N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Geheime documenten Een 21-jarige had toegang tot geheime Amerikaanse documenten en publiceerde ze online. Dit bracht een debat op gang: wie moet er toegang hebben?
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/04/web-1504zatleaks2.jpg)
Een paar minuten voor een klein legertje hem met pantservoertuigen en automatische wapens kwam arresteren, zat Jack Teixeira nog op de veranda van zijn ouderlijk huis een boek te lezen – zo zag de FBI-helikopter die over het landelijke Dighton, Massachusetts vloog, op zoek naar de bron van het lek van geheime Amerikaanse defensiedocumenten. Donderdag werd de 21-jarige militair in T-shirt, korte broek en hoge veterschoenen gearresteerd. Vrijdag hoorde hij voor de rechter dat hij wordt verdacht van spionage.
Teixeira is opgeleid als IT’er, gespecialiseerd in het onderhoud van communicatiesystemen. Afkomstig uit een gezin met sterke banden met het leger, trad hij zelf in oktober 2021 aan bij de nationale reserve van de luchtmacht. Afgelopen herfst werd hij opgeroepen voor actieve dienst, aldus The Washington Post, de krant die met The New York Times de afgelopen dagen de meeste details over Teixeira, inclusief zijn identiteit, wist te verzamelen. Dit artikel is voornamelijk gebaseerd op hun berichtgeving.
Die details geven aanwijzingen voor, maar geen uitsluitsel over de motieven van Teixeira of over de vraag hoe het mogelijk is dat een 21-jarige onderknuppel op een luchtmachtbasis over honderden documenten met militaire geheimen kon beschikken.
Project Zombioid
Onder exotische internetpseudoniemen als TheExcaliburEffect of Jack-thedripper bewoog Teixeira zich online in besloten praatgroepen van Discord, een sociaal medium waar voornamelijk gamers vergaderen. In de praatgroep Thug Shaker Central – genoemd naar een zwarte pornoster van wie er online veel memes rondgaan – begon Teixeira onder de naam O.G. vanaf oktober geheime documenten over de oorlog in Oekraïne te plaatsen.
In Thug Shaker Central ging het over memes, wapens en videospelletjes. Vooral oorlogsspellen, zoals Project Zombioid, waarbij de spelers moeten zien te overleven in gevecht met zombies in post-apocalyptisch Kentucky. „We houden van vechten, we houden van oorlogsspelletjes”, zei een zeventienjarig lid van de groep tegen The New York Times. Ze maakten het liefst zwarte grappen en de antisemitische kreten die ‘O.G’ eens uitte bij een virtuele schietpartij moeten volgens een lid van de groep worden gezien in het licht van de „vele lagen van ironie” die online op elkaar worden gestapeld. „Hij was gewoon een doorsnee katholiek die van vuurwapens hield.”
De twintig, dertig leden van de praatgroep, vooral mannen en jongens die tijdens de coronalockdowns elkaars gezelschap hadden opgezocht, moesten volgens ‘O.G.’ beter begrijpen wat er aan de hand was in de wereld. Hij was gefrustreerd dat „knulletjes uit de suburbs zaten te discussiëren over een oorlog aan de andere kant van de oceaan”, terwijl ze er nauwelijks iets van wisten, aldus een vriend van Teixeira in The Washington Post.
Bevoegd
Uiteindelijk zou ‘O.G.’ zo’n 350 geheime documenten plaatsen op de besloten Discord-groep, waarna een van de leden ze kopieerde naar een ander platform, waar ze door de buitenwereld werden opgemerkt. Het ministerie van Defensie zou pas vorige week in de gaten hebben gekregen dat het een lek had. Bescheiden als zijn functie was, had Teixeira toch „mogelijk top-clearance”, zei een woordvoerder van het ministerie donderdag. Clearance wil zeggen dat hij na controle bevoegd is verklaard om inzage te krijgen in vertrouwelijke stukken. „Ben je eenmaal bevoegd verklaard, dan mag je in feite alles”, zo citeerde The New York Times Glenn Gerstell, een voormalige hoge medewerker van spionagedienst NSA.
Zo kon Teixeira tijdens zijn werk op de luchtmachtbasis Otis in Massachusetts, waar onder meer de gegevens van drones en U2-spionagevliegtuigen worden verwerkt, op beveiligde websites van het Pentagon en inlichtingendiensten kijken. Hij kon kaarten, zoals die van de oorlogssituatie in Oekraïne, briefings en analyses zien. De belangrijkste rapporten zijn alleen in te zien in zogenoemde SCIF’s (sensitive compartmented information facility – een compleet geïsoleerde kamer). De term dook vorig jaar ineens in allerlei berichten op nadat was gebleken dat oud-president Donald Trump vertrouwelijke staatsdocumenten had meegenomen uit het Witte Huis en ze op een onbeveiligde plek in zijn woonhuis bewaarde.
Medewerkers kunnen deze cellen pas in nadat ze telefoons, laptops en andere opname- of fotoapparatuur buiten hebben afgegeven. Wat ze wel kunnen: een afdruk maken van documenten die zijn ondergebracht in het Joint Worldwide Intelligence Communications System. Kennelijk is het Teixeira gelukt om zulke afdrukken van de basis af te smokkelen en mee naar huis te nemen. Daar begon hij afschriften te maken, die hij in zijn online chatgroep plaatste. Later maakte hij foto’s van de kopieën die hij had meegesmokkeld. The New York Times vergeleek de ondergrond van die foto’s met kiekjes die Teixeira’s zus voor zijn verjaardag op haar socialemediapagina’s had gezet. Volgens de krant kwam het keukenblad op die foto’s overeen met de foto’s van de geheime documenten.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data99304974-d562e1.jpg)
Drie miljoen
In Amerikaanse media is het debat over de toegang tot staats- en militaire geheimen opnieuw opgelaaid. Het openbaar ministerie deed al onderzoek naar de vertrouwelijke stukken die zijn teruggevonden in de woonhuizen van oud-president Trump, president Joe Biden en voormalig vicepresident Mike Pence. Nu komt daar een onderzoek naar „het grootste lek in meer dan tien jaar tijd” bij.
„Duizenden, zo niet tienduizenden” Amerikanen hebben de hoogste bevoegdheid voor het inzien van de meest vertrouwelijke (top secret) inlichtingen, zeggen anonieme Defensie-ambtenaren tegen The New York Times. Eén niveau lager mogen zo’n drie miljoen mensen secret inlichtingen zien. Onder hen bevinden zich ook analisten die bij denktanks werken.
„Er zijn in elk geval te veel mensen met te ruime toegang tot top secret informatie”, zegt Evelyn Farkas, onder president Obama als topambtenaar belast met Rusland en Oekraïne. „De toegang is nu verbijsterend breed”, aldus Gerstell.
Volgens de krant zijn twee maatregelen in reactie op schokkende internationale gebeurtenissen mede debet aan die brede toegankelijkheid. Na de aanslagen op 11 september 2001 besloten de geheime diensten veel meer informatie uit te wisselen en te delen. En na de ontmaskering van de claim dat de Iraakse dictator Saddam Hoessein massavernietigingswapens zou hebben, is er ook meer informatie over de herkomst en betrouwbaarheid van informatie gedeeld.
Vrijdag maakte de legertop bekend nieuwe protocollen op te stellen waarmee de toegang tot vertrouwelijke stukken weer wordt beperkt. Volgens The New York Times is het leger nonchalanter bij het verstrekken van toegang tot vertrouwelijke informatie dan de inlichtingendiensten. Defensie-ambtenaren wijzen erop dat het ook mogelijk is dat Teixeira zichzelf zonder toestemming toegang heeft verschaft tot informatie.
In verlegenheid
In het verleden is de Amerikaanse regering vaker in verlegenheid gebracht door grootschalig uitlekken van vertrouwelijke informatie. Klokkenluiders als Daniel Ellsberg (over de oorlog in Vietnam), Bradley Manning (over de oorlog in Irak) en Edward Snowden (over de verregaande spionage-activiteiten van de NSA) brachten welbewust informatie naar buiten om de wereld te waarschuwen van wat zij al misstanden beschouwden. Zij brachten hun informatie naar journalisten die haar beoordeelden, verifieerden en in de context van hun medium publiceerden.
In 2016 bracht WikiLeaks duizenden e-mails van presidentskandidaat Hillary Clinton en andere Democraten naar buiten. Amerikaanse inlichtingendiensten en experts zijn ervan overtuigd dat ze afkomstig waren uit een hack door Russische spionnen.
Het heeft er alle schijn van dat Teixeira noch een klokkenluider, noch een stroman van buitenlandse diensten is. Uit de getuigenissen van de leden van praatgroep Thug Shaker Central in de kranten komt het beeld naar voren van een jongeman die de oorlog in Oekraïne, waar de meeste documenten over gaan, bekeek als een „deprimerende strijd tussen twee landen die meer op elkaar lijken dan van elkaar verschillen”. Hij wilde zijn gespreksgenoten daarover „informeren en imponeren”. Het imponeren doet denken aan de opmerking die Trump op Truth Social maakte over de vertrouwelijke documenten in zijn bezit: „Een coole souvenir.”
In verschillende Amerikaanse media werd Charlie Stevenson aangehaald, docent internationale studies aan de Johns Hopkