K. was te gevaarlijk voor opname, dus lieten ze hem gaan

Posted on April 14, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Ggz Een psychotische man, van wie politie en ggz weten dat hij gevaarlijk is, steekt twee onschuldige vrouwen dood. Alweer een dodelijk incident met een psychiatrisch patiënt die geen hulp kreeg. Hoe kan het dat het zorgsysteem nog steeds zo faalt?

14 april 2023 om 20:25

Leestijd 14 minuten

Het enige levende wezen waar K. (29) eind augustus 2021 nog contact mee heeft, is zijn poes. Dagenlang zit hij thuis met Blunt, een grijze cyperse kat, op schoot in zijn portiekwoning in Almelo. Verder spreekt hij niemand.

Op 31 augustus gaat hij naar de supermarkt, de Jumbo, iets meer dan vijf minuten lopen van zijn huis. Hij pakt tien zakjes kattensnoepjes uit het schap en loopt zonder te betalen naar buiten.

De gealarmeerde supermarktmanager belt de politie en gaat met een collega achter de winkeldief aan. Ze houden afstand terwijl ze met de politie bellen, want „de man maakte een verwarde indruk op mij,” zal de manager tegen de politie verklaren. Op weg naar zijn huis schopt K. vuilnisbakken omver en slaat hij tegen brievenbussen van woningen aan. Plotseling draait hij zich om en schreeuwt naar de supermarktmedewerkers achter hem: „Ik ga nergens voor betalen! Ik kom uit de hel!”

Als de politie komt, in een busje, richt K. zijn agressie op de agenten. Hij slaat door het open raam naar de agent die naast hem gaat rijden en hem aanspreekt. Twee andere agenten lopen op hem af en proberen hem aan te houden. K. stribbelt tegen, het wordt een worsteling. „Mijn soldaten zullen het wel oplossen”, roept hij. Hij maakt schietbewegingen met zijn hand. Inmiddels zijn de agenten met zijn zessen, en dan worden de handboeien eindelijk vastgeklikt. K. blijft schreeuwen terwijl ze met hem wegrijden naar het arrestantencomplex in Borne, bij Hengelo.

K. heet in politiek-bestuurlijk jargon „een persoon met verward of onbegrepen gedrag”. Deze ‘verwarde personen’ halen vaak het nieuws, vrijwel altijd als probleem voor anderen. Omdat ze op straat of in de buurt overlast veroorzaken, of erger, als iemand in zijn verwardheid ernstige delicten pleegt. Daarbij wordt al snel vergeten dat deze daders, voordat ze overlast veroorzaakten of misdrijven pleegden, eerst patiënten waren die niet de hulp kregen die ze nodig hadden.

Bekend voorbeeld is Bart van U., de man die oud-minister Els Borst vermoordde in 2014. Een onderzoeksrapport naar aanleiding van die zaak, van de commissie-Hoekstra, concludeerde in 2015 dat ggz-instellingen door de overheid waren klemgezet tussen tegenstrijdige eisen: met minder geld en minder middelen meer veiligheid bieden. Het kabinet beloofde beterschap. Het voerde onder andere in 2020 twee nieuwe wetten in die ervoor moesten zorgen dat politie, justitie, gemeentes en ggz beter zouden samenwerken.

Toch faalt het systeem nog steeds, zoals de zaak-K., die NRC in dit artikel reconstrueert, laat zien. Waarom lukt het niet om die hulp voor verwarde personen te organiseren? Hoe kan het dat het steeds opnieuw gruwelijk misgaat, zonder dat er van de fouten uit het verleden geleerd lijkt te worden? Waarom heeft de nieuwe wetgeving niet tot verbetering geleid?

140.000 meldingen

Al jarenlang registreert de politie een stijgend aantal meldingen van incidenten met verwarde personen. Vorig jaar waren dat er bijna honderdveertigduizend. Soms een dronken toerist, maar vaak personen die wegens een complexe combinatie van problemen buiten de samenleving vallen.

De politie kan dan weinig doen. Handhaving – een boete uitschrijven, iemand een nacht in de cel zetten – neemt de oorzaak van het probleem niet weg. „Voor deze mensen is de juiste hulp het belangrijkst”, benadrukte de nieuwe portefeuillehouder Zorg en Veiligheid van de politie bij zijn aantreden vorig jaar.

Maar die juiste hulp, daar schort het aan. Sinds de zorg-decentralisaties van het afgelopen decennia weten de betrokken ministeries (van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en van Justitie en Veiligheid) niet meer hoeveel opvangplekken er zijn voor mensen met complexe stoornissen (dat zijn verwarde mensen vaak). Laat staan hoe ernstig het tekort is. Ook dat wordt nergens centraal geregistreerd.

Er zijn wél veel instanties betrokken: ministeries, gemeentes, geestelijke gezondheidszorg (ggz), GGD, maatschappelijk werk, reclassering, justitie, politie, huisartsen, thuiszorg, wijkteams, zorginstellingen en zorgverzekeraars. Allemaal zijn ze voor een klein stukje verantwoordelijk, maar overzicht ontbreekt.

Het gevolg: mensen die eigenlijk hulp nodig hebben, kunnen steeds verder afglijden. Vaak vragen ze zelf niet om zorg, of weigeren ze die. En zo creëert het zorgstelsel in het uiterste geval zijn eigen daders en slachtoffers.

Als agenten K. in het arrestantencomplex in Borne natrekken, zien ze dat hij geen strafblad heeft. Alleen als puber was hij een keer naar Bureau Halt gestuurd, omdat hij met kunstsneeuw een woning had ondergespoten.

De agenten lezen wel iets anders in zijn dossier. Met Oud en Nieuw van dat jaar hadden twee collega’s hem na een 112-melding bijna-dood aangetroffen op zijn bank. Een deel van zijn darmen hing uit zijn buik, die was opengesneden. Ze stelden vast dat K., die zelf 112 had gebeld, zichzelf moest hebben gestoken. Daarbij had hij zijn darm geperforeerd en zijn aorta beschadigd. K. was onder invloed van LSD en alcohol, later zou vastgesteld worden dat hij in een psychose verkeerde.

