Vladimir Kara-Moerza in oktober in de beklaagdenbank in Moskou.
N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Interview
Jevgenia Kara-Moerza De wegens hoogverraad aangeklaagde Russische oppositiepoliticus Vladimir Kara-Moerza hoort maandag of hij 25 jaar de cel in moet. Zijn vrouw Jevgenia: „Wat maakt het uit of Vladimir maandag vijftien of vijfentwintig jaar krijgt? Ze zijn bezig hem langzaam dood te maken.”
De dag dat de Russische oppositiepoliticus Vladimir Kara-Moerza voor mogelijk een kwart eeuw wordt opgesloten, zal zijn echtgenote er niet bij zijn voor een omhelzing of een liefdevolle blik. Jevgenia Kara-Moerza moet de veroordeling van haar man, komende maandag in Moskou wegens ‘nepnieuws’ en ‘hoogverraad’, vanuit haar woonplaats Washington volgen.
Als ze thuis is, tenminste. Sinds haar echtgenoot gevangen zit, zet zij het internationale lobbywerk voort dat hem in Rusland de status van staatsvijand opleverde. Dat betekent: talloze gesprekken met politici, beleidsmakers en conferenties in tientallen landen, vertelt Jevgenia Kara-Moerza in een videogesprek.
Terwijl in Moskou de avond nadert, is in Washington de ochtend net begonnen. In beeld verschijnt een tengere, elegante vrouw met kortgeknipt haar en een simpele grijze trui. Op de achtergrond klinken even de stemmen van drie tieners, die hun vader al een jaar moeten missen en ook hun moeder weinig zien. „Vladimir leefde in het vliegtuig. Soms kwam hij thuis, bracht hij een paar dagen bij ons door en dan vertrok hij weer. Nu zit hij in de gevangenis en leid ik dat leven.”
De offers zijn groot, bekent ze. „Ik kan niet bij Vladimir zijn, maar ook niet bij onze kinderen. Terwijl ze ouders nodig hebben die zeggen dat alles goed zal komen en dat hun mama een oplossing zal vinden. Dat móéten ze ook geloven, anders zouden ze in duizend stukjes uiteenvallen. Maar ik twijfel steeds vaker aan mijn krachten. Wat maakt het uit of Vladimir maandag vijftien of vijfentwintig jaar krijgt? Ze zijn bezig hem langzaam dood te maken.”
Wanneer Jevgenia Kara-Moerza over de situatie van haar man vertelt, glinsteren er tranen in haar ogen. Ze heeft hem niet meer gesproken sinds zijn auto op 11 april vorig jaar in Moskou door gemaskerde FSB’ers werd omsingeld. Contact is verboden; wat ze weet van zijn toestand, hoort ze van zijn twee advocaten.
De berichten zijn zorgelijk. Sinds de Russische oppositiepoliticus tweemaal – in 2015 en 2017 – op mysterieuze wijze werd vergiftigd, zijn de zenuwen in zijn linkerbeen ernstig beschadigd, vertelt ze. „Dankzij lichaamsbeweging wist hij de klachten onder de duim te houden. Maar na een jaar in voorlopige hechtenis is zijn toestand erger dan ooit.”
Strafzaak
De 41-jarige Vladimir Kara-Moerza is politicus, historicus en activist en kreeg internationaal bekendheid met zijn felle internationale campagne tegen het Poetin-regime. Hij heeft een Russisch en een Brits paspoort en werkte als correspondent jarenlang in Londen en Washington, waar hij uitstekende contacten heeft in de Amerikaanse politiek. Vanaf 2013 was hij actief in de democratische beweging, de laatste jaren was hij in Rusland betrokken bij het opzetten van een netwerk van activisten en oppositiepolitici.
Hij sprak zich vorig jaar fel uit tegen de invasie in Oekraïne. Na zijn arrestatie, in april, werd hij aangeklaagd wegens het verspreiden van ‘fakes’ over het leger en beschuldigd van ‘banden met een ongewenste organisatie’. In een moeite door werd hij tot buitenlands agent verklaard.
Het zijn beschuldigingen die optellen tot zeker tien jaar kamp, zoals talloze Russische regime-critici het afgelopen jaar overkwam. In oktober kwam daar plotseling de aanklacht ‘hoogverraad’ bij, waarop een maximale straf van twintig jaar staat. Kara-Moerza werd beschuldigd van „langdurige collaboratie met een NAVO-staat” en bezigheden die de Russische staatveiligheid zouden ondermijnen. Het proces kwam onder toezicht van de FSB en werd achter gesloten deuren afgehandeld. Twee weken geleden klonk de strafeis: 25 jaar kamp. Want, zei aanklager Boris Loktionov: „Kara-Moerza is een vijand, die moet worden gestraft.” Een „stalinistisch vonnis” oordeelden zijn advocaten. Internationaal leidde de stafeis tot grote verontwaardiging.
Afgelopen maandag klonk in de rechtbank Kara-Moerza’s slotverklaring, die door The Washington Post, waar hij regelmatig opiniestukken publiceert, werd afgedrukt. „Na twee decennia in de Russische politiek en alles wat ik heb meegemaakt, dacht ik dat niets mij meer kon verbazen. Ik had ongelijk. Ik ben verrast door de mate waarin mijn proces, met alle geheimhouding en minachting voor wettelijke normen, zelfs de processen van Sovjet-dissidenten in de jaren zestig en zeventig overtreft. En dan gaat het niet eens over de harde strafeis of het gepraat over ‘staatsvijanden’. We zijn terug bij de jaren dertig.”
