Inflatie, AI en inclusiviteit domineren London Book Fair

Ze was een hond. Een sint-bernard met een grote, lobbige kop, witte snuit en oranjebruine oren. Ze keek wat droef, zoals sint-bernards vaak doen. Zoveel was duidelijk. Piet Mondriaan heeft haar vastgelegd in een donker, herfstkleurig portret uit ruwe verfstreken, voordat hij zich bekeerde tot het lijnenspel in primaire kleuren waarom hij bekendstaat. Maar waarom schilderde hij haar? En wanneer? En de eigenaardige titel van het werk, Isar Harlemia, waar kwam die vandaan?

Er zijn nu antwoorden, meldt het Kunstmuseum in Den Haag vrijdag, ruim vijftig jaar nadat het museum het werk geschonken kreeg. Mondriaankenners Caro Verbeek en Wietse Coppes waren benaderd door een onderzoeker uit onverwachte, maar voor de hand liggende hoek: de kynologie, de hondenstudie. Pauline Q. van Vliet werkte aan een geschiedenis van de herdershond in Nederland toen ze een vermelding van het schilderij aantrof in een catalogus van een tweedaagse hondententoonstelling, 23 en 24 augustus, 1902, te Den Haag. De geschilderde hond had echt bestaan, Isar Harlemia was haar naam.

Fokkerij

Isar woonde vanaf 1902 in de Watergraafsmeer, toen een gemeente en nu een buurt in Amsterdam. Isar was niet zomaar een hond. Ze was een hond waar haar eigenaar, hondenfokker Willem Bols van hondenfokkerij Harlemia, prijzen mee won.

Spectaculairder nog, vindt het Kunstmuseum, is de ontdekking dat Mondriaan ook Isars nageslacht heeft vastgelegd. Van Vliet trof een vermelding van een tweede hondenschilderij aan in de hondencatalogus uit 1902. Het gaat om de honden Tristan en Isolde, geboren op 5 mei 1902. Tot nog toe ontbreken verdere sporen van het schilderij. Waar het is en hoe het eruitziet: dat is het volgende vraagstuk waar de honden- en Mondriaankenners op kunnen kauwen.

Hoe de paden van de hond en de schilder elkaar zijn gekruist, is nog niet helemaal zeker. Mondriaan kwam rond 1902 vaak over de vloer bij zijn broers in de Watergraafsmeer, in de buurt van hondenfokker Bols, en hij huurde een zolderetage verderop in de stad, aan de Albert Cuypstraat. Onduidelijk is ook, schrijven Mondriaankenners Verbeek en Coppes, of de werken in opdracht zijn gemaakt, of als vrij werk.

Het verloren schilderij van Tristan en Isolde was eigendom van hondenfokker Bols, blijkt uit de catalogus. Het portret van moeder Isar was op de Haagse hondententoonstelling te koop voor 60 gulden. Op een onbekend moment is het gekocht door Sal Slijper, mecenas en verzamelaar van Mondriaans werken. Via een legaat kwam het in 1971 bij het Kunstmuseum terecht.

Delen

Mail de redactie

Licht kan strijken en beschijnen, uitlichten en schaduwen werpen. Hoe cruciaal de belichting van een theatervoorstelling kan zijn, blijkt in de musical The Last Five Years. Op het lege, zwarte toneel scheppen lichtbundels de sfeer. Zij benadrukken de emoties van de personages en bepalen de setting. Bij een liefdesscène aait licht over de bühne; als de harde werkelijkheid zich opdringt, straalt ijzig wit uit de lampen aan weerszijden van het speelveld. Voor deze voorstelling componeerde Jan Kortbeek een indrukwekkende choreografie van licht.

Het minimale toneelbeeld van de Nederlands bewerking van The Last Five Years (waarvan het origineel ruim twintig jaar geleden in Chicago in première ging) past goed bij het intieme verhaal dat wordt verteld. In de voorstelling doorlopen twee geliefden hun relatie: híj van verliefdheid tot einde, zíj van de breuk naar het prille begin. De verhaallijnen kruisen op het moment dat de twee, halverwege, trouwen.

The Last Five Years is een doorgecomponeerde musical: de elkaar opvolgende nummers vertellen het verhaal, daartussen zijn er nauwelijks dialogen. Om en om zingen de geliefden een lied. De Amerikaanse auteur en componist, Jason Robert Brown, heeft geput uit uiteenlopende muziekstijlen met latin en jazzy loopjes, maar voorziet ook in een traditioneler musicalgeluid. Deze composities worden mooi-afgemeten uitgevoerd door twee strijkers en een pianist aan de rand van het toneel, waar ook de performers zitten als hun tegenspeler een nummer zingt.