In het appartement hadden ze meer messen gevonden, twee kruisbogen met dertig pijlen, een samoerai-zwaard, en in de slaapkamer nog meer pijlen, een stapeltje Anonymous-maskers, een honkbalknuppel en een richtvizier met laserstraal voor op een wapen. „Noemenswaardig” in combinatie met zijn drugsgebruik en de suïcidepoging, aldus het politieverslag. Maar het bezit van de wapens was op zich niet strafbaar. De agenten hadden Kenzo die nacht overgedragen aan ambulancepersoneel, en hadden het er verder bij gelaten.

Het overgrote deel van de verwarde personen vormt geen gevaar en pleegt geen ernstige misdrijven. Maar hoe er het uit de hand kan lopen, bleek begin 2014, toen oud-minister Els Borst in haar huis in Bilthoven werd doodgestoken. Dader Bart van U. werd pas een jaar later gepakt, nadat hij ook zijn eigen zus met een mes had gedood.

Er bleken enorme blunders gemaakt te zijn door tal van instanties die langs elkaar hadden gewerkt en zich niet aan hun eigen regels en wetten hadden gehouden. Van U. had ten tijde van de moord in de gevangenis moeten zitten: er stond nog een celstraf open vanwege vuurwapenbezit. Zijn familieleden hadden al keer op keer alarm geslagen bij alle denkbare instanties. En Van U. zelf had vlak voor de moord op Borst in twee politiebureaus vuurwerk afgestoken, in de hoop opgepakt en vastgezet te worden, omdat hij zichzelf niet meer vertrouwde. Beide keren werd hij naar huis gestuurd. Zijn DNA, dat werd gevonden bij Borst, had ook allang in de databank moeten zitten vanwege de eerdere veroordeling – dan had hij veel sneller kunnen worden aangehouden.

Een onderzoekscommissie onder leiding van voormalig topambtenaar, oud-informateur en voormalig lid van de Raad van State Rein-Jan Hoekstra concludeerde in juni 2015 in een vernietigend rapport dat alle betrokken instanties hadden gefaald. Hoekstra, inmiddels de tachtig gepasseerd, zegt daar nu over: „Als oud-ambtenaar kreeg ik af en toe plaatsvervangende schaamte. Hoe is het mogelijk dat het overheidssysteem waar je vertrouwen in hebt en waar je vertrouwen in wilt houden, op cruciale momenten niet werkt.”

Toen al stelde Hoekstra in zijn rapport vast dat de overheid haar verantwoordelijkheid had weggeorganiseerd. Ggz-instellingen hadden „de strikte opdracht het aantal bedden terug te brengen en de opnameduur te verkorten” waarbij ook nog „aantoonbaar” minder mensen opgenomen moesten worden. Bezuinigen dus. Maar tegelijkertijd werd van de ggz „een actieve bijdrage aan de beveiliging van de samenleving verwacht”. Hoekstra stelde eufemistisch vast dat de zorginstellingen waren opgezadeld met „een lastige combinatie van soms moeilijk verenigbare rollen”.

Een van de belangrijkste aanbevelingen van Hoekstra was dat er veel betere samenwerking tussen politie, OM en geestelijke gezondheidszorg moest komen, helder vastgelegd in nieuwe wetgeving. Samenwerking tussen instanties met duidelijke verantwoordelijkheden kon nieuwe rampen voorkomen. Het kabinet bood excuses aan de nabestaanden aan en nam de aanbevelingen over.

Bemoeizorg

In het arrestantencomplex in Borne proberen agenten met K. contact te krijgen. Hij zit op zijn knieën in de cel, zijn gezicht tegen de vloer, zijn handen voor zich uit. Hij reageert nergens op.

De politie bezoekt zijn moeder. Die vertelt dat ook zij al een tijd geen contact met haar zoon heeft. Ze zegt de dag te vrezen dat ze het bericht krijgt dat haar zoon overleden is en herhaalt een aantal keer dat het echt niet goed gaat met hem. Ze zegt dat ze hoopt dat hij hulp zal krijgen.

Terug op het cellencomplex schrijven de agenten op dat de moeder hoopt dat K. lang vast moet blijven zitten. „Hierdoor wist ze namelijk waar hij was en dat het veilig was.”

De politie doet navraag bij het ziekenhuis over de nazorg aan K., die eerder in 2021 na zijn suïcidepoging het ziekenhuis weer verlaten had. Het ziekenhuis heeft daar geen informatie over. Maar, zo concludeert de politie, „normaal gesproken bij een poging zelfdoding schakelt men altijd de psychiater in. Derhalve maar aangenomen dat dit ook voor K. is gebeurd”.

Uit het medisch dossier van K. blijkt dat hij tijdens zijn opname één keer werd gezien door een ziekenhuispsychiater, maar daar bleef het bij. K. had immers geen doodswens en deed de poging tot zelfdoding onder invloed van drugs. Zijn revalidatie bestond uit fysiotherapie.

K. had grote mentale problemen, maar vroeg niet zelf om hulp. Dus kreeg hij het niet. Dit is een structureel probleem in ons zorgsysteem, zegt voorzitter Niels Mulder van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP), tevens hoogleraar openbare geestelijke gezondheidszorg en psychiater. Zijn beroepsgroep pleit al jaren voor veel meer ‘bemoeizorg’ – noodzakelijke hulp zonder dat deze patiënten daar zelf om vragen.

Afhankelijk van hoe ruim je de definitie neemt, gaat het volgens Mulder om vijf- tot twintigduizend mensen. Een constante en relatief overzichtelijke groep, blijkt uit de vele studies die afgelopen decennia naar hen gedaan zijn. „Nu noemen we ze verwarde personen, begin deze eeuw heetten ze verkommerden en verloederden, weer wat later zorgwekkende zorgmijders”, aldus Mulder.

