‘In Italië is de neofascistische politieke traditie zeer mainstream geworden’

Posted on April 23, 2023 by admin

Aanhangers van extreem-rechts brengen de fascistische groet tijdens een herdenking, in 2019 in Milaan, voor een extreem-rechtse jongere die in 1975 omkwam bij politiek geweld.

Foto Nicola Marfisi/EPA

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Interview

David Broder | Historicus Onder premier Giorgia Meloni, met wortels in het neofascisme, loopt Italië internationaal in de pas. Maar in Italië zelf ziet historicus David Broder reden tot zorg. „Meloni voert een etnische identiteitspolitiek in een land dat het fascisme trivialiseert.”

23 april 2023 om 18:26

Leestijd 6 minuten

Toen de Italianen afgelopen zomer na de val van Mario Draghi’s regering vroegtijdig moesten stemmen, was er buiten Italië meteen veel te doen om de gedoodverfde winnaar, Broeders van Italië. Een radicaal-rechtse partij, bovendien geleid door Giorgia Meloni, die als tiener nog lid was van de neofascistische MSI. Hoe ‘fascistisch’ zou Meloni, of Italië, vandaag nog zijn?

Niet alleen Meloni en haar partijgenoten reageerden kregelig op zulke vragen. Ook heel wat Italiaanse commentatoren en analisten schenen nauwelijks te begrijpen waarom in zoveel (buitenlandse) artikelen plots het F-woord opdook. „Pas op met vragen om commentaar van buitenlandse collega’s”, waarschuwde Antonio Polito, adjunct-hoofdredacteur van de krant Corriere della Sera, in een vlijmscherp stukje. „Want die verwachten toch vooral dat wij, Italianen, hun alarmisme inzake het fascisme bevestigen.”

De Britse historicus David Broder (34) grinnikt, en wijst op een paradox. „Het idee dat het debat over het fascistische verleden in Italië door buitenlandse journalisten zou worden geïmporteerd, is komisch, aangezien Italië én Italiaanse media zelf geobsedeerd blijven door dat verleden”, zegt Broder bij een espresso op een terras in Rome. „Wat de geschiedenis van beide wereldoorlogen en hun nasleep betekenen voor de nationale identiteit, is in Italië nog steeds de inzet van een zeer levendig debat.”

Precies daarover gaat Broders pas verschenen boek Mussolini’s grandchildren: fascism in contemporary Italy. Daarin duikt de Britse historicus, die al jaren in Italië woont, diep in de geschiedenis van de Movimento Sociale Italiano (Italiaanse Sociale Beweging, MSI), de neofascistische partij die vlak na de Tweede Wereldoorlog werd opgericht door fanatieke fascisten en leden van Benito Mussolini’s regime, die de dictator tot het allerlaatste moment hadden gesteund.

Lees ook: Italianen liggen er niet wakker van als een partij met fascistische wortels zou winnen, waarom is dat?

Broder onderzoekt ook wat die oorlogserfenis vandaag nog betekent voor Italië, en laakt bijvoorbeeld de pogingen van rechtse Italiaanse politici om de slachtoffers van nazifascisme op dezelfde voet te zetten als de Italiaanse slachtoffers van Joegoslavische partizanen (communisten die onder leiding van Tito streden tegen het nazifascisme), bijvoorbeeld door hen tegelijkertijd te herdenken.

„Die vergelijking is beledigend voor de slachtoffers van de holocaust”, vindt de historicus. „Die laatsten werden immers uitgemoord vanwege etnische haat, een ideologie die werd gedeeld door de fascistische slachtoffers van het partizanenverzet. Daarbij waren de slachtoffers van fascistisch Italië ook nog eens veel talrijker. Kortom, je kan de schaal en de intentie achter beide gebeurtenissen niet vergelijken.”

De historicus waarschuwt voor historisch valse vergelijkingen en een ‘slachtoffer-narratief’ dat fascistische misdaden ondermijnt door ze gelijk te stellen aan wat er aan de andere kant is gebeurd. Hij verduidelijkt zijn punt met een verwijzing naar Duitsland. „Het is ook bekend dat de Sovjettroepen aan het einde van de oorlog Duitse vrouwen hebben verkracht. Dat mag je zeker in herinnering roepen, maar Duitsland gaat daarom toch niet zijn herdenkingscultuur aanpassen en stellen: wel, de nazi’s hebben dan wel zes miljoen joden uitgeroeid, maar wat dan met de Sovjets en hun wangedrag?”

Geen kritisch begrip van fascisme

Broder stelt vast dat Italiaans rechts het fascisme tracht los te weken van het Duitse nazisme, doorgaans enkel het oorlogsverbond met Duitsland en de dictatuur veroordeelt, en via die weg de historische rol van het fascisme probeert te trivialiseren. „Er wordt te weinig ruimte gemaakt voor een kritisch begrip van hoe het fascisme zich kon ontwikkelen, en hoe het is verbonden met andere politieke ideeën.”

En dus met de ideeën van Broeders van Italië, de radicaal-rechtse partij van Giorgia Meloni, sinds zes maanden premier. Meloni was nog een prille tiener toen ze in Rome lid werd van de jeugdafdeling van de neofascistische MSI. En ook haar uitspraak op de Franse tv dat „Mussolini een groots politicus was, en al wat hij deed, voor Italië heeft gedaan”, kan misschien nog als een jeugdzonde worden afgedaan.

Lees ook Wie is het boegbeeld van de partij met fascistische wortels? Een profiel

Immers, de MSI zou later vervellen tot de rechts-conservatieve partij Alleanza Nazionale, die formeel afstand zou nemen van het fascistische verleden. Maar vervolgens richtte Meloni in 2012 de nieuwe partij Broeders van Italië op, en die maakte wél opnieuw een forse ruk naar rechts. Daarom wordt de partij, in ieder geval buiten Italië, post-fascistisch en radicaal-rechts genoemd, al verkiest Meloni zelf het label ‘nationaal-conservatief’, en noemen veruit de meeste Italiaanse media de Broeders gewoon ‘rechts’.

Uw boek leest als een verontrustende waarschuwing, maar bent u niet te alarmistisch? Al tijdens de campagne zei Meloni niet van plan te zijn een nieuwe dictatuur te installeren.

„Ik heb ook nooit het tegendeel beweerd, en daarbij lijkt het me ook maar het minimum dat je mag verwachten. Als de grenzen tussen centrum-rechts en fascistisch extreem-rechts in Italië sterk zijn vervaagd, komt dit mede doordat Broeders van Italië en zijn bondgenoten neofascistische militanten hebben gelegitimeerd.”

Geeft u eens enkele voorbeelden?

„Meloni beweerde enkele jaren geleden nog dat de neofascistische groeperingen Forza Nuova en CasaPound ‘geen xenofobe partijen’ zouden zijn, en CasaPound sloot zelfs een politiek verbond met de radicaal-rechtse Matteo Salvini [nu Meloni’s vicepremier], waarna CasaPound-militanten opdoken op verkiezingslijsten van Salvini’s Lega-partij.

„De manier waarop Meloni vandaag praat over de oude MSI, en die probeert in te schrijven in de traditie van ‘zeventig jaar democratisch rechts in Italië’, is behoorlijk revisionistisch. Democratisch? Deze partij sympathiseerde sterk met de militaire dictaturen in Latijns-Amerika, en in Spanje, Portugal en Griekenland. In de jaren tachtig omschreef oprichter Giorgio Almirante zichzelf nog openlijk als een fascist, en de MSI als een fascistische partij. Hij zei dat het fascisme niet louter op het regime sloeg, maar een traditie van waarden en ideeën omvatte, en een politieke cultuur vormde die in de loop van de tijd moest evolueren. Al bij de oprichting van de MSI werd gesteld dat het niet de bedoeling was het regime in ere te herstellen, maar het zeker ook niet te verloochenen. En dat doen ze ook echt nooit. Sterker, oorlogsmisdadiger Graziani wordt nog steeds vereerd.”

Het idee van de bedreigde westerse beschaving is de lijm tussen veel radicaalrechtse bewegingen

De fascistische generaal Rodolfo Graziani, die tijdens Italiaanse koloniale oorlogen mosterdgas inzette in Ethiopië en honderdduizend Libiërs liet opsluiten in concentratiekampen, kreeg in 2012 een herdenkingsplaats in de provincie Rome, gefinancierd met belastinggeld. Regionaal politicus Francesco Lollobrigida ging naar de huldiging, en omschreef Graziani als „een referentiepunt”. Lollobrigida, zwager van premier Meloni, is minister van Landbouw in haar regering. „Net als Lollobrigida komen ook haast alle andere kaderleden uit de oude MSI”, merkt Broder op.

Zegt u eigenlijk dat het fascisme in Italië heel mainstream is geworden?

„De neofascistische politieke traditie van de MSI is zeker heel mainstream geworden. Toen Broeders van Italië in september 2022 de verkiezingen won, ebde de initiële bezorgdheid snel weg. In Italië, en daarbuiten. Dat was heel anders in 2018, toen de Vijfsterrenbeweging en de Lega samen gingen besturen, en de vrees voor een exit uit de euro nog leefde.