Huwelijk

Acteur Timo Tembuyser is een dynamische Jamie, die door de liefde wordt meegesleurd, maar worstelt met de verplichtingen van een huwelijk. Tembuyser speelt hem met schwung, hij heeft vocaal veel ‘power’ en wisselt vaardig tussen emoties en muziekstijlen. Partner Cathy wordt door Jolijn Henneman al even krachtig gespeeld. Haar stem is minder robuust, maar ze weet muzikaal de aandacht vast te houden met een prettige mimiek en heldere uithalen. Om het tweetal danst Cody Schuitemaker in strak-aanstekelijke bewegingssequenties mét humor.

Nanoek is een jonge producent, die vorig seizoen indruk maakte met Melk, een musical over moederschap die vijf Musical Awards won. De keuze voor bestaand werk is nu misschien minder origineel, maar regisseurs Suzanne Heijdra en Anouk Beugels weten desondanks opnieuw iets te creëren dat onderscheidend is in het Nederlandse musicallandschap.

Waar Oatmilk Studio – een andere jonge musicalproducent – voor toegankelijker repertoire gaat, zoals het geweldige Ver van je bed vorig seizoen, kiest Nanoek een artistieker gedurfder pad. De vertaling is van hoge kwaliteit, de vormgeving stijlvol, maar minimale middelen op het toneel maken ook dat je als toeschouwer wel een beetje je best moet doen om bij te blijven. The Last Five Years is geen musical om lui bij achterover te leunen, maar wel een smaakvolle vertelling over zoekende liefde.

Delen

Mail de redactie

Vroege barokopera en moderne seriële muziek, gaat dat wel samen in één concert? Voor sopraan Elisabeth Hetherington is de combinatie heel natuurlijk: „Het lijken misschien tegenpolen, maar de overeenkomsten zijn soms bijna spooky in wat de componisten vragen van een zanger.” Voor dat bruggenbouwen tussen uiteenlopend repertoire ontvangt ze vrijdagavond de Nederlandse Muziekprijs. De prijs wordt gezien als de hoogste onderscheiding van overheidswege voor klassieke musici.

„De manier waarop je je stem gebruikt, hoe je de tekst kleurt, het gebruik van ongewone technieken – niet alleen als zanger maar ook als performer – is helemaal niet zo verschillend”, vertelt Hetherington een dag voor de eerste orkestrepetitie van haar uitreikingsconcert, in een koffiezaakje in haar woonplaats Amsterdam. Met aanstekelijk enthousiasme wijst ze op de parallellen tussen verschillende tijdvakken: „Twintigste-eeuwse componisten als John Cage en George Crumb stellen in het voorwoord van een muziekstuk eisen aan een zanger die sterk lijken op wat je tegenkomt in traktaten uit de zeventiende eeuw.

„Ik ben bijvoorbeeld gefascineerd door het idee van virtuositeit. Wat is een virtuoze zanger? In de zeventiende eeuw wilde dat zeggen dat je je stem op zo’n manier kon gebruiken dat je het publiek ermee emotioneerde, maar niet jezelf. Dat was de sport. Om dat te bereiken waren er technieken om ieder woord op zijn eigen manier voor te dragen en te kleuren. Zo kon de tekst echt van het papier spatten en de luisteraars ontroeren. Een goede zanger was feitelijk een soort acteur. Dat idee zie je vanaf de jaren 50 en 60 weer helemaal terugkomen bij moderne componisten. Die vragen van een zanger om de tekst niet alleen te zingen, maar echt uit te beelden met hun stem.”

Wordt een virtuoze zanger juist niet vaak ervaren als iemand die vooral technisch heel begaafd is? Iemand die razendsnelle nootjes kan zingen; vocaal vuurwerk produceert? „Dat zou kunnen”, denkt Hetherington hardop. „De definitie is in de geschiedenis vaak veranderd. Een virtuoos is wat mij betreft iemand die zijn eigen instrument goed kent, en weet hoe-ie daarmee mensen kan raken. En als dat door middel van vuurwerk is – geweldig! Maar virtuositeit kan ook heel klein en intiem zijn.”

Intiem en grillig

‘Elisabeth Hetherington schakelt met een verbluffende vanzelfsprekendheid tussen intiem en grillig, verstild en beweeglijk’, schrijft de commissie van het Fonds Podiumkunsten, die de Muziekprijs toekent, in haar rapport over Hetherington.

Aan de uitreiking van de prijs gaat een intensief begeleidingstraject van twee à drie jaar vooraf, waarin de kandidaat zijn of haar artistieke groeipotentieel aantoont. Het toekennen van de prijs is niet gebonden aan een kalenderjaar maar hangt af van hoeveel kandidaten er in het traject zitten. De meest recente uitreiking was in maart, aan organist Laurens de Man.

