachtingen gewekt. Het leidde niet tot een wezenlijke verandering waar gedupeerden iets aan hebben gehad.” In Groningen klinkt al langer de roep om het aftreden van premier Rutte vanwege de affaire.

Lees ook Een wrang gevoel overheerst, maar over één ding zijn veel Groningers het eens: ‘Rutte moet opstappen’

Naast de kabinetten-Rutte houdt de parlementaire enquêtecommissie ook de Nederlandse Aardgas Maatschappij (NAM) verantwoordelijk gehouden voor het jarenlange slachtofferen van Groningers voor financieel gewin. De NAM erkent „een belangrijke rol” te hebben gehad in het ontstaan van de crisis. De uitbater, in het bezit van oliemaatschappijen Shell en ExxonMobil, blijft bestaan ondanks het feit dat de gaskraan dicht gaat, maar alleen nog om onder meer de „winning in Groningen af te ronden” en gasinfrastructuur op te ruimen.