N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data99259919-aac559.jpg)
In de betekenis van ‘lek’, een woord rijk aan verbeelding en controverse, kristalliseert zich een dilemma uit: stop je het gat dicht, dan blijft alles bij het oude en vaak is dat juist ongewenst, laat je het lekker stromen, dan kan de situatie lelijk uit de hand lopen.
Wie geen moment twijfelt is Hansje Brinker, het gefingeerde Haarlemse joch dat tot groot genoegen van generaties Amerikaanse toeristen met zijn vinger in een dijk staat. Zijn verhaal staat in het beroemde kinderboek Hans Brinker or the Silver Skates (1866) van de Amerikaanse Mary Mapes Dodge, die zich liet inspireren door het Franse Le petit éclusier (De kleine sluiswachter) uit 1848. Nederlands van oorsprong is ‘onze’ Hansje niet, maar zijn verhaal is zéér herkenbaar: met zijn vinger dicht hij een gat in een dijk en voorkomt zo een ramp.
Even onwrikbaar zijn de ‘loodgieters’ in een nieuwe tv-serie over het Watergate-schandaal, White House Plumbers. FBI-agent G. Gordon Liddy en CIA-man E. Howard Hunt was er alles aan gelegen om de lekken richting de media te dichten. Het mocht niet baten: een anti-Hansje Brinker (‘Deep Throat’ oftewel FBI-adjunct-directeur Mark Felt) lekte dat het een lieve lust was, waarna The Washington Post de corruptie aan Republikeinse zijde in de presidentsverkiezingen onthulde en Nixon geen andere keus had dan aftreden.
Inmiddels hebben we, minder poëtisch, WikiLeaks, de website waar iedereen terecht kan die iets van geopolitiek of maatschappelijk belang in de openbaarheid wil brengen. En hebben we hackers zoals ‘OG’. Volgens wederom The Washington Post heeft deze „racistische vuurwapengek” honderden geheime Pentagon-documenten over onder meer de oorlog in Oekraïne gelekt.
Lakmoesproef
‘Lekken’ stamt volgens het Middelnederlandsch Woordenboek af van lecmoes of ‘lakmoes’, een verzamelnaam voor blauwe en rode kleurstoffen die men klaarmaakte door een brei van bepaalde korstmossen met urine te laten gisten en vervolgens te laten uitdruipen (lekken). Het woord ‘lakmoesproef’ gebruiken we nog altijd als verwijzing naar een ‘test met een onweerlegbaar resultaat’.
Opvallend is deze connectie tussen ‘lek’ en de waarheid. Het lekken van informatie heeft inderdaad vaak als doel juist dat ‘onweerlegbare resultaat’ te bewerkstelligen, om de waarheid boven water te krijgen, beter gezegd om een bestaande ‘waarheid’ als zodanig te bevestigen en te onthullen.
Ironisch is dat het lek de verbeelding ook op hol kan jagen. Dat was eens temeer het geval toen die door ‘OG’ gelekte defensiedocumenten ook fictie bleken te bevatten, onder meer een doemscenario waarin tactische kernwapens worden ingezet in geval van de dood van Poetin.
Om te lekken of om niet te lekken – het dilemma wordt nog lastiger in het licht van de moraal van Hansje’s verhaal. Die achtjarige leert ons dat wij wars zijn van onoverzichtelijke, nieuwe situaties de zouden kunnen voortvloeien uit het lekken. Mapes Dodge: „Die jongen representeert de geest van het hele land. Geen lek, hetzij in de politiek of in de publieke veiligheid, dat een miljoen vingers niet meteen zullen dichten, koste wat kost.”