Bemoeizorg staat haaks op de uitgangspunten van ons zorgstelsel, waarin mensen zelf psychische hulp moeten zoeken en waarin zorg gekoppeld is aan een duidelijke psychiatrische diagnose. Bemoeizorg was vroeger nog een wettelijke plicht, nu mag iedere gemeente zelf bepalen hoe ze het regelen. Langdurige zorg voor complexe problematiek blijft vaak onbereikbaar. „Daar is ons systeem veel minder goed op ingericht”, aldus Mulder.

De verschraling van de hulp voor mensen met complexe problematiek is al decennia gaande. Zo werd in 2008, door het kabinet-Balkenende IV (CDA, PvdA, ChristenUnie) het verplichte eigen risico in de zorg ingevoerd. Gevolg daarvan, stelt Mulder vast, is dat de drempel om hulp te vragen of te accepteren hoger werd: patiënten moeten immers betalen, ook als ze de zorg niet willen. En zorginstellingen die toch proberen ongevraagde hulp te bieden, krijgen daarvoor vaak geen vergoeding, bijvoorbeeld als zo’n patiënt een aantal maal niet komt opdagen of de deur niet opendoet.

Gevolg is dat veel verwarde mensen administratief verdwijnen, ziet Mulder: „Het is meer en meer de gewoonte geworden om iemand die drie of vier keer niet gezien is, dan maar uit te schrijven.”

Nog drastischer waren de zorghervormingen van het tweede kabinet-Rutte (VVD en PvdA). Zorg moest decentraal geregeld worden. Gemeentes werden tien jaar geleden verantwoordelijk en moesten het zo organiseren dat minder mensen in de dure opvang terecht zouden komen, en meer mensen thuis – ‘ambulant’ in jargon – zouden worden behandeld.

Lees ook: Een derde van specialistische ggz-bedden opgeheven, ‘zorg zakt door ondergrens’

Dit bleek een verkapte bezuiniging. Veel opvangplekken, niet alleen voor verwarde personen maar ook voor andere mensen met complexe stoornissen, werden gesloten. Mulder: „Normaal gesproken waren het communicerende vaten geweest. Minder geld naar de bedden, meer geld naar de ambulantisering. Maar zo is het niet gegaan. Er is afbouw geweest van bedden, maar geen opbouw van extra ambulantisering. Er is gewoon geen beleid op gevoerd.”

Het huidige kabinet legt de verantwoordelijkheid voor het aantal opvangplekken volledig bij de markt. Minister Helder (VVD, Langdurige Zorg) schreef in een Kamerbrief: „Het is de rol van de verzekeraars om er zorg voor te dragen dat zij voldoende zorg inkopen.”

Een wandelende tijdbom

K. heeft de hele nacht niet geslapen en zit met ontbloot bovenlichaam in kleermakerszit op zijn bed. Hij legt nog steeds geen contact. Agenten zien hem urenlang zo zitten terwijl hij met zijn armen steeds opnieuw dezelfde beweging maakt door zijn T-shirt „als een elastiek” te gebruiken.

De volgende dag, woensdagochtend, worden de nieuwe agenten tijdens de briefing bijgepraat over K. die „psychotisch” en „extreem gevaarlijk” wordt genoemd.

Een agent beschrijft hem als iemand die „of heel goed toneel kan spelen of totaal in zijn eigen bubbel en leefwereld zit.” Hij denkt zelf het laatste: „deze is gevaarlijk, deze man is totaal niet in te schatten in zijn doen en laten.” Een andere agent, een oude bekende van K., vertelt zijn collega’s dat hij „altijd een normale aardige kerel was waar nooit wat mee was.” De agent kreeg ooit vechtsporttraining van K. en beschouwt hem in deze toestand als „een wandelende tijdbom”.

Het gevaar dat K. vormt komt in zijn dossier terecht. De agenten noteren maar liefst vier alarmcodes: „G905 – wapengevaarlijk”, „G906 – verzetpleger”, „G907 – vluchtgevaarlijk” en „G908 – zelfmoordneiging”.

Diezelfde dag komen een psychiater en een psychiatrisch verpleegkundige van de crisisdienst langs bij het arrestantencomplex. Ook zij krijgen geen contact met K., die alleen wat handgebaren maakt. Het crisisteam zegt „dat het er alle schijn van heeft dat hij in psychose zit”. De psychiater en verpleegkundige van ggz-instelling Mediant laten de politie weten dat „een gedegen onderzoek naar de gesteldheid van de verdachte” nodig is en dat hij op dat moment „onder de groep: niet te beoordelen” valt. Ze laten de politie weten „dat de verdachte te onberekenbaar en te gewelddadig was om bij Mediant onder te brengen”.

Wat nu?

Als een verward persoon wordt gezien als een gevaar voor zichzelf en anderen, kan een rechter verplichte zorg opleggen. Het is een voorbeeld van precies datgene wat na de aanbevelingen van de commissie-Hoekstra beter geregeld had moeten zijn. Daarom kwamen in 2020 de twee nieuwe wetten, die de samenwerking tussen politie, justitie, gemeentes en zorginstanties beter moesten stroomlijnen. Vanaf het begin liet het kabinet de nieuwe wetten evalueren. Aanvankelijk was een paar jaar voor die evaluatie uitgetrokken, maar de eerste bevindingen bleken zo vernietigend dat de Tweede Kamer de eerste resultaten afgelopen najaar al kreeg. De wetgeving was „in belangrijke mate mislukt”, en van heldere regelgeving was „geen sprake.”

Er blijft „een groep die tussen wal en schip valt”, zo oordeelden bijvoorbeeld ondervraagde rechters over de nieuwe wet die zorg mogelijk moet maken voor mensen „met psychische stoornissen, veelal meerdere diagnoses en risicovol gedrag”. De nieuwe wet schiet tekort, concluderen de onderzoekers, „omdat er geen geschikt zorgaanbod is”.

