N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Interview
Serie Fysiek is de Deense regisseur en rasprovocateur Lars von Trier er slecht aan toe. Hij lijdt aan parkinson. Maar hij komt nu met een derde seizoen van zijn cultserie uit de jaren negentig. „Dat was goed voor mijn gezondheid. Het beurde me op.”
Terug naar het Rigshospitalet in Kopenhagen, de brutalistische betonhomp gebouwd op een moeras. Deze week is het derde seizoen van de Deense cultserie The Kingdom, ‘Exodus’, in Nederland te zien. Eerdere seizoenen, in 1994 en 1997, waren een curieuze mix van ziekenhuis-soap, satire, surrealisme en horror. Daar bleef je toen voor thuis: The Kingdom bewees in het voetspoor van David Lynch’ Twin Peaks dat een tv-serie een serieuze artistieke expressie kon zijn.
„Ik was indertijd ondersteboven van Twin Peaks, zo fantastisch! Als filmregisseur van naam verlaagde je je toen niet tot een tv-serie, maar wat interessant om meer dan negentig minuten in een personage te mogen steken.” Aan het woord is de 66-jarige Deense filmmaker Lars von Trier, die we via een monitor spreken op het filmfestival van Venetië, in september.
Lynch kwam in 2017 met een verlaat derde seizoen van Twin Peaks, Von Trier volgt nu opnieuw zijn voorbeeld met The Kingdom Exodus. Al heeft dat eerder te maken met zijn parkinson, aldus Von Trier: een maand eerder maakte zijn filmstudio Zentropa bekend dat hij aan die aandoening lijdt. Daarom is hij ook niet in den vleze aanwezig op het Lido.
Toen we Von Trier en leden van zijn cast in 2018 in Cannes spraken bij zijn seriemoordenaars-satire The House That Jack Built beefde hij en kwam hij slecht uit zijn woorden. Door de zware pillen tegen depressie en zijn fobieën, zei hij indertijd. „Vermoedelijk heb ik al langer symptomen van parkinson”, zegt Von Trier nu. „Ik had veel ups en downs, eerst met alcohol, daarna met mijn mentale stabiliteit. Het leek me beter gewoon weer aan het werk te gaan. Je kan je energie steken in je volgende angstaanval of iets creatiefs doen. Het simpelste was The Kingdom weer op te pikken, te kijken wat daar nog in zat. Dat was heel goed voor mijn gezondheid. Het beurde me op.”
Lars von Trier is een van de groten in de filmgeschiedenis. Als voorman van een ‘Deense golf’ die het kleine Denemarken tot een filmische grootmacht maakte. Als medeoprichter van studio Zentropa, voor al uw arthouse en pornografie. En als regisseur van een onder filmprijzen bedolven, provocerend filmoeuvre; Europa, Breaking the Waves, Dancer in the Dark, Antichrist, Melancholia, Nymphomaniac.
In het derde seizoen van The Kingdom slaapwandelt ene Karen (Bodil Jørgensen) het ziekenhuis binnen en laat zich opnemen bij neurochirurgie. Na een kwart eeuw blijkt alles daar bij het oude: geschifte artsen, idiote operaties, illegale praktijken, bizarre rituelen, demonen. Von Trier zelf levert na elke aflevering weer monkelend commentaar. Vanachter een gordijn nu: hij is er niet knapper op geworden, vindt hij. Wat denkt hij als hij nu de jonge Von Trier ziet praten in oude seizoenen van The Kingdom? „Wat een zelfvoldane idioot zeg. Hij denkt dat hij heel wat heeft en verkoopt dat als een stofzuigerverkoper”, grinnikt Von Trier.
Het zwarte gat Björk
Toch zint Von Trier al een kwart eeuw op dit derde seizoen, zegt actrice Bodil Jørgensen, die de spiritistische Karen speelt. Hij zette dat tijdelijk uit zijn hoofd toen twee hoofdrolspelers in 1998 en 2000 overleden, maar liet haar zo’n vijftien jaar geleden toch weer een synopsis zien. Jørgensen is bevriend met Von Trier sinds diens Dogme-film The Idiots (1998) en zegt nu veel met hem te wandelen. „Dat is goed tegen parkinson.” Samenzweerderig: „Zal ik u iets verklappen? Hoorde u dat vreemde geluid helemaal aan het eind van The Kingdom? Dat heeft Lars er een paar dagen geleden pas aan toegevoegd. Het is het geluid van een zwart gat dat NASA onlangs vrijgaf. En als u het mij vraagt, klinkt een zwart gat precies als Björk.”