„Dat Meloni en Broeders van Italië zo snel mainstream werden, betekent overigens niet dat zij soft zijn geworden, maar dat andere politici en partijen bereid bleken om hen te legitimeren. De conservatieven in de VS speelden daarbij een belangrijke rol, door Meloni uit te nodigen op CPAC, de hoogmis van conservatief Amerika. En partijen en landen in Europa, die Meloni’s harde migratiestandpunten delen.”

Is dat post-fascistisch? Salvini van de Lega, of Viktor Orbán in Hongarije delen diezelfde migratiestandpunten.

„Dat klopt. Broeders van Italië heeft de wortels in het historische fascisme, maar die etnische identiteitspolitiek is nieuw. Nu ze premier is, past ze op haar woorden, maar in het verleden verspreidde Meloni even gretig als andere radicaal-rechtse politici de Grote Vervangingstheorie: dat er een groot plan is om de blanke en christelijke bevolking van Europa te vervangen, en dat mensen zoals [de Hongaars-Amerikaanse zakenman] George Soros massa-immigratie bevorderen om Europa te herbevolken met migranten. Dat idee van de afbrokkelende, en bedreigde westerse beschaving is de lijm tussen veel radicaal-rechtse bewegingen. Ook voormalig Trump-ideoloog Steve Bannon hangt deze theorie aan.”

Lees ook dit commentaar van NRC: Laat complottheorie als ‘omvolking’ niet onweersproken

Maar Europa lijkt niet bezorgd, tenminste zolang Meloni haar land inzake steun aan Oekraïne zeer strak op de lijn houdt van de NAVO en de EU.

„Haar engagement jegens de NAVO en de EU komt niet als een verrassing, maar past helemaal in de MSI-traditie om Italië neer te zetten als een juniorpartner in de euro-Atlantische alliantie. Meloni kan alleen maar strak in de pas lopen, omdat ze nog op zoek is naar internationale legitimiteit. Had zij over Zelensky gesproken zoals haar coalitiegenoot Berlusconi dat deed, dan was ze allang tot ontslag gedwongen [de oud-premier, die Poetin als een vriend beschouwt, zei dat hij als premier nooit met Zelensky was gaan praten, en een ‘zeer negatief oordeel heeft over die meneer’]. Meloni wil de geopolitieke positie van Italië helemaal niet veranderen. Wie dat vreesde, kan gerust zijn. Maar daarmee is de kous dus niet af.”

Want de strijd die Broeders van Italië wil voeren, speelt zich af in eigen land?

„Precies. En al staan de oppositie en de rechterlijke macht in Italië veel sterker, de vergelijking met Viktor Orbán in Hongarije gaat echt wel op. Orbán zegt letterlijk dat de Hongaren in 1989 vochten en wonnen tegen de communisten, en die strijd nu opnieuw moeten leveren. Hongarije en Polen zijn landen met een geschiedenis van communistische onderdrukking en van Sovjetrepressie. Internationaal rechts wil dit gevoel van slachtofferschap overnemen. Dat merk je goed aan de retoriek van Broeders van Italië: de Italiaanse, westerse beschaving staat onder druk en er zou een plan zijn om het Italiaanse volk te vernietigen.”

Lhbti-rechten

Nog een vergelijkingspunt met Hongarije is het ethische conservatisme van Broeders van Italië en van Giorgia Meloni. De Italiaanse premier staat kritisch tegenover abortus en meer lhbti-rechten, en stelt het traditionele gezin op de eerste plaats. Vorige maand tikte de Italiaanse regering progressieve gemeentebesturen op de vingers, en gebood hen zich bij de registratie van kinderen uit gezinnen met gay ouders strikt aan de wet te houden.

In Italië wordt enkel de biologische ouder erkend, waarna de partner een juridische procedure moet doorlopen om ook als ouder te worden erkend. Onder meer de stad Milaan erkende beide ouders toch van meet af aan, maar kreeg vanuit Rome het bevel daarmee te stoppen.

Voor David Broder is het een teken aan de wand: „Ik voorspel geen terugkeer van het historische fascisme, maar ik verwacht wel een verdere identitaire verharding en een langzaam kruipproces naar autoritarisme.”

Een versie van
dit artikel
verscheen ook in

de krant
van 24 april 2023.