Wandelstok
De zaak vertoont grote gelijkenis met die van die andere gevangen oppositiepoliticus, Aleksej Navalny. Beide politici werden jarenlang geschaduwd door de FSB, beiden overleefden een gifaanval ternauwernood. Maar waar Navalny ontdekte met het zenuwgif novitsjok te zijn aangevallen, werd de toedracht bij Kara-Moerza nooit achterhaald. Deze week werd Navalny, die tot tien jaar werd veroordeeld en al maanden in een isoleercel zit, ernstig ziek.
Net als Navalny weigerde Kara-Moerza zijn politieke strijd in Rusland te staken. „Ik ben een Russisch politicus. Het spreekt voor zich dat ik in Rusland moet zijn om mijn werk te doen”, zei hij in 2021 in een interview met NRC in Moskou. In zijn slotverklaring maandag benadrukte hij geen enkele spijt te voelen. „Ik verwijt mezelf maar één ding: dat het me onvoldoende is gelukt om mijn landgenoten en politici in democratische landen te overtuigen van het gevaar van het Poetin-regime voor Rusland en voor de wereld. Dat is nu duidelijk geworden tegen een vreselijke prijs: de prijs van oorlog.”
Het is haar man ten voeten uit, zegt Jevgenia. „Hij vond dat hij Russen niet kon oproepen tot protest als hijzelf niet bereid was dezelfde risico’s te nemen. Die zijn gigantisch. We hebben het over marteling, seksueel geweld, de kans ontheven te worden uit de ouderlijke macht, gedwongen psychiatrische behandelingen en stalinistische straffen.”
Hoe slecht hij er fysiek aan toe is, weet Jevgenia van advocaat Vadim Prochorov, die tevens Navalny bijstaat. Kara-Moerza verloor 22 kilo in de cel en de verlammingsverschijnselen breiden zich uit. „Vladimir is mentaal beresterk. Fysieke problemen hebben hem er nooit van weerhouden zijn werk te doen. Zodra hij zelf in staat was een paar passen te zetten, pakte hij zijn wandelstok en wankelde hij terug naar Moskou.” Dat de gevangenisbewaarders hem opzettelijk slecht behandelen, lijdt voor haar geen twijfel. Volgens de Russische wet mogen gevangenen met de aandoening ‘polyneuropathie’ – die bij Kara-Moerza onafhankelijk werd vastgesteld – niet worden opgesloten.
Wraakactie
Voor de Kara-Moerza’s staat vast: de vergiftigingen, de arrestatie, de behandeling en de monsterlijke strafeis zijn een wraakactie, vanwege zijn jarenlange intensieve en zeer effectieve lobbywerk tegen het Poetin-regime. Vanaf 1999 werkte de toen nog piepjonge Kara-Moerza met oppositiepoliticus en oud-premier Boris Nemtsov. Samen lobbyden ze in de VS voor de ‘Magnitsky-wet’, waarmee landen leden van corrupte, mensenrechten schendende regimes individueel sancties kunnen opleggen.
De wet is vernoemd naar de jonge Moskouse jurist Sergej Magnitsky, die in 2007 een grootschalige belastingfraude door de Russische overheid op het spoor kwam. Hij deed er melding van, maar in plaats van de betrokken functionarissen werd Magnitsky zelf opgepakt. Hij stierf na marteling in 2009 in zijn cel. De naar hem genoemde wet is inmiddels in 36 landen aangenomen, waaronder in Nederland.
„Wat zij voor elkaar kregen, is revolutionair. Dat zag het Kremlin ook. Boris [Nemtsov] werd in 2015 vermoord, drie maanden later werd Vladimir voor de eerste maal vergiftigd. Dat bewijst hoe bang het regime is voor mijn man, zó bang dat ze hem 25 jaar willen opsluiten. Ze zien hem als een existentiële bedreiging.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2022/12/data94217821-62fedd.jpg)
Link met Magnitsky-lijst
De indruk van een wraakactie wordt volgens advocaten en waarnemers versterkt door het feit dat Russische functionarissen die in 2009 betrokken waren bij Magnitsky’s overlijden nu nauw betrokken zijn bij de zaak tegen Kara-Moerza. Dmitri Komnov, indertijd de baas van de gevangenis waar Magnitsky stierf, is nu directeur van de gevangenis waar Kara-Moerza in voorarrest zit. Rechter Sergej Podoprigorov gaf in 2009 opdracht tot onderzoek naar Magnitsky en zal komende maandag het vonnis tegen de politicus uitspreken. De derde betrokkene is niemand minder dan Aleksandr Bastrykin, hoofd van het Russische Onderzoekscomité en nauw bondgenoot van president Poetin.
De drie mannen figureren hoog op de Amerikaanse Magnitsky-lijst, maar op de Europese sanctielijst komen Podoprigorov en Komnov nog altijd niet voor. Jevgenia Kara-Moerza: „Ik heb het Europees Parlement er onlangs nog op gewezen dat personen die betrokken waren bij Magnitsky’s dood nog altijd misdaden begaan en vakantie vieren in Europa.”
Hoe beziet zij van veraf de gebeurtenissen in haar vaderland? „De Russische samenleving is ongezond. Een land waar al twintig jaar geen vrije verkiezingen zijn gehouden, waar geen vrijheid van meningsuiting bestaat, geen vrije pers, niets! Geen enkel volk is immuun voor propaganda. Alleen als Rusland een democratie wordt, zal het ophouden een bedreiging te vormen voor zichzelf en voor anderen.”