Vrijdagavond ontvangt Hetherington de Nederlandse Muziekprijs uit handen van minister Bruins van Cultuur, tijdens een concert in de Rotterdamse Doelen. Samen met het Belgische barokorkest B’Rock en musici van de Haagse percussiegroep HIIIT brengen ze muziek van Cavalli en Monteverdi in dialoog met die van Stockhausen en de eigentijdse componist Miroslav Srnka.

„Mijn uitgangspunt is mythologie. Ik wilde nadenken over de vraag: welke verhalen vertellen we onszelf? Die waren vierhonderd jaar geleden niet wezenlijk anders dan nu, alleen is onze mythologie niet meer gebaseerd op goden en grote helden, maar eerder op technologie. De angsten en verlangens die we daarop projecteren zijn echter nog heel vergelijkbaar.”

Als ik Verdi of Bellini zong voelde het alsof ik een persiflage deed van een operazangeres, maar van oude muziek werd mijn stem oprecht blij

Muzikaal gezin

Hetherington (Toronto, 1992) komt uit een muzikaal gezin. Haar ouders ontmoetten elkaar tijdens de lessen harmonieleer op het conservatorium, jongere zus Alex is mezzosopraan. Elisabeth ging bij een kinderkoor en had al jong een passie voor dans: „Ik kon nooit stil blijven staan tijdens het zingen. Het meisje achter me in het koor moest mijn armen in bedwang houden.”

In haar voorstellingen gaan theater, dans en muziek vaak hand in hand. Al blijft er naast die brede blik ook ruimte voor hyperfocus: als Hetherington zich ergens in vastbijt laat ze niet zo gauw los. Een toevallige nieuwsgierigheid naar de uitspraak van het Engels in de tijd van Shakespeare maakte haar tot een specialist op dat gebied. Ze geeft zelfs met enige regelmaat lezingen en masterclasses over het onderwerp.

„De uitspraak van het Engels is in vierhonderd jaar behoorlijk veranderd”, legt ze uit. „Veel woorden zijn tegenwoordig hun karakter een beetje kwijtgeraakt. We zingen allemaal als Mary Poppins. Neem het woordje ‘burning’ – in het nette BBC-Engels wordt de r niet uitgesproken: buh-ning. Maar in Shakespeares tijd lag er juist nadruk op die r. Dat wekt zo’n woordje tot leven. Er zit veel meer emotie en schuring in, het klinkt als datgene wat het wil uitdrukken. Als zanger biedt dat me een rijker palet aan klanken en expressie om de muziek uit die tijd te kleuren.”

Oude muziek kwam pas laat op Hetheringtons pad. Halverwege haar bachelor Voice Performance in Toronto hoorde ze een opname van het barokensemble L’Arpeggiata. Ze was op slag verkocht: „Dat repertoire past veel beter bij mij dan de muziek die we op het conservatorium leerden. Als ik Verdi of Bellini zong voelde het alsof ik een persiflage deed van een operazangeres, maar van oude muziek werd mijn stem oprecht blij.”

Open brief aan minister

Na haar bachelor verhuisde ze naar Nederland, waar ze een masteropleiding Oude Muziek Zang aan het Conservatorium van Amsterdam cum laude afrondde. Bij het gezelschap Holland Opera kreeg ze de kans om op het operapodium te staan. „En ik ben niet eens een operazanger”, bekent ze. „Ik zing natuurlijk ook wel eens opera, maar dat is echt wat anders dan een operazanger. Dat Holland Opera me zonder ervaring auditie liet doen voor operarollen, is dus best bijzonder.”

Ze maakt zich zorgen of die kansen er straks ook nog zijn voor nieuw talent. De subsidieaanvraag van Holland Opera werd door het Fonds Podiumkunsten afgewezen. Ook andere gezelschappen die Hetherington een warm hart toedraagt, zoals LeineRoebana, Pynarello en Holland Baroque, vallen buiten de boot. Daarom richtte ze zich eerder deze week in een open brief aan dezelfde minister die haar vrijdagavond de Nederlandse Muziekprijs uitreikt. „Door het huidige subsidiesysteem leven veel gezelschappen in onzekerheid over hun voortbestaan”, licht ze de brief toe. „Dat leidt uiteindelijk tot een verschraling van het culturele landschap. Ik heb in Canada gezien wat dat kan betekenen: één nationaal orkest, één operagezelschap, en dat is het wel zo’n beetje. Toen ik hier aankwam zag ik Nederland echt als een utopie. Hier heb je zoveel geweldige concerten, zoveel verschillende ensembles – laten we dat koesteren.”

Delen

Mail de redactie