Uitstoot hier, effecten elders – zijn landen verplicht rekening te houden met de rest van de wereld?

admin
November 24, 2024
0

In Den Haag kan het mondiale klimaatbeleid de komende tijd een impuls krijgen die het sinds het Klimaatakkoord van Parijs (2015) niet meer heeft gehad. Twee weken lang luisteren de rechters van het Internationaal Gerechtshof (ICJ) naar tientallen vertegenwoordigers van landen en internationale organisaties, met als doel een oordeel te vellen over de verplichtingen van staten om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen.

1. Wat staat er in deze zaak op het spel?

Op initiatief van Vanuatu, een kleine eilandengroep in de Stille Oceaan ten oosten van Australië, buigen de rechters zich over twee fundamentele vragen. De belangrijkste luidt, simpel gezegd: welke verplichtingen hebben staten volgens het internationaal recht om het klimaatsysteem en het milieu te beschermen, ten behoeve van (andere) staten en toekomstige generaties?

De tweede vraag gaat over de juridische consequenties van eventuele verplichtingen voor landen die ernstige schade hebben veroorzaakt, door de uitstoot van broeikasgassen en door het nalaten die uitstoot te reduceren. Daarbij gaat het speciaal over de gevolgen van de opwarming voor kwetsbare landen, zoals kleine eilandstaatjes. Er is ook expliciet gevraagd naar verplichtingen van landen jegens bevolkingsgroepen en individuen, nu en in de toekomst.

Het antwoord van het ICJ is een advies, het heeft geen bindende werking. Maar volgens de meeste rechtsgeleerden zal een uitspraak van het hoogste juridische orgaan van de Verenigde Naties doorwerken in landen, in onderhandelingen over mondiaal klimaatbeleid, en in de vele rechtszaken van individuen en organisaties die schade lijden door de opwarming van de planeet.

Voor Vanuatu, dat nauwelijks een meter boven de zeespiegel uitkomt en zich heel moeilijk kan beschermen tegen de stijging ervan, is dit van existentieel belang. Het eilandstaatje heeft nauwelijks bijgedragen aan de opwarming, maar voelt wel als een van de eerste landen de verregaande gevolgen.

2. Waarom buigt het Internationaal Gerechtshof zich nu over deze kwestie?

In 2019 begon een groep rechtenstudenten van de University of the South Pacific een campagne om „het grootste mondiale probleem, klimaatverandering, voor het hoogste rechtsorgaan van de wereld te brengen”. De regering van Vanuatu sloot zich aan bij dit initiatief en diende in 2021 een resolutie in bij de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties waarin om een antwoord van het ICJ op de twee bovengenoemde kwesties werd gevraagd.

Vanuatu wist steun voor de resolutie te krijgen van uiteindelijk 132 landen. Daarnaast spraken wereldwijd zo’n 1.500 organisaties zich uit voor de rechtszaak. Volgens internationaal jurist Margaretha Wewerinke-Singh, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en de Universiteit van Fiji, toont de enorme steun voor de zaak „de collectieve wens om [klimaatverandering] aan te pakken in overeenstemming met de vastgestelde juridische normen en principes van rechtvaardigheid”. Daarnaast laat het zien dat er grote behoefte is aan meer juridische onderbouwing van internationaal klimaatbeleid.

Op 29 maart vorig jaar werd de resolutie unaniem aangenomen door de Algemene Vergadering van de VN en is het hof begonnen met de voorbereiding. De belangstelling voor de hoorzittingen, die maandag beginnen, blijkt heel groot. Maar liefst 98 landen en twaalf internationale organisaties kunnen hun verhaal doen gedurende tien zittingsdagen. Op de laatste twee dagen is tijd gereserveerd voor organisaties uiteenlopend van het Pacific Islands Forum Fisheries Agency tot de organisatie van olie-exporterende landen (OPEC) en de Wereldgezondheidsorganisatie.

Vanuatu hoopt dat de rechters van het ICJ in de loop van volgend jaar met hun oordeel komen.

3. Wat kan de uitspraak betekenen voor de verantwoordelijkheid voor klimaatschade?

Volgens Wewerinke-Singh, die deel uitmaakt van het adviesteam van Vanuatu, kan de uitspraak „een keerpunt in de mondiale strijd voor klimaatrechtvaardigheid” zijn.

Joie Chowdhury, advocaat bij het Amerikaanse Center for International Environmental Law (CIEL), zegt dat de uitspraak, „een steviger basis” kan leggen „onder multilaterale oplossingen” (lees: de druk opvoeren bij klimaatonderhandelingen). In een webinar zei zij deze zomer dat hiermee „landen in het mondiale Zuiden, kleine eilandstaten en kwetsbare ontwikkelingslanden extra juridische instrumenten krijgen om hun onderhandelingspositie te versterken”.