‘Sanctions are coming’

Voor de politie is K. een verdachte zonder strafblad die een klein misdrijf heeft gepleegd waarvoor je iemand niet in voorarrest houdt. Voor de ggz-instelling vormt K. een te groot risico om in een reguliere zorginstelling bij andere patiënten op te nemen.

Ze laten hem gaan.

Twee dagen na de diefstal zet de politie K. af op het station in Borne. Hij heeft een dagvaarding wegens winkeldiefstal op zak, en een pinpas die het niet doet. Een dakloze medereiziger die hij daar ontmoet koopt een treinkaartje, in ruil voor twee overnachtingen bij K. thuis.

K. krijgt geen begeleiding. Hij heeft hij een winkelverbod voor de Jumbo gekregen en te horen gekregen dat hij bij het spreekuur van zijn huisarts langs moet gaan – wat hij niet zal doen.

Agenten proberen in de dagen die volgen nog met K. in contact te komen. Ze gaan langs bij zijn huis, bellen, mailen en sms’en. Hij reageert nergens op. De politie laat het erbij.

Ook zijn moeder krijgt geen contact meer met hem. Buurtbewoners zien K. die dagen een keer ’s nachts naakt in het park rondlopen, een andere keer mediteert hij op blote voeten in de regen, en weer een andere keer wordt hij op handen en voeten gezien, blaffend tegen een hond.

Een vriend die langs zijn flat rijdt, ziet dat K. zijn PlayStation van het balkon heeft gegooid. Als hij uitstapt en K., die op het balkon staat, wat vraagt, smijt deze een kapotgeslagen honkbalknuppel naar beneden en roept: „bemoei je er niet mee, kankerlijer”.

Een andere vriend heeft op 16 september nog contact met hem via WhatsApp. K. stuurt een foto van een poster van Donald Trump met kruisboogpijlen in zijn hoofd en daarna de tekst „sanctions are coming”.

De ministers Dilan Yesilgöz (VVD) van Justitie en Veiligheid en Conny Helder (VVD) van Langdurige Zorg noemen verwarde personen een „taai en complex maatschappelijk vraagstuk” in een van de laatste van vele Kamerbrieven die ze erover verstuurden.

Aan goede bedoelingen geen gebrek. De brieven staan vol met beleidsstrategieën, voortgangsrapportages, actieprogramma’s, verbeterprogramma’s en nieuwe kwaliteitskaders. Tussen de regels van al dat jargon is soms ook te lezen waarom de aanpak tot nu toe toch steeds faalt. Zo is er bijvoorbeeld wel een „dashboard beveiligde bedden”, maar houdt de overheid ook daar niet bij hoeveel er precies zijn (wel is duidelijk dat het er te weinig zijn). En er is wel een „landelijke coördinatiepunt bij complexe plaatsingsproblematiek” en „knelpunten” worden „landelijk besproken”, maar die besprekingen leiden niet tot structurele oplossingen. Ook niet met initiatieven als „het Verbindend Landelijk OndersteuningsTeam”, „de regioadviseurs” of de „ketenveldnorm”.

Uiteindelijk komt het erop neer dat de (dure, complexe) bemoeizorg zo ver verschraald is, dat die vaak uitblijft. Pas als de patiënt een dader is geworden en daarmee onder de verantwoordelijkheid van justitie valt, die dan ook de zorg betaalt, is geld geen probleem meer.

Op 17 september 2021, twee weken nadat hij naar huis werd gestuurd, steekt K. twee mensen dood in het appartement van zijn onderbuurvrouw – een bejaarde vrouw met wie hij nooit problemen heeft gehad.

Met hetzelfde mes waarmee tijdens een psychose zijn suïcidepoging deed, slaat en steekt hij zich een weg door de deur van zijn 70-jarige onderbuurvrouw en doodt haar met extreem veel geweld. Haar 52-jarige nicht brengt hij met zeventien messteken om het leven. Een verpleegkundige, die net bij de bejaarde vrouw een infuus had aangelegd, weet via het balkon te vluchten. Ze raakt bij de val gewond.

Terug in zijn appartement schiet K. met een van zijn kruisbogen vanaf het balkon op de gewaarschuwde politie. Hij mist. Een agent schakelt K. uit met een politiekogel. Opeens is hij landelijk nieuws als ‘de kruisboogschutter’, Kenzo K..

K. overleeft en zit sindsdien vast op de psychiatrische afdeling van de gevangenis in Zwolle.

Voor Rein-Jan Hoekstra staan de aanbevelingen die hij na de moord op Els Borst deed nog altijd recht overeind. Het kernprobleem is „een angst voor het aanwijzen van wie waarvoor verantwoordelijk is”, aldus Hoekstra.

„De minister kan zich niet losmaken van zijn of haar verantwoordelijkheid voor het publieke belang. Dat is bescherming van de bevolking, en de verzorging van mensen. Want het is enerzijds de bedreiging en het geweld door een heel klein aantal van deze mensen en, anderzijds, een hele grote groep van patiënten die gewoon verzorgd moeten worden.”

De verantwoordelijkheid afschuiven op zorginstellingen en verzekeraars is wat hem betreft geen optie. Wat zij doen, hangt samen met het beleid. „De ggz-instellingen hebben geld tekort dus die sluiten de dure bedden.”

Blijft de vraag waar de kern van het probleem ligt: bij de ggz-instellingen die bedden sluit en onvoldoende bemoeizorg kunnen bieden, of bij de minister die de regie heeft losgelaten?

„Ik kies voor de minister,” aldus Hoekstra. „De kwaliteit van de zorg is onderdeel van de marktwerking geworden. Dat het op dit soort vitale terreinen is doorgeslagen, dat is een fenomeen dat mij werkelijk zorgen baart. Dat kun je alleen maar via de politiek bijsturen. Dan heb je een heel andere duidelijk visie nodig. En die heb ik nog niet gezien.”