Björk, Von Triers nemesis. De IJslandse zangeres had op de filmset van musical Dancer in the Dark (2000) permanente, krijsende ruzie met Von Trier en zwoer daarna nooit meer te acteren. In 2017 betichtte ze hem wat halfslachtig van seksueel misbruik. The Kingdom Exodus lijkt daar met vele #MeToo-grappen op te reageren: een arts wordt financieel continu in het pak genaaid met absurde beschuldigingen van seksueel misbruik.
„Anders dan wat ik vroeger beweerde, ben ik geen nazi”, reageert Von Trier voorzichtig: een verwijzing naar een beruchte persconferentie na zijn film Melancholia die hem in 2011 tot persona non grata in Cannes maakte. „Toen ik The Kingdom schreef, speelde #MeToo nogal, dus dan maak ik daar grappen over. Ik ben nou eenmaal een humorist die, toegegeven, net iets te hard lacht om zijn eigen grappen.”
Of hij net als Bodil Jørgensen vindt dat een zwart gat als Björk klinkt? „Zegt ze dat? Ik denk nog zelden aan Björk, wel veel aan zwarte gaten. Om op de bodem van een zwart gat geen singulariteit maar een Björk te vinden, lijkt me heel teleurstellend. Björk, ben jij dat? Ja, fuck you, ouwe klootzak!”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data99309873-f631eb.jpg)
Vos achter de oren
The Kingdom werd opgenomen in het echte Rigshospitalet tijdens de corona-epidemie. Veel gedoe met plexiglasplaten en mondkapjes, zegt Bodil Jørgensen. Von Trier – die naar eigen zeggen tijdens de opnames geen schim van zijn oude zelf was – was volgens haar juist goed in vorm. „Fysiek zwak, maar nog steeds met die vos achter zijn oren, zoals wij zeggen. Hij observeert je haarscherp. De ene dag zegt hij: ‘Jij bent een christen. Als iemand weet wat hoop is, ben jij dat.’ De volgende dag: ‘Fuck off, wat weet jij nou?’ Dat ontlokt je precies het gevoel dat je die dag nodig hebt.”
Von Trier zette de hele cast als vanouds op het verkeerde been, aldus acteur Nikolaj Lie Kaas, die als neuroloog Naver iedereen steeds voor idiote keuzes stelt: ‘Of ik hak je brein in stukken, of ik trakteer je een jaar lang op toffees.’ Lie Kaas: „Zo heeft Lars me de afgelopen drie jaar gebeld. ‘Of ik breek nu je kaak, of ik koop een doos bonbons voor je.’ Daar moet hij dan zelf heel erg om lachen.”
Alles is voor Von Trier een project, aldus Lie Kaas, ook een veteraan van The Idiots. „Nu stopt hij zijn films vol mini-essays, toen moest film als het leven zelf zijn. Bij het maken van The Kingdom had hij behoefte aan humor, lol, lichtheid.”
En lollig werd het. Lie Kaas: „Elke avond fietste ik terug naar huis en peinsde hoe dit nou weer was gebeurd. Geestelijk sprankelt hij meer dan een paar jaar geleden, toen hij dof en droevig was.”
Een voorbeeld? „Je weet dat Lars niet aan repetities doet. Hij neemt direct op, het snijpunt van realiteit en fictie fascineert hem. Dus kostuum aan, make-up op en spelen maar. Soms ligt hij in hinderlaag. Zit ik rustig een boek te lezen, roept iemand: ‘Nu komen!’ Ik hol de kamer uit, staat hij daar met cameraploeg om de hoek klaar: actie! Ik vergeet subiet mijn tekst, kijk dom om me heen. En uiteraard gebruikt hij juist dat shot. Ik haat dat, want ik ben een control freak. Het is geweldig.”
Het kan ook erger. „We hadden een scène van een vergadering met heel veel tekst. We beginnen, de camera draait en opeens klapt de deur open en rijdt iemand een bed met een slapende bejaarde naar binnen. Dan een rolstoel, nog één, twaalf slapende bejaarden in het totaal. Ze bonkten tegen tafels aan, stootten een monitor omver. En wij moeten gewoon die scène spelen. Dat lukte echt niet, we lagen in een deuk.”
Von Trier geniet ervan zulke situaties te creëren, zegt Lie Kaas. „Echt opwindend, daarom wil iedereen met hem werken. En het werkt. Lars laat je dingen doen die nooit waren gelukt als hij je had gevraagd ze te doen.”