Hoogleraar internationaal recht André Nollkaemper noemde vorige week in NRC een oordeel „heel belangrijk”. Landen hebben weliswaar allerlei beloftes gedaan om de uitstoot van broeikasgassen te reduceren, en ze geven vaak ook financiële steun aan kwetsbare landen, maar in feite ontbreekt een internationaal rechterlijke onderbouwing.

4. Welke politieke gevolgen kan de uitspraak hebben?

Volgens Nollkaemper kan het bijna niet anders dan dat de rechters zullen concluderen dat landen alles in het werk moeten stellen om schade in andere landen te voorkomen. En dat landen die in het verleden veel broeikasgassen hebben uitgestoten en dat nog steeds doen – dat wil zeggen: rijke, geïndustrialiseerde landen – „verplicht zijn bij te dragen aan rechtsherstel” en aan het herstellen van de schade die andere landen lijden – in de praktijk: vooral ontwikkelingslanden.

Voor kleine eilandstaten gaat het bij de vragen die in Den Haag voorliggen uiteindelijk om hun voortbestaan. Vanuatu’s minister van Klimaatverandering, Ralph Regenvanu, hoopt dat het vonnis de stemmen van de meest kwetsbare groepen zal versterken. Op de speciale website van Vanuatu over de zaak staat: „Zonder snelle en verstrekkende maatregelen zullen laaggelegen atolstaten zoals Vanuatu naar verwachting halverwege de eeuw onbewoonbaar worden, waardoor het voortbestaan van hun cultuur, hun staat en hun soevereiniteit in gevaar komt.”

‘Ik dacht dat ze seks wilde’, is geen excuus meer in Zuid-Afrika, dat een ‘pandemie’ van seksueel geweld kent

admin
November 24, 2024
0

Een jonge vrouw gehuld in een sober roze shirt en met een kort kapsel, steekt haar stevig gespalkte onderarm uit. S. zit op haar kamer in een opvang voor mishandelde vrouwen van de Nationale Opvang Beweging (NSMSA) in de Zuid-Afrikaanse provincie Gauteng. „Doet het nog pijn?”, vraagt Lisha Stevens, het hoofd van NSMSA aan de 27-jarige vrouw uit Soweto. „Bij sommige bewegingen wel, bijvoorbeeld als ik mijn baby optil”, vertrouwt S. haar toe.

Twee maanden geleden is ze door haar vriend met een ijzeren staaf geslagen, waardoor haar ellepijp is gebroken. Haar vriend misbruikte S. stelselmatig. Maar de laatste keer was de afranseling door haar partner, een evenementenopbouwer die met een alcoholverslaving kampt, wreder dan ooit tevoren, vertelt ze. „Hij heeft me ontzettend hard geslagen, eerst met een stoel en daarna met die ijzeren staaf. Toen heeft hij me zo lang gewurgd dat ik bijna bewusteloos raakte. Ik dacht dat hij me zou vermoorden,” zegt S. Haar naam wordt hier uit veiligheidsoverwegingen niet genoemd.

Sinds ze uit het ziekenhuis is ontslagen, zit ze samen met haar acht maanden oude zoontje ondergedoken in deze opvang in een buitenwijk van Soweto, met zo’n 1,3 miljoen inwoners de grootste township van Zuid-Afrika. Alleen haar zus, die haar hier naartoe gebracht heeft, weet dat ze hier woont.

Straffeloosheid

Deze maandag is het Internationale dag voor de beëindiging van geweld tegen vrouwen, de aftrap van een campagne, die belangrijk is voor zowel de regering als maatschappelijke organisaties om de acceptatie van seksueel geweld te doorbreken.

Zuid-Afrika kent een van de hoogste cijfers van seksueel geweld tegen vrouwen ter wereld. Verkrachting, huiselijk geweld en femicide zijn een plaag voor de samenleving, waar ook president Cyril Ramaphosa aan refereerde in zijn laatste State of the Union, zijn belangrijkste jaarlijkse toespraak. Het staatshoofd noemde daarin seksueel geweld in Zuid-Afrika een „pandemie” en beloofde 20 miljard rand (omgerekend zo’n 1 miljard euro) voor de bestrijding ervan.

Eerdere pogingen om via overheidsbeleid iets aan het seksueel geweld te doen – zoals een nationaal plan in 2020 – zijn nog niet succesvol gebleken.

S. met haar zoontje in de gemeenschappelijke ruimte van een opvang voor mishandelde vrouwen in Gauteng.

Eén op de zestien vrouwen heeft in 2022 fysiek en seksueel geweld ondervonden, zo blijkt uit een vorige week verschenen studie van onderzoeksinstituut Human Sciences Research Council (HSRC). 36 procent van de volwassen vrouwen in Zuid-Afrika is op enig moment in hun leven slachtoffer geweest van fysiek en seksueel geweld. Bijna een kwart van de vrouwen is in hun leven fysiek mishandeld door hun partner.

