Kernwapens in Wit-Rusland vragen om westerse eenheid

Nucleaire escalatie Met Russische kernwapens in Wit-Rusland wil het Kremlin westerse landen uit elkaar drijven, betoogt . Het Westen moet zijn nucleaire diplomatie opschalen.


Illustratie Hajo

De Russische plaatsing van kernwapens in Wit-Rusland maakt nucleaire diplomatie weer van centraal belang. Westerse hoofdsteden lijken de potentieel verstrekkende implicaties hiervan nog niet te overzien in aanloop naar de NAVO-top in Vilnius. Vanuit Russisch – en Chinees – perspectief is de plaatsing van kernwapens in Wit-Rusland een meesterzet, die oude spanningen binnen de NAVO kan doen herleven. Het Westen moet zijn nucleaire diplomatie opschalen en zich voorbereiden op de volgende fase.

De Iskander-raketten die Rusland in Wit-Rusland plaatst kunnen naast Polen mogelijk ook Duitsland bereiken. Het Kremlin kan hiermee verregaande geopolitieke doelstellingen behalen. Rusland wil tenminste een neutrale status voor Oekraïne, een invloedssfeer in Centraal-Europa, en het vertrek van de Amerikaanse kernwapens uit West-Europa.

Als het beeld ontstaat dat onze nucleaire alliantie met Amerika tot onnodige risico’s leidt, kunnen de nucleaire spanningen leiden tot een sterkere Europese roep om ‘strategische autonomie’. Niet alleen Rusland maar ook China krijgt meer ruimte als de westerse eenheid verzwakt. Het idee dat Beijing Moskou zal temperen is wensdenken. Xi Jinping profiteert van Poetins nucleaire zet in Wit-Rusland.

Anti-kernwapenprotesten

De Russische plaatsing van Iskanders in Wit-Rusland vertoont parallellen met de plaatsing van de SS-20-raketten in de Warschaupactlanden door de Sovjet-Unie eind jaren zeventig. Die nucleaire middellange afstandsraketten konden precisiedoelen in Duitsland, Nederland, België, en Engeland binnen enkele minuten bereiken. In theorie kon de Sovjet-Unie daarmee de Amerikaanse ‘tactische’ kernwapensystemen in West-Europa uitschakelen. Zonder die kernwapens zouden de relatief kleine West-Europese legers machteloos staan tegenover de conventionele overmacht van de Warschaupactlegers. Door de SS-20 dreigde West-Europa ‘strategisch ontkoppeld’ te raken van de VS.

Om het strategische gat te dichten, reageerde Washington met de plaatsing van Pershing II- en Tomahawk-systemen in Europa. De massale anti-kernwapenprotesten in West-Europa tegen die Amerikaanse plaatsing, zetten de westerse eenheid verder onder druk.

Rusland uit al twintig jaar nucleaire dreigementen tegen het Amerikaanse raketschild in Polen en Roemenië

De plaatsing van Russische kernwapens in Wit-Rusland lijkt net als de plaatsing van de SS-20’s een poging om de NAVO politiek uit elkaar te drijven. En Rusland heeft verschillende mogelijkheden om dat voor elkaar te krijgen. Het Kremlin kan Ruslands nucleaire diplomatie richten op het Amerikaanse raketschild in Polen en Roemenië en op anti-nucleaire sentimenten in West-Europa.

Duitsland en de Duitse coalitie zijn het belangrijkste doelwit. Bondskanselier Olaf Scholz was zeer betrokken bij anti-kernwapenprotesten in de jaren tachtig. Ook de Groenen, onderdeel van Scholz’ coalitie, zijn traditioneel tegen Amerikaanse kernwapens op Duits grondgebied. Ook Nederland is een Russisch doelwit. De Nederlandse steun voor een kernwapenverbod leidde recent nog tot de nodige bondgenootschappelijke frictie.

Diplomatiek instrument

Het Kremlin heeft ook Polen en Roemenië in het vizier. Rusland uit al twintig jaar nucleaire dreigementen tegen het Amerikaanse raketschild in beide landen. De plaatsing van kernwapens in Wit-Rusland maakt die dreigementen veel concreter. Hoewel dat raketschild officieel tegen de Iraanse en Noord-Koreaanse raketdreiging bedoeld is, vreest het Kremlin dat het ook Russische raketten kan onderscheppen. Dat zou de Russische nucleaire afschrikking ondermijnen.


Lees ook dit essay van Niña Weijers: Gaat-ie op zijn rode knop drukken?

Net als de Amerikaanse kernwapens in West-Europa is het raketschild ook een diplomatiek instrument. Het bindt Polen en Roemenië extra aan het Westen, wat de Russische invloed in Centraal-Europa beperkt.

Rusland lijkt alleen maar te kunnen winnen. In Duitsland – en Nederland – zullen geluiden opgaan om de Amerikaanse kernwapens van Europees grondgebied te verwijderen als wisselgeld aan Poetin om zijn kernwapens uit Wit-Rusland te halen. Dat is muziek in Russische oren, omdat daarmee het nucleaire fundament van de Atlantische veiligheidsorde ontmanteld zou worden.

In ruil voor de verwijdering van de Russische kernwapens uit Wit-Rusland kan het Kremlin ook verlangen dat Amerika de raketschildinstallaties in Polen en Roemenië ontmantelt. Als de VS daarin meegaat, dreigen Polen en Roemenië meer hun ‘eigen weg’ te gaan. De niet-illusoire mogelijkheid van een Pools kernwapenprogramma kan de NAVO splijten. Centraal-Europa weekt dan nog verder los van West-Europa – zoals Hongarije en Polen dankzij hun illiberale politieke koers reeds doen. In dat Europa van twee snelheden kunnen Rusland en China hun invloed uitbreiden.

Geopolitieke obstakel

De nucleaire aankondiging van het Kremlin volgde op het Chinese-Russische beraad over Oekraïne. Ook Beijing wil Europa losweken van Amerika. Westerse eenheid is het belangrijkste geopolitieke obstakel voor China’s opkomst. China juicht ideeën over Europese ‘strategische autonomie’ daarom toe. Naarmate de Oekraïne-oorlog steeds meer geld kost en de nucleaire dreiging toeneemt, zullen Europese hoofdsteden steeds meer naar Beijing kijken om vrede in Europa te brengen. Dat is een groot gevaar.

Moskou en Beijing delen hun lijn tegen het democratische Westen. Wat als ook China laat merken dat de prijs voor vrede in 2023 de ontmanteling van de Amerikaanse nucleaire en strategische aanwezigheid in Europa is? Als Beijing slaagt in die opzet – het breken van de westerse eenheid dankzij de Russische nucleaire dreiging – ligt de weg open voor een Chinese wereldorde.

Zoals in de jaren tachtig kan Amerika opnieuw kernraketten in Europa plaatsen. Belangrijker is dat de NAVO-lidstaten als eenheid de wil opbrengen om hun vrijheid, gedeelde erfgoed, en beschaving te verdedigen, zoals neergelegd in de preambule van het NAVO-verdrag. Daarin ligt de basis van een effectieve nucleaire diplomatie.