Noodlottige samenloop

De gemeente Almelo geeft na het dodelijk geweld van Kenzo K. opdracht tot een onderzoek. Het gemeentebestuur wil weten of er fouten zijn gemaakt. Het rapport Omgaan met onbegrepen gedrag verschijnt in maart 2022. Het staat vol met hetzelfde jargon als de Kamerbrieven over verwarde personen. Het heeft hoofdstukken als „noodlottige samenloop van omstandigheden”, „schurende organisatorische dilemma’s”, en „van dilemma’s naar dynamieken”.

Volgens de onderzoekers valt niemand iets te verwijten.

Het rapport benadrukt dat je niet achteraf mag oordelen: „Het is veel te gemakkelijk om dan te concluderen dat er dus evident fouten zijn gemaakt.” De onderzoekers doen zelfs het tegenovergestelde. „Om te beginnen is vastgesteld dat de basis goed is geregeld in Almelo,” zo luidt de hoofdconclusie. Er zijn „duidelijke procesafspraken”, „taken- en verantwoordelijkheden zijn helder belegd”, „de structuur van de escalatieaanpak geeft houvast”, er is „veel informeel overleg”, „signalen worden doorgegeven of getoetst”. Bovendien weten „partijen elkaar goed te vinden” en ze „zoeken elkaar actief op”.

„Dat betekent dat er veel goed gaat,” benadrukt het rapport nog een keer, om daar aan toe te voegen: „Maar soms gaat het ondanks alles mis.”

Illustraties Lynne Brouwer

De strafzaak tegen K.

Het Pieter Baan Centrum (PBC) onderzoekt K. langdurig en adviseert de rechtbank tijdens het strafproces om K. volledig ontoerekeningsvatbaar te verklaren vanwege de psychose waarin hij verkeerde tijdens de delicten. Het PBC adviseert TBS op te leggen, zonder straf. Ook het drugsgebruik kan K. volgens de onderzoekers niet aangerekend worden, omdat het niet los gezien kan worden van zijn ziektebeeld.

Het Openbaar Ministerie volgt de deskundigenoordelen dat K. handelde vanuit een psychose, maar houdt hem wel degelijk in grote mate zelf verantwoordelijk voor zijn daden. Het OM verwerpt de analyse van het Pieter Baan Centrum dat de keuzes die iemand in een psychose maakt, onlosmakelijk verbonden zijn met de waanbeelden van die persoon. Eenzelfde standpunt dat het OM in meer strafzaken tegen psychotische daders inneemt.

Volgens het OM zijn die waanbeelden wel degelijk tekenend voor de persoon zelf. De officier begint zijn strafeis tegen K. dan ook met een citaat van hem, gevonden in zijn schrijfblokken: „Grof geweld is goed, bloed moet. Bel de kankerwouten, bel het leger, ik maak iedereen af. Jullie vragen erom afgeslacht te worden.” Dit zijn, zegt de officier, „teksten waarin de schrijver aangeeft dat hij een beest is en blijft”. Het OM eist 22 jaar celstraf, en tbs.

Advocaat Janbart Kalk omarmt het deskundigenadvies en gaat tijdens de rechtszaak uitgebreid in op het falende zorgsysteem. Hij somt een hele rij voorbeelden op van moorden of doodslagen door psychotische patiënten die geen, de verkeerde, of te laat zorg kregen. Hij verwijt dat de politiek. Tijdens zijn pleidooi in de rechtszaal concludeert hij: „In iedere zaak is er natuurlijk een individueel aan te wijzen verdachte, maar waar komt deze vreselijke ontwikkeling vandaan? Verwarde personen die zich buitensporig gedragen? Wat mij betreft: vier kabinetten-Rutte op rij en de bezuinigingen, zeg maar gerust de afbraak, van de geestelijke gezondheidszorg. Voor de goede orde: ik neem de hulpverleners helemaal niets kwalijk, zij werken uit alle macht maar kunnen met deze beperkte middelen niets uitrichten. De overheid heeft hier ronduit gefaald.”

De rechtbank volgt net als de advocaat het advies van het Pieter Baan Centrum: Kenzo K. wordt volledig ontoerekeningsvatbaar verklaard en krijgt alleen tbs met dwangverpleging opgelegd. Het OM is inmiddels in hoger beroep gegaan. Het is nog niet bekend wanneer het hoger beroep dient.

Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 15 april 2023.

Met de boycot van Haaretz staat de persvrijheid in Israël nog meer onder druk

admin
November 25, 2024
0

De Israëlische regering heeft zondag een wetsvoorstel van minister van Communicatie Shlomo Karhi goedgekeurd, dat alle door de overheid gefinancierde organisaties verbiedt om met de progressieve krant Haaretz te communiceren of advertenties in de krant te plaatsen. De wet sluit aan bij de toenemende druk van de regering op media die kritisch berichten over de oorlog in Gaza. Wat betekent de nieuwe wet voor het voortbestaan van Haaretz en de persvrijheid in Israel? Vier vragen.

1
Wat voor krant is Haaretz?

Haaretz werd in 1918 opgericht, waarmee het de oudste krant is die in Israël verschijnt. De krant staat bekend om zijn onderzoeksverhalen met eigen nieuws, scherpe politieke analyses en kritische hoofdredactionele commentaren, en heeft zowel een Hebreeuwse als een Engelse editie. In 2022 had de krant het op twee na grootste marktaandeel in Israël (5 procent), ver achter de conservatieve krant Israel Hayom (31 procent), eigendom van de familie van de in 2021 overleden miljardair en casino-uitbater Sheldon Adelson (grote geldschieter en vriend van Trump) en de populaire tabloid Yedioth Ahronoth (24 procent).

Haaretz heeft meer invloed dan zijn kleine lezersschare doet vermoeden. Dat komt doordat de Engelstalige editie veel wordt gelezen door buitenlandse journalisten, waarnemers, hulpverleners en andere betrokkenen bij het Israëlisch-Palestijnse conflict. Volgens het Center for Research Libraries, een samenwerkingsverband van Amerikaanse bibliotheken, wordt Haaretz „beschouwd als de meest invloedrijke en gerespecteerde [Israëlische krant] vanwege zowel de nieuwsverslaggeving als het commentaar”.

De progressieve koers van Haaretz is te herleiden tot de Asjkenazische (Europese) Joden die aan de wieg stonden van de krant in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw. Vooral belangrijk was Salman Schocken, een Joodse zakenman die nazi-Duitsland in 1934 inruilde voor mandaatgebied Palestina en die deel uitmaakte van een Joods-Arabische vredesalliantie. Hij kocht Haaretz in 1935, de krant is nog altijd grotendeels in handen van de familie Schocken. Tot de lezerskring behoren leden van de politieke, economische en culturele elite. Veel prominente Israëlische schrijvers, als Amos Oz en David Grossman, hebben in Haaretz gepubliceerd.

2
Wat is de aanleiding voor de maatregelen?

Volgens de regering is de wet een reactie op „de vele hoofdredactionele commentaren die de legitimiteit van de staat Israël en het recht op zelfverdediging schaadden. Met name de uitspraken die Amos Schocken, uitgever van Haaretz, deed in Londen, waar hij zijn steun uitsprak voor terrorisme en opriep tot het opleggen van sancties aan de regering van Israël”. Minister van Communicatie Karhi pleitte op het sociale mediaplatform X „voor een vrije pers en vrijheid van meningsuiting, maar ook voor de vrijheid van de regering om te besluiten geen geld te steken in opruiing tegen de staat Israël”.

In een toespraak in Londen vorige maand zei Haaretz-uitgever Amos Schocken dat Israël „een wreed apartheidsregime” aan de Palestijnen heeft opgelegd en „Palestijnse vrijheidsstrijders die Israël ‘terroristen’ noemt” bestrijdt. Nadat er grote ophef ontstond, kwam hij op zijn opmerkingen terug. „Voor de volledigheid, Hamas bestaat niet uit vrijheidsstrijders”, schreef Schocken op X. „Ik had moeten zeggen: terrorisme gebruiken is onrechtmatig. Het was een fout om dat niet te zeggen.”

Maar de Israëlische regering heeft al langer moeite met de berichtgeving van Haaretz, dat sinds 7 oktober 2023 een niet aflatende stroom kritische artikelen publiceert over premier Netanyahu, de Israëlische bezetting van de Palestijnse gebieden en de oorlog in Gaza. Minister van Communicatie Karhi haalde uit naar de „defaitistische en valse propaganda” van Haaretz. En de extreemrechtse minister van Nationale Veiligheid Itamar Ben-Gvir noemde Haaretz „de krant van Hamas”.

Lees ook

Wat doe je in Israël met je kritiek als iedereen je dan een landverrader noemt?

3
Wat zijn de gevolgen voor Haaretz?

Haaretz reageerde strijdbaar op de nieuwe wet. „De opportunistische resolutie om Haaretz te boycotten, die vandaag in de regeringsvergadering werd aangenomen zonder enige juridische toetsing, is een nieuwe stap op Netanyahu’s reis om de Israëlische democratie te ontmantelen”, aldus een verklaring van de krant op X. „Net als zijn vrienden Poetin, Erdogan en Orbán probeert Netanyahu een kritische, onafhankelijke krant het zwijgen op te leggen. Haaretz zal niet aarzelen en zal niet veranderen in een regeringspamflet dat berichten publiceert die zijn goedgekeurd door de regering en haar leider.”

Omdat de resolutie niet juridisch is getoetst, is het de vraag of die overeind blijft als Haaretz die aanvecht bij de rechter. De rechterlijke macht heeft deze regering vaker teruggefloten. Ook is nog niet geheel duidelijk hoe de resolutie in de praktijk zal uitpakken. Hoeveel advertentie-inkomsten krijgt Haaretz van overheidsinstellingen? Valt hiermee een belangrijke inkomstenbron weg, of leunt de krant toch al sterk op abonnementen? Hoeveel overheidsbronnen zullen hun contacten met de krant volledig verbreken? En zijn journalisten van de krant ook niet meer welkom bij persconferenties van de regering? Veel moet nog blijken.

4
Hoe is het gesteld met de persvrijheid in Israël?

De persvrijheid in Israël staat al jaren onder druk, een trend die sinds de aanval van Hamas op 7 oktober 2023 alleen maar is versterkt. In reactie op het gevoel van existentiële dreiging in Israël, volgden de meeste Israëlische media het narratief van de Israëlische regering en bagatelliseerden kritiek op de militaire operatie van het leger in de Gazastrook. De weinige media die een andere redactionele koers varen zijn kleine, onafhankelijke kranten en websites zoals Haaretz, +972mag en Mondoweiss.

Eerder dit jaar sloot de Israëlische regering de kantoren van de Qatarese nieuwszender Al Jazeera in Jeruzalem en Ramallah op de Westelijke Jordaanoever omdat de zender een „spreekbuis van Hamas” zou zijn. Het verbond van Palestijnse journalisten veroordeelde het besluit. „Deze arbitraire militaire beslissing is een nieuwe schending van de vrijheid van de media, die de misdaden van de bezetter tegenover het Palestijnse volk aan de kaak stellen.”

De regering nam zondag ook een resolutie aan om staatspersbureau Kan binnen twee jaar te privatiseren, wat volgens The Times of Israël in feite neerkomt op een sluiting. Haggai Matar, de directeur van de onafhankelijke Israëlisch-Palestijnse nieuwswebsite +972mag, schreef in reactie op X dat sommige ministers Kan te onafhankelijk vinden: „In de woorden van een van de ministers: ‘Wat is het [staatspersbureau] waard als we het niet controleren?’”

Lees ook

Israël sluit lokale kantoren Al Jazeera, nieuwszender noemt besluit een ‘misdaad’

<dmt-util-bar article="4874388" headline="Met de boycot van Haaretz staat de persvrijheid in Israël nog meer onder druk” url=”https://www.nrc.nl/nieuws/2024/11/25/met-de-boycot-van-haaretz-staat-de-persvrijheid-in-israel-nog-meer-onder-druk-a4874388″>

Opeens wankelt Roemenië als belangrijke pijler voor NAVO en Oekraïne

admin
November 25, 2024
0

Roemenië, het land dat zich vaak vergeten voelt in Europa, zorgde zondag voor een schok die tot in Brussel wordt gevoeld. Totaal onverwacht won Calin Georgescu, een kandidaat zonder partij die zijn campagne vooral voerde op TikTok, de eerste ronde van de Roemeense presidentsverkiezingen. In de peilingen scoorde hij rond de 5 procent, zondagnacht werd hij met 23 procent van de stemmen de winnaar. De populist Georgescu staat voor nationalisme, moet niets hebben van de EU en de NAVO, en is tegen steun aan buurland Oekraïne.

Het was niet de enige schok van de verkiezingen. De gedoodverfde favoriet en huidige premier, Marcel Ciolacu van de sociaaldemocratische PSD, verloor in een nek-aan-nek race de strijd om de tweede plaats van Elena Lasconi van de liberale partij USR. Dat betekent dat Georgescu en Lasconi bij de tweede ronde op 8 december zullen strijden om het presidentschap. Het is de eerste keer sinds de anticommunistische revolutie van 1989 dat de sociaaldemocratische kandidaat niet de tweede ronde haalt.

Vooraf leek de extreemrechtse concurrentie voor premier Ciolacu te komen van George Simion van de partij AUR, ook de partij waar Georgescu uit voortkomt. Simion maakte de hoge verwachtingen echter niet waar en eindigde als vierde. Mogelijk volgt volgend weekend een revanche voor AUR bij de parlementsverkiezingen. Die vinden plaats op 1 december, tussen de twee rondes van de presidentsverkiezingen in. Het pro-Europese deel van Roemenië vreest een verdere afstraffing van de middenpartijen.

Geen buitenstaander

Zelfs Roemenen weten heel weinig van Calin Georgescu, zegt Oana Popescu-Zamfir, directeur van denktank GlobalFocus in Boekarest. „We weten niet hoe hij aan zijn geld komt of wie zijn medewerkers zijn. Het gebouw waar hij een video opnam bleek een willekeurig gebouw te zijn, niet zijn hoofdkantoor.” Na zijn overwinning sneerde Georgescu naar de politiek: „Het Roemeense volk schreeuwde om ‘vrede’ en de mensen schreeuwden heel hard. Als de politieke partijen wat tijd hadden genomen om te luisteren was hun schreeuw misschien minder hard geweest.”

Wetenschapper Georgescu (62) presenteert zichzelf ten onrechte als politieke buitenstaander, aldus Popescu-Zamfir. „Als milieu-expert en bodemkundige werkte hij voor nationale en internationale overheidsinstanties, onder meer bij het ministerie voor Milieu en bij de Verenigde Naties. Hij komt uit het staatssysteem en weet hoe hij dat moet gebruiken. Dat maakt hem gevaarlijker dan andere radicale politici, die een minder uitgesproken ideologie en minder ervaring hebben.”

Kern van de ideologie van Georgescu is behoud van traditionele waarden en nationale soevereiniteit

Een duidelijke verklaring voor zijn onverwachte succes is er niet, afgezien van onvrede met de gevestigde politieke orde. De keuze voor Georgescu lijkt vooral een proteststem. Bestaanszekerheid was het dominante thema in de verkiezingscampagne, vanwege het enorme begrotingstekort dreigen bezuinigingen en hogere belastingen.

Volgens Popescu-Zamfir gaan er geruchten rond dat Georgescu veel steun heeft gehad van de Roemeense Orthodoxe Kerk; lokale geestelijken zouden gelovigen hebben aangespoord om op de religieus geïnspireerde Georgescu te stemmen. Voor Russische beïnvloeding is vooralsnog geen bewijs, aldus Popescu-Zamfir, „al is dat bepaald niet uitgesloten”.

Georgescu is omstreden vanwege lovende uitspraken over de IJzeren Garde, een fascistische organisatie uit de jaren dertig en veertig, en over Ion Antonescu, de fascistische premier tijdens de Tweede Wereldoorlog. Kern van zijn ideologie is behoud van traditionele waarden en nationale soevereiniteit. Voor buitenlandse steun kijkt hij naar Rusland, niet naar de EU. Een raketafweersysteem van de NAVO voor Roemenië noemde hij een „schandvlek van de diplomatie”. De NAVO zal zijn leden niet beschermen als Rusland aanvalt, zei hij ook.

Echo van Moldavië

Vanuit het buitenland bezien staan de 18 miljoen Roemeense stemgerechtigden op 8 december voor de keuze om de blik te richten op de EU of op Rusland. Als een echo van de recente presidentsverkiezingen in buurland – en cultureel verwant – Moldavië gaat het om een keuze tussen een vrouwelijke pro-Europese kandidaat en een mannelijke pro-Russische kandidaat. In Moldavië won de pro-Europese president Maia Sandu op het nippertje.

Ook al heeft de Roemeense president vooral een ceremoniële rol, de president heeft wel zeggenschap over de defensie-uitgaven. En dat raakt twee buitenlandse pijlers van Roemenië die met Georgescu als president waarschijnlijk onder druk komen te staan: de steun aan Oekraïne en de rol binnen de NAVO.

Lees ook

In Moldavië won de democratie en verloor Rusland, maar de winst is wankel

Bij een recente ontmoeting met premier Ciolacu prees NAVO-baas Mark Rutte Roemenië als „trouwe en betrokken bondgenoot van de alliantie”. Het land besteedt meer dan de vereiste 2 procent van het bbp aan defensie, leverde een Patriot-afweersysteem aan Oekraïne en sloot een tienjarige veiligheidsovereenkomst met het land waar het 650 kilometer grens mee deelt.

Voor de NAVO is Roemenië cruciaal bij de verdediging van de zogenoemde oostflank. Sinds de Russische invasie van Oekraïne huisvest Cincu, midden in het land, een battlegroup, bedoeld als afschrikking en eerste barrière in acht landen. In Roemenië bestaat de eenheid uit ruim 4.500 militairen uit diverse NAVO-landen, geleid door Frankrijk.

Daarnaast wordt de basis Mihail Kogalniceanu, bij havenstad Constanta, ontwikkeld tot de grootste NAVO-basis in Europa. Met een oppervlakte van drieduizend hectare en tienduizend militairen en burgers in 2030 wordt de basis groter dan NAVO-basis Ramstein in Duitsland.

Nederland is betrokken bij het F-16 trainingscentrum in Fetesti in Oost-Roemenië, waar zowel Roemeense als Oekraïense piloten worden getraind en vorige week de laatste twee van achttien ‘oefenstraaljagers’ werden afgeleverd.

Veel onzekerheid

Met het mogelijke presidentschap van Georgescu heeft Roemenië in één klap de aandacht van Europa. De parlementsverkiezingen en de tweede ronde van de presidentsverkiezingen zullen de voorlopige koers van het land bepalen. Zal het de pro-Europese Lasconi, uitgesproken voorstander van steun aan Oekraïne, lukken om alle tegenstanders van Georgescu achter zich te krijgen?

Analist Popescu-Zamfir is er niet gerust op. „De situatie is nu heel instabiel. Het populistische, illiberale sentiment is sterker dan we dachten. Zelfs als Lasconi president wordt, kan AUR winnen bij de parlementsverkiezingen en in de regering komen of zelfs gaan leiden. Dat zou een enorme breuk zijn met de huidige koers. Er staat ons veel onzekerheid te wachten.”

Lees ook

deze reportage over de NAVO-missie in Roemenië

Voorlopig geen extra geld voor Lelylijn en Nedersaksenlijn

admin
November 25, 2024
0

Het kabinet stelt voorlopig geen extra geld beschikbaar voor de Lelylijn en de Nedersaksenlijn. Dat bleek maandag tijdens een overleg in de Tweede Kamer over het Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (MIRT).

Tijdens het jaarlijkse debat over de financiering van de grote infrastructuurprojecten in Nederland stelde staatssecretaris Chris Jansen (Infrastructuur en Waterstaat, PVV) dat „de middelen er op dit moment niet zijn”. „De opgave is enorm en de middelen zijn beperkt”, aldus Jansen over de aanleg, het herstel en het (grote achterstallig) onderhoud van de wegen, het spoor en de vaarwegen in Nederland.

Tijdens het debat zei Jansen dat hij „absoluut de intentie heeft om waar mogelijk stappen te zetten”. De vertegenwoordigers uit Noord-Nederland die maandag massaal naar Den Haag waren gekomen, hadden op veel meer gehoopt. Zij kijken al jaren uit naar de twee snelle treinverbindingen naar en in het noorden van het land. Die zouden de reistijd naar de rest van Nederland moeten verkorten alsmede het wonen, werken en studeren in de regio moeten stimuleren.

Hoogst onzeker

De aanleg van beide treinverbindingen in Noord-Nederland is hiermee nog steeds hoogst onzeker. Voor de Lelylijn – van de Randstad en Lelystad door Friesland naar Groningen – is ‘slechts’ 3,4 miljard euro gereserveerd. Dat komt neer op een tekort van 10,4 miljard. De Nedersaksenlijn – van Groningen en Stadskanaal door Drenthe naar Twente – kost 1,7 miljard euro. Het rijk heeft hiervoor niet meer dan 85 miljoen gereserveerd.

Beide grote projecten vallen onder het MIRT. Dat programma werkt als een trechter: na een eerste, brede opzet, volgt een officiële verkenning. Daarna gaat een project stap voor stap naar de aanleg.

Voor de Lelylijn en de Nedersaksenlijn zou nu een verkenning moeten worden gemaakt, maar dat mag volgens de MIRT-systematiek pas als zicht is op 75 procent van de financiering. Zo wordt voorkomen dat wordt gewerkt aan ‘luchtkastelen’. Die 75 procent van het budget ontbreekt voor beide treintrajecten. De Kamer suggereerde maandag om die norm van 75 procent dan maar los te laten, maar daar leek de staatssecretaris weinig voor te voelen.

Jansen schreef vorige week al aan de Tweede Kamer dat hij voorlopig weinig geld verwacht van de Europese Unie voor de Lelylijn. Het huidige EU-budget (2021-2027) is „vrijwel uitgeput”. En uit de nieuwe meerjarenbegroting (2028-2034) zal een „maximale Europese bijdrage hooguit enkele tientallen miljoenen” zijn, schrijft de staatssecretaris. Ook een bijdrage uit Duitsland – om de Lelylijn door te trekken naar Bremen en Hamburg – hoeft Nederland niet te verwachten, zei Jansen maandag. Net als in Nederland heeft de Duitse overheid ook veel te weinig budget om het spoor te onderhouden.

Jansen gaat op 20 december verder praten met vertegenwoordigers uit Noord-Nederland.

Luister naar

140.000 meldingen

Bemoeizorg

Een wandelende tijdbom

‘Sanctions are coming’

Noodlottige samenloop

Related Posts

Met de boycot van Haaretz staat de persvrijheid in Israël nog meer onder druk

1 Wat voor krant is Haaretz?

2 Wat is de aanleiding voor de maatregelen?

3 Wat zijn de gevolgen voor Haaretz?

4 Hoe is het gesteld met de persvrijheid in Israël?

Opeens wankelt Roemenië als belangrijke pijler voor NAVO en Oekraïne

Geen buitenstaander

Echo van Moldavië

Veel onzekerheid

Voorlopig geen extra geld voor Lelylijn en Nedersaksenlijn

Hoogst onzeker

1
Wat voor krant is Haaretz?

2
Wat is de aanleiding voor de maatregelen?

3
Wat zijn de gevolgen voor Haaretz?

4
Hoe is het gesteld met de persvrijheid in Israël?