Bovendien ontkomen daders van seksuele misdrijven in verreweg de meeste gevallen aan een veroordeling. De politie registreerde tussen 2022 en 2023 meer dan 43.000 verkrachtingszaken. In diezelfde twaalf maanden werden slechts 519 verdachten voor verkrachting veroordeeld.

Baanbrekende uitspraak

Maar er gloort een sprankje hoop. ‘The Embrace Project’, een maatschappelijke organisatie die seksueel geweld bestrijdt, heeft samen met een slachtoffer van seksueel geweld een belangrijke rechtszaak gewonnen. Eind september van dit jaar oordeelde het hooggerechtshof van Johannesburg dat verdachten „subjectieve instemming” niet meer als geldige verdediging kunnen gebruiken, omdat dit in strijd is met de grondwet. Volgens het hof schendt dit het recht van het slachtoffer op onder andere gelijkheid, menselijke waardigheid, privacy en lichamelijke integriteit.

„Dit betekent dat de verdachte in een verkrachtingszaak moet bewijzen dat de vrouw instemde met seks om zich vrij te pleiten en niet langer simpelweg kan zeggen: ‘ik dacht dat ze seks wilde’,” verduidelijkt Lee-Anne Germanos Manuel, jurist en mede-oprichter van The Embrace Project.

Voordat het zover is, moet het Constitutionele Hof, de hoogste rechtbank in Zuid-Afrika, er nog over beslissen. Indien dat hof de uitspraak van het hooggerechtshof in stand houdt, zal dat enorme impact hebben, verwacht Germanos Manuel. „De verdediging van ‘subjectieve instemming’ door verdachten is één van de belangrijkste redenen waarom het ons justitieapparaat nauwelijks lukt om daders te veroordelen.”

„Kijk naar de zaak van het slachtoffer dat samen met ons deze zaak heeft aangespannen. De rechter heeft vastgesteld dat er geen instemming was voor seks en geloofde niet dat de verdachte daadwerkelijk dacht dat het slachtoffer instemming had gegeven. Toch heeft de rechter hem vrijgesproken, omdat er onvoldoende bewijs was om de claim van de verdachte te weerleggen.”

Genormaliseerd

Vlak na de uitspraak snijdt de populaire televisiesoap Skeem Saam het onderwerp van seksuele instemming aan. Een rechtbank veroordeelt een van de hoofdpersonages, Toby, voor de verkrachting van een vrouw, met wie hij eerst innig gezoend heeft. Hij zegt dat hij instemming had voor de seks, zij ontkent.

Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort

Lisha Stevens
Opvang Beweging

De uitzending veroorzaakte een storm van reacties op sociale media. Sommige berichten juichen de keuze van de Skeem Saam-makers toe, maar de meerderheid – nagenoeg allemaal mannen – reageert als door een wesp gestoken. Opmerkingen als „ze wilde juist dat hij haar verkrachtte”, „als een vrouw een valse verkrachtingsbeschuldiging doet, is de man nu de klos” en „vrouwen zullen mannen massaal afpersen” gonsden rond op X.

Lisha Stevens, provinciaal hoofd van de Nationale Opvangbeweging in Gauteng, inspecteert de spalk aan de onderarm van S.

Een groot probleem volgens onderzoeksinstituut HSRC is de houding van mannen. Zo zou 85 procent vinden dat vrouwen te gemakkelijk een aanklacht van mishandeling door een man kunnen indienen. Bijna 10 procent van de mannen schuift de schuld op de vrouw af wanneer een man haar verkracht.

Doordat seksueel geweld volledig genormaliseerd is in de Zuid-Afrikaanse samenleving is het moeilijk te bestrijden, legt Lisha Stevens van NSMSA uit. „In deze cultuur wordt het van mannen verwacht dat ze dominant zijn. Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort.”

Kennisplatform Safer Spaces plaatst dit macho-gedrag in de sociale context. Hoge werkloosheid en inkomensongelijkheid zouden toxische mannelijkheid versterken. Daarnaast liet de gewelddadige geschiedenis van kolonialisme en het apartheidsverleden veel huishoudens achter zonder vaderfiguren, waardoor het risico op agressie en emotionele instabiliteit groter werd. Ook onderwijs, media en sociale druk versterken traditionele rolpatronen, aldus het platform.

Volgens Stevens praten familieleden vaak op het slachtoffer in om geen aangifte te doen en bij haar gewelddadige partner te blijven. „Daarnaast zijn veel slachtoffers van huiselijk geweld financieel afhankelijk van de dader, wat deze enorme macht geeft.”

Laksheid politie

Stevens zie hoe de aanpak van daders en bescherming van slachtoffers ook bij de politie ondermaats is. Onderzoek van het Civiele Secretariaat voor de Politiedienst (CSPS) onderschrijft dit probleem. Het overheidsorgaan, dat toezicht houdt op de politie, rapporteerde vorige maand aan het parlement dat in 2023 geen enkel politiebureau in het land voldoet aan de standaarden die in de Wet op huiselijk geweld zijn beschreven. Agenten weigeren onder andere aanklachten te registreren, zijn laks in de uitvoering van gebiedsverboden en lopen hopeloos achter met de afhandeling van zaken. Bovendien stelt CSPS vast dat agenten vaak zelf overtreders zijn. In de onderzoeksperiode van vijf maanden werden 232 agenten beschuldigd van huiselijk geweld.

We verzuipen in plastic. Durft de wereld te zeggen: genoeg is genoeg?

admin
November 22, 2024
0

Het is teruggevonden in moedermelk, in honingbijen, in hondentestikels, in appels, in het diepste van de oceaan, in wolken en in versgevallen sneeuw op Antartica. Plastic is een wondermiddel en een vloek. Na de biodiversiteitstop en de klimaattop start maandag een laatste belangrijke milieutop, een die het slotakkoord moet worden van onderhandelingen die sinds 2022 lopen. Op een VN-top in Zuid-Korea willen landen een juridisch bindend akkoord sluiten tegen plastic vervuiling.

Boven die onderhandelingen hangt één belangrijke vraag. Gaan landen afspreken dat ze minder plastic zullen produceren? Studies laten zien dat plasticvervuiling fundamenteel aanpakken niet kan zonder de losgeslagen productie ervan in te perken. Maar het politieke klimaat is er niet naar, en voorstander Verenigde Staten nam afgelopen week toch nog afstand van zo’n productieplafond.

Plastic is niet nieuw, maar de explosie van plastic om ons heen wel. Sinds 1950 is de productie ervan meer dan vertweehonderdvoudigd. De productie groeit bovendien steeds harder. Vooral in China, maar ook in andere Aziatische landen en de Verenigde Staten verrezen de afgelopen jaren nieuwe fabriekskolossen die de plastic productie verder omhoogstuwen.

Met die productie kwam ook meer vervuiling. De uitstoot van microplastics in het milieu wordt momenteel geschat op tussen de 10 en 40 miljoen ton per jaar, een hoeveelheid die tegen 2040 zou kunnen zijn verdubbeld, staat in een studie gepubliceerd in Science. Microplastics zijn in ons water gevonden, in ons eten – zoals zout, suiker, honing, bier en thee – in ons bloed en organen. Wetenschappers zien steeds meer aanwijzingen voor negatieve gezondheidseffecten.

Tegen 2050 ‚zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in de zee dan vissen, berekenden onderzoekers

Duidelijk is dat het zeeleven al lijdt onder plastic. Zo werd in de buik van één aangespoelde walvis in Spanje 29 kilo plastic gevonden: tassen, netten, zelfs een jerrycan. Vermoedelijk was al dat plastic het dier fataal geworden. Tegen 2050 ‘zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in zee dan vissen, berekenden onderzoekers. Om te illustreren hoe hard het gaat: bij tellingen van The Ocean Cleanup in de Stille Oceaan bleek dat het aantal gevonden plastics in slechts een kleine zeven jaar tijd was vervijfvoudigd.

Het plasticprobleem valt niet te ontkennen, en daarom startten 175 landen in 2022 onderhandelingen met de bedoeling eind dit jaar tot een akkoord te komen. Het zou een juridisch bindend instrument moeten worden tegen plastic vervuiling. Dat pakket maatregelen zou moeten gelden voor de „hele levenscyclus” van plastics; dit werd expres zo geformuleerd zodat het de deur openzet om ook de productie van plastic aan te pakken.

EU voortrekkersrol

Bij het pleiten voor een productieplafond pakt de Europese Unie een voortrekkersrol. Maar hoeveel heeft het continent eigenlijk nog te zeggen over plastic productie? Het marktaandeel van plasticfabrieken in Europa nam af van 28 procent in 2006 naar 12 procent vorig jaar. Plastic uit Azië en de VS, gemaakt met goedkoop schaliegas of (Russische) olie, zorgt er al jaren voor dat de Europese plasticproducenten worden weggeconcurreerd. De Europese productie daalde alleen al vorig jaar met 8 procent. Onbedoeld is die Europese productiebeperking er dus al.

De EU vindt daarnaast niet alleen plastic producerende grootmachten zoals de VS en China tegenover zich. Ook oliebedrijven lobbyen actief tegen regels die de productie van plastic moeten beteugelen. „Een productieplafond gaat ons niet helpen wat betreft vervuiling en het milieu”, aldus Karen McKee, topvrouw bij oliegigant ExxonMobil tegen zakenkrant Financial Times in aanloop naar de top.

Oliereuzen zoals Saudi-Aramco, ExxonMobil en Shell investeerden samen vierhonderd miljard dollar in plasticfabrieken, zo berekende Forbes in 2020. „Soms vergeten we dat plastic gemaakt is van olie en gas”, zegt McCauley. „Nu er meer energie uit hernieuwbare bronnen komt vanwege de strijd tegen klimaatverandering, zetten olie- en gasbedrijven in op het opvoeren van de plasticproductie als plan B.”

Plastic wordt gezien als de grootste toekomstige groeimotor van de vraag naar olie. De vraag naar brandstof gaat door de opkomst van elektrische auto’s mogelijk pieken. Plastic is een levensverzekering voor fossiel.

Bij de vorige onderhandelingssessie in Canada in april waren er 196 lobbyisten van de fossiele en chemische industrie aanwezig. Meer dan de mensen die aanwezig waren namens delegaties van de Europese Unie.

Lang niet alle industrie is overigens tegenstander van een productieplafond. Bedrijven die plastic verwerken, zoals Coca-Cola en Unilever, hebben hier gezamenlijk juist voor gepleit. Een productieplafond zou goed zijn voor de recyclingindustrie, aldus een topman van Unilever tegen de Britse zakenkrant Financial Times.

Frappant genoeg is het ook de olie-industrie die recycling zegt te steunen, sterker nog: volgens critici hebben oliebedrijven de potentie van recycling jarenlang schromelijk overdreven. „Oliebedrijven houden ervan met de mythe van recycling te schermen als manier om het probleem van plastic vervuiling aan te pakken”, zegt McCauley. „Maar ze zitten ook weer niet te wachten op stevige afspraken over gerecycled plastic, want dat zorgt voor minder vraag naar fossiel plastic.”

Alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet

Recycling is in werkelijkheid weerbarstig. Wereldwijd wordt ongeveer 9 procent van het plastic gerecycled. In Europa wordt steeds mínder plastic gerecycled. En alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet.

Recyclers kunnen momenteel niet op tegen de lage prijzen van nieuw plastic, en het gemak ervan in het productieproces. Bedrijven die huisafval ophalen, schoonmaken, sorteren, en omsmelten naar gerecyclede plastic korrels, moeten concurreren met een totaal andere markt van goedkope fossiele plastics uit gigantische fabrieken in Azië en de VS. En de duurzame ambities van voedingsgiganten en verpakkingsbedrijven blijken niet groot genoeg om ook vast te houden aan gerecycled plastic als dat duurder is.

De problemen in de plastic-recyclingindustrie lijken sterk op die in de kledingindustrie. Tweederde van de nieuw verkochte kleding bestaat tegenwoordig (geheel of gedeeltelijk) uit plastic (denk aan namen als polyester, elastaan of acryl). Ook textielrecyclers (die van oude kleding nieuwe willen maken) kunnen niet op tegen fossiele goedkope materialen.

Mogelijk toch afspraken

Hoe groot de noodzaak volgens voorstanders ook, het lijkt politiek gezien volgende week niet uit te draaien op een juridisch afdwingbaar productieplafond. Over andere onderwerpen lijken de standpunten van landen minder ver uiteen te liggen. Zo zijn er plannen om afspraken te maken over beter beheer van plastic afval, meer recycling en mogelijk beter ontwerp van producten (waardoor recycling makkelijker is). Ook zouden er mogelijk afspraken gemaakt kunnen worden om vervuiling in oceanen door plastic vistouw te beperken.

De top in Zuid-Korea (trouwens zelf ook een grote plasticproducent) trekt veel minder aandacht – en regeringsleiders – dan de klimaattop van afgelopen weken. Wordt het plastic probleem misschien nog onderschat?

„Absoluut”, vindt McCauley. „Maar als er geen akkoord komt, accepteren we een toekomst waar mensen onnodig ziek worden door plastic vervuiling, een wereld waarin oceanen een plastic soep worden. Dit is een once in a lifetime kans en die mogen we niet verspillen.”

Luister naar