Mondiaal is jihadisme nog altijd het grootste gevaar voor Nederland. Maar in eigen land is een nieuwe vorm van radicalisme de belangrijkste dreiging: het „anti-institutioneel extremisme” dat in de coronatijd vleugels heeft gekregen. De kogel komt eerder uit die hoek dan van links, aldus de AIVD in zijn laatste jaarverslag.
De „linkse actie-scene” mag wat groeien – vooral door de aanwas met vrouwen, die niet primair uit zijn op harde klassenstrijd doch liever de masculiene maatschappelijke orde aan de kaak willen stellen – maar op een tiental „insurrectionele anarchisten” na is het activisme in deze kring in de regel niet gewelddadig. De rechts-extremistische wereld, waarin geweld wordt gepredikt als „rassenstrijd” tegen „de omvolking”, is inmiddels relevanter. Maar ook deze groep antisemieten is overzichtelijk. Met een paar gerichte arrestaties is de angel er snel uit.
Het echte gevaar schuilt volgens de AIVD onder „anti-institutionele extremisten” die zich tegen welk overheidsbeleid dan ook keren. Deze activisten zijn samengeklonterd tot een ongearticuleerd soort anarchisme dat geen andere agenda heeft dan zagen aan de stoelpoten van het bestel omdat de overheid ons „tot slaaf” wil maken. De dienst schat dat meer dan honderdduizend Nederlanders geloven in zo’n institutioneel complot.
Hun belangrijkste wapen is om alles om te draaien. Anti-institutionele extremisten zijn er niet op uit een eigen waarheid te scheppen, zoals de communistische partij vroeger deed door in De Waarheid het heil van de Sovjetstaat te propageren. Nee, het gaat hen er om de waarheid als maatschappelijk idee te ondermijnen. Als niets waar is, is alles mogelijk. Dan sterft de politieke ideeënstrijd en ligt er terrein braak om macht te grijpen.
Net als in het interbellum is de verdediging van de democratische rechtsorde nu broos
Dit concept is ontwikkeld in het Kremlin, omdat het aansloot bij de paranoïde politieke cultuur die Rusland eigen is. Donald Trump nam het over en ontketende er in de VS een halve burgeroorlog mee. Forum voor Democratie is hier de grootste exploitant van het ‘alles-is-gelogen-maar-de-leider-heeft-alles-in-de-gaten’. Zo ontkent partijleider Thierry Baudet de maanlanding en meende FVD-tovarisjtsj Ralf Dekker onlangs dat er in Oekraïne „per saldo geen hele grote dingen gebeuren”.
Geweld staat nog niet op de dagorder. Maar anti-institutionele extremisten leveren wel het ‘frame’ dat er tegen de vijandige elite (burger)oorlog mag worden gevoerd. Die „bewuste ambiguïteit” kan wel degelijk tot bloedvergieten aansporen, denkt de AIVD.
De kwalificatie ‘anti-institutioneel extremisme’ is daarom adequater dan het neerbuigende wappie. De term overstijgt de ouderwetse scheidslijn tussen links en rechts en accentueert het revolutionaire karakter van deze eclectische beweging.
Door die mix is de beweging een serieuze uitdaging voor de pluriforme parlementaire democratie die Nederland nu nog is. Serieus? Ja! Als onze instituties stabiel zouden zijn, dan waren de risico’s overzichtelijk. Maar de instellingen zijn dat niet.
De politieke hoofdstromen, die de democratische rechtsorde sinds de Tweede Wereldoorlog hebben gedragen, hebben afgelopen decennia hun soortelijk gewicht verloren omdat ze zich (politiek) links én rechts en (sociaal-economisch) van bovenaf én onderop hebben laten kaalvreten. Het integrerend vermogen van de constituerende partijen om compromissen te sluiten, is diepgaand aangetast. Het kabinet symboliseert de crisis. Maar twaalf jaar Rutte is niet de enige oorzaak. Het onvermogen van Rutte IV is eerder een symptoom van dit verval.
Tijd dus voor een hedendaags Eenheid door Democratie of Comité van Waakzaamheid tegen de opmars van het anti-institutionele extremisme? De gelijknamige initiatieven in het interbellum sneefden op interne politieke conflicten. Maar de analogie op zich is zo gek nog niet. Net als toen is de verdediging van de democratische rechtsorde broos, te broos.
Hubert Smeets is journalist en historicus. Hij schrijft om de week op deze plaats een column.
Bij het horen van zijn naam rolt ze met haar ogen. „‘Juf, wat vindt u van Andrew Tate?’ Die vraag kreeg ik meerdere keren per dag, meestal het begin van een spervuur aan vrouwonvriendelijke opmerkingen”, zegt Halley Metcalfe.
Ze is wel wat gewend. Ruim zestien jaar lang gaf ze de vakken Engels en Drama op verschillende middelbare scholen in Australië. Maar tijdens de coronapandemie veranderde er iets. „Toen leerlingen na de lockdowns weer naar school kwamen, waren ze ineens openlijk seksistisch. Ze zeiden bijvoorbeeld dat vrouwen achter het aanrecht horen, dat vrouwen objecten zijn.” De 39-jarige Metcalfe praat snel en gebruikt gebaren om haar woorden kracht bij te zetten. „Toen ik een keer zo’n leerling de klas uit stuurde, draaide hij zich om en spuugde hard tegen het raam. Ik kan goed van me af bijten, maar ik voelde me echt geïntimideerd.”
Rond 2022 werd oud-kickbokser en influencer Andrew Tate ineens razend populair op sociale media. Veel scholieren raakten tijdens de lockdowns vanwege de coronapandemie in de ban van vrouwonvriendelijke influencers zoals Tate, die in korte tijd miljoenen volgers verzamelde op TikTok, YouTube en Instagram. Op TikTok werden video’s over Tate meer dan 13 miljard keer bekeken.
Australische docenten zoals Metcalfe zagen Tate’s invloed terug in het klaslokaal, en niet alleen bij de jongens. „Toen ook de meisjes Andrew Tate gingen verdedigen, zakte de moed me in de schoenen”, zegt ze met een diepe zucht. In 2023 nam ze een drastisch besluit. Ze zegde haar baan bij een middelbare school in Melbourne op. „Ik houd van mijn vak, ik ben ervoor gemaakt. Maar dit is geen lesgeven meer, dit is het managen van wangedrag.”
OnlyFans
Het is een ervaring die veel vrouwelijke docenten herkennen. Volgens de Australische onderzoekers Stephanie Wescott en Steven Roberts is „geradicaliseerde vrouwenhaat” wijdverbreid op Australische scholen. Voor hun onderzoek aan de Australische Monash universiteit spraken ze met vrouwelijke docenten over hun ervaringen.
„De respons was overweldigend”, zegt Steven Roberts. Toen de van oorsprong Britse hoogleraar aan het onderzoek begon, had hij niet verwacht dat zich bijna anderhalf jaar later nog steeds vrouwen zouden melden. Hij schrok van hun verhalen. „Leerlingen vroegen waarom er meisjes in de klas zaten, omdat ze toch een OnlyFans-account konden maken. Dat zou de enige manier zijn waarop vrouwen geld kunnen verdienen.” OnlyFans is een platform waar makers geld krijgen van volgers in ruil voor onder meer seksueel getinte beelden.
Leerlingen vroegen waarom er meisjes in de klas zaten, omdat ze toch een OnlyFans-account konden maken
Vrouwelijke docenten zijn een doelwit geworden. „Ze krijgen opmerkingen als ‘Uw borsten zien er goed uit vandaag, juf’, of ‘Bent u ongesteld?’ Als ze reageren, worden ze hysterisch genoemd.” Volgens sommige collega’s gaat de typering ‘geradicaliseerd’ te ver, maar dat is onterecht, stelt Roberts. „We moeten het beestje bij de naam noemen. Het is geradicaliseerde toxic masculinity (letterlijk: giftige mannelijkeheid) . En Andrew Tate is hier de grootste aanjager van.”
Verkrachting en mensenhandel
In zijn filmpjes op sociale media pocht Tate over zijn vele auto’s, geld, sigaren én vrouwen. Vooral bij jonge mannen is hij enorm populair. In video’s legt Tate uit hoe ze succesvol kunnen worden. ‘Echte mannen’ moeten volgens Tate veel geld verdienen, er goed uit zien en hun vrouw onder de duim houden. Hij is een zelfbenoemd vrouwenhater, zegt onder meer dat „vrouwen eigendom zijn van de man” en heeft het over „tot slaaf maken van vrouwen”. Zijn vrouwonvriendelijke uitspraken gaan regelmatig viraal.
Het duurde niet lang of Tate ook juridisch in opspraak kwam. In december 2022 werd hij voor het eerst opgepakt. Samen met zijn broer Tristan wordt hij verdacht van mensenhandel, verkrachting, seks met minderjarigen, en het vormen van een criminele organisatie. In afwachting van de rechtszaak heeft hij huisarrest in Roemenië, waar hij al jaren woont. Het Verenigd Koninkrijk heeft het land verzocht om zijn uitlevering, want ook daar wordt Tate verdacht seksueel misbruik en belastingontduiking.
Lees ook
Wie op TikTok veel rond Andrew Tate volgt komt vanzelf terecht in de wereld van opdrukken, snelle auto’s en vooral misogynie
In hetzelfde jaar verwijderden Facebook, Instagram, TikTok en YouTube zijn accounts. Toch is hij ruim twee jaar later niet van deze platforms af te slaan. Veel van zijn aanhangers delen video’s van hem en maken zelf video’s die door Tate zijn geïnspireerd. Bovendien is hij nog steeds actief op X; daar heeft hij inmiddels tien miljoen volgers.
Sterke mannen
Zijn populariteit is alleen maar gegroeid. Uit onderzoek uit 2023 onder dertienhonderd jongens op Australische scholen toont aan dat 92 procent van hen weet wie Andrew Tate is, 35 procent is het eens met zijn opvattingen en een kwart geeft aan tegen hem op te kijken als rolmodel.
Volgens Daniel Paproth van de Australische organisatie The Man Cave, die het onderzoek uitvoerde, heeft Andrew Tate een gevoelige snaar geraakt bij jonge jongens. „Veel jongens vragen zich af wat het betekent om een echte man te zijn. Tate geeft daar een helder antwoord op.”
The Man Cave werd in 2014 opgericht als liefdadigheidsorganisatie met als doel jongens en jonge mannen te helpen die worstelen met een laag zelfbeeld. Dat is voor hun eigen mentale gezondheid van groot belang, want driekwart van de zelfdodingen in Australië wordt gepleegd door een man. „In Australië is het stereotype beeld van een sterke man iemand die niet huilt of zijn gevoelens toont. Daar hebben veel jongens last van”, legt Paproth (34) uit. Hij spreekt uit ervaring. „Als tiener had ik veel last van angsten, maar daar schaamde ik me voor. Pas op mijn 25ste verjaardag durfde ik dat met mijn vrienden te delen, ik had het ruim tien jaar geheim gehouden.”
In Australië is het stereotype beeld van een sterke man iemand die niet huilt of zijn gevoelens toont
Dat stereotype beeld heeft ook grote gevolgen voor de veiligheid van vrouwen. Uit Australisch onderzoek van JSS, een jezuïtische maatschappelijke organisatie, blijkt dat mannen die dit beeld aanhangen, veel vaker agressief gedrag vertonen tegenover vrouwen. Geweld tegen vrouwen is zo’n groot probleem in Australië dat er door de regering en instanties van een crisissituatie wordt gesproken. Dit jaar alleen al is gemiddeld elke vier dagen een vrouw vermoord door een man, meestal een (ex)partner.
Lerarentekort
Dat maakt het werk van organisaties zoals The Man Cave nog urgenter, zegt Paproth. Hij heeft een peper-en-zoutkleurig baardje en draagt zijn lange haar in een paardenstaart. Sinds het begin van dit jaar hebben ruim 14.500 jongens aan de workshops meegedaan. De mannelijke workshopleiders gaan langs middelbare scholen waar ze jongens een middag apart nemen. „Meestal beginnen we met een spelletje, vervolgens proberen we voorzichtig het gesprek aan te gaan over hun gevoelens en gedachten. Veel mensen denken dat jongens niet willen praten over hun emoties, maar wij zien het tegenovergestelde.” Ook hun ideeën over wat het betekent om een man te zijn en hun relatie met vrouwen, komen aan de orde. „Als we erover praten komen ze vaak tot het inzicht dat hun vrouwonvriendelijke ideeën niet kloppen.” Toch is haast niet op te boksen tegen de kwalijke denkbeelden op sociale media. „Zodra we vertrekken, zitten ze weer op hun telefoon waar ze worden overspoeld met de ideeën van Tate.”
Lees ook
Mijn puberzoon is fan van de vrouwenhatende influencer Andrew Tate: wat nu?
Het probleem wordt verergerd door een nijpend tekort aan docenten, zegt docent Melanie Ralph via een videoverbinding. Ze geeft les in Brisbane, in deelstaat Queensland. „Ik heb geen tijd om het met collega’s te hebben over wat we in de klas meemaken. We staan zo onder druk, er is zo weinig tijd, dat we dit soort gesprekken niet met elkaar voeren.”
Ralph is getrouwd met een vrouw en stelt dat ze daarom al vroeg in haar carrière met vooroordelen te maken had in de klas. „Ik denk dat ik beter met vrouwenhaat kan omgaan, omdat ik heb geleerd hoe ik mezelf kan beschermen. Ik blijf nuchter en toon geen emotie als een leerling een nare opmerking maakt.” Toch kosten de discussies over Andrew Tate veel energie, soms komt ze bijna niet aan lesgeven toe. Bovendien is er het risico dat ze gefilmd wordt. „Ze zitten gauw klaar met hun telefoon en voor je het weet, ben je die lesbische woke docent op sociale media.”
Weinig begrip
Ralph is voorlopig niet van plan om haar baan op te zeggen, al schiet de mogelijkheid af en toe door haar hoofd. „Ik heb geaccepteerd dat ik lesgeef aan mensen die racistisch, homofoob en misogyn zijn. Mijn taak is om ook deze kinderen goed onderwijs te bieden en ze aan te sporen voor zichzelf na te denken. Dat is alles wat ik kan doen. Als ik had gedacht dat ik deze kinderen kon veranderen, was ik al lang vertrokken.”
Maar voor veel anderen is het wel een reden om het onderwijs te verlaten. Het is niet bekend hoeveel vrouwelijke docenten specifiek vanwege vrouwenhaat in de klas ontslag nemen, maar helder is wel dat veel vrouwen het beroep vaarwel zeggen. Vergeleken met vijf jaar geleden namen in 2023 meer dan twee keer zoveel vrouwelijke docenten ontslag, een stuk vaker dan hun mannelijke collega’s.
Volgens Metcalfe is het Australische onderwijs in crisis. „Meer dan 70 procent van de docenten in Australië is vrouw, maar er wordt niets gedaan om ons te beschermen.” Er is weinig begrip van mannelijke collega’s en het schoolbestuur, omdat zij het misogyne gedrag minder vaak zien. „Als ik het over een leerling had waar ik problemen mee had, zeiden mijn mannelijke collega’s; ‘dat kan ik me niet voorstellen, in mijn les is hij voorbeeldig’”.
Inmiddels staat het probleem ook bij de overheid op de radar, alleen is de oplossing nog niet voorhanden. De Australische regering heeft een voorlichtingsprogramma voor scholen over „respectvolle relaties”, maar dat is volgens Metcalfe te kortzichtig. „Zoals met alles in het onderwijs, is er veel te weinig geld voor. Docenten moeten het uitvoeren, maar niemand weet precies hoe. Bovendien hebben ze er domweg geen tijd voor”, zegt ze. Ze maakt zich grote zorgen om de ontwikkeling van de jongens. „Dit zijn de volwassenen van de toekomst en ze leren dat vrouwen minderwaardig zijn. Het is doodeng.”
Een briefje van drie alinea’s aan de Tweede Kamer veranderde vorige week de levensloop van honderden Afghanen. Deze groep, bestaande uit beveiligers van vroegere Nederlandse militaire bases en de ambassade in Kabul, mag bij nader inzien toch niet naar Nederland komen. Een argumentatie werd niet gegeven.
Dat gegeven alleen al maakt dit besluit hardvochtig. De ministers Caspar Veldkamp (Buitenlandse Zaken, NSC), Ruben Brekelmans (Defensie, VVD) en Marjolein Faber (Asiel en Migratie, PVV) laten hier te veel onvermeld. Het gaat over het lot van Afghanen die tijdens de oorlogsjaren Nederlanders hebben beschermd. Afghanen die daardoor nu extra gevaar lopen onder het Taliban-regime. Het minste dat de ministers hadden kunnen doen is hun besluit zorgvuldig onderbouwen. Te meer omdat de twee voorgaande kabinetten al veelvuldig door de Kamer ter verantwoording zijn geroepen over het onderwerp.
Twee ministers, Sigrid Kaag (Buitenlandse Zaken, D66) en Ank Bijleveld (Defensie, CDA), hebben in 2021 moeten aftreden wegens de chaotische evacuatie na de val van Kabul. Vorig jaar oordeelde de commissie-Ruys dat hun ministeries zich hadden overgegeven aan „positief wensdenken” over de opmars van de Taliban en onvoldoende hadden nagedacht wie er gevaar zouden lopen bij een machtsovername. Het kabinet Rutte-IV omarmde de conclusies.
Terwijl in Den Haag de politieke molens maalden verbleven de bewakers in Afghanistan in angst. Een jaar geleden waren er vermoedelijk al vijftien van hen vermoord. Afgelopen juni kwam voor de bewakers, na bijna drie jaar, het verlossende woord: in zijn laatste week aan de macht besloot het kabinet Rutte-IV „een extra inspanning” te doen voor ongeveer 190 bewakers en hun kerngezinnen, in totaal 965 personen.
Het huidige kabinet, dat „het strengste asielbeleid ooit” verkondigt, schrijft nu aan de Kamer dat het „een andere afweging maakt” en laat het daarbij. De toelichting bij de brief bevat wel aanwijzingen over die afweging: de opvang van een asielzoeker kost gemiddeld 76,70 euro per dag, staat er. Voor 965 personen komt dit jaarlijks neer op „26.980.435,00” euro, noteren ambtenaren tot op de cent nauwkeurig.
Het staat er niet, maar bedoeld lijkt te worden dat dit te duur is. Ook lijken de ministers te vrezen dat het niet bij 965 personen blijft. In het archief van Defensie staan nog ruim 750 andere bewakers. Als ook zij aanspraak maken op evacuatie, loopt het aantal mogelijk op tot 4.600 personen. Tegelijkertijd vermeldt het document dat velen van hen vermoedelijk in de Verenigde Staten, Australië of Canada zijn opgevangen. Die landen hanteerden in 2021 een veel ruimer toelatingsbeleid voor evacués dan Nederland.
De vraag dringt zich dan ook op of hier wordt geschermd met onwaarschijnlijk hoge aantallen, zoals bij de val van Kabul ook VVD-staatssecretaris van Justitie en Veiligheid Ankie Broekers-Knol werd verweten. Zij waarschuwde dat er misschien wel 100.000 Afghanen naar Nederland wilden komen. Door strenge selectie is dit aantal echter beperkt gebleven tot minder dan 5.000.
Het huidige kabinet beperkt zijn selectie tot nul en toont zich daarmee onbarmhartig. Als zelfs de mensen die Nederland hebben geholpen niet mogen komen, is het strengste asielbeleid ooit nu al een feit.
Ieder mens verdient een menswaardig bestaan. Het klinkt zo simpel, maar het ligt steeds minder voor de hand. In Rotterdam leven veel mensen in onzekerheid: ze zijn hier, maar lijken tegelijkertijd niet helemaal te mogen bestaan. Rotterdammers, die ooit vluchteling waren en die intussen vaak al jaren hier wonen en dolgraag hier een écht bestaan zouden willen opbouwen. Overgeleverd aan de straat: aan geweld, celstraffen, uitbuiting en mensonterende omstandigheden.
Toen ik tweeënhalf jaar geleden gekozen werd in de gemeenteraad van Rotterdam leerde ik diverse mensen kennen die niet beschikten over de juiste papieren. Neem het verhaal van de vader van een vrouw die net als ik halverwege de twintig is. Hij vluchtte met zijn kleine kinderen voor de burgeroorlog in Angola (1975-2002). Getraumatiseerd door wat hij daar als soldaat heeft meegemaakt én van wat hij en zijn gezin in Nederland als vluchtelingen hebben moeten doorstaan. De ondervragingen, het niet geloofd worden, de toekomst uit je handen voelen glippen.
Zwaard
Zijn familie kreeg de vluchtelingenstatus, maar hij niet, omdat bewijsstukken uitbleven. Hij woont al een kwart eeuw in Rotterdam, zijn familie en hij proberen een leven op te bouwen, maar het feit dat hij niet beschikt over een verblijfsvergunning hangt als een zwaard van Damocles boven zijn gezin.
Sinds de bekendmaking van het voornemen van Faber om die regeling per 2025 te schrappen, hebben diverse lokale instanties daartegen geprotesteerd. Burgemeesters schreven een brief, ngo’s vroegen om hulp en zelfs de politie is kritisch over deze maatregel. Dit extreem-rechtse kabinet lijkt zich daar echter niks van aan te trekken. In plaats van goed naar de cijfers en feiten te kijken, worden zij geleid door populisme en angst.
Leefbaar Rotterdam zet graag nog meer mensen op straat
In Rotterdam heeft het kabinetsbesluit tot gevolg dat de LVV wordt stopgezet. Dat komt door een afspraak die gemaakt werd met Leefbaar Rotterdam, de grootste partij, bij de coalitieonderhandelingen in 2022. Het college van B&W, dat verder bestaat uit D66, VVD en Denk, ging ermee akkoord dat de LVV werd teruggebracht van zeventig naar vijfenveertig bedden en dat Rotterdam zou stoppen met een eigen bijdrage als de rijksbijdrage aan de LVV zou worden gestaakt. Daarom kwam het besluit van Faber in Rotterdam als een mokerslag binnen. Als dit doorgaat heeft dat grote gevolgen voor de mensen die het betreft.
Fractievoorzitter Simon Ceulemans van Leefbaar Rotterdam slaat zich al weken flink op de borst over het feit dat hij graag nog meer mensen op straat zet.
Lees ook
Uitgeprocedeerd? Je krijgt alleen een bed als je zegt dat je terug wil
De rest van de coalitie had kennelijk meer moeite om duidelijkheid te geven over hun onmenselijke beleid. De verantwoordelijk wethouder Faouzi Achbar (Denk) dook maanden voor de gemeenteraad en kwam dinsdag pas met een brief waarin hij meldt dat Rotterdam vanaf 1 januari de LVV stopt. Het college weet wat de consequenties kunnen zijn. Achbar schrijft dat dit voor tien mensen tot ‘zeer inhumane situaties’ leidt met een ‘grote kans’ op overlijden. Als dit doorgaat zakt Rotterdam, zakt Nederland door een morele ondergrens.
We weten dat de LVV werkt, we weten dat de opvang positieve resultaten oplevert en we weten dat het niet hebben van opvang leidt tot meer dakloze mensen op straat – en dat met de winter voor de deur. Een dak boven je hoofd is een primaire levensbehoefte en een mensenrecht en als het aan mij ligt zetten we mensenrechten voorop. Het is niet anders dan onmenselijk, harteloos, ondoordacht en uiteindelijk gevaarlijk om op deze manier met mensen om te gaan.
We moeten deze feiten niet wegwuiven. We moeten menselijkheid voor angst zetten. En politici, of ze nu in de gemeenteraad zitten, in de Tweede Kamer of in het kabinet, zijn gehouden te staan naast állen die zich in ons land bevinden.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/wp-content/blogs.dir/114/files/2019/01/smeets-hubert-online-artikel.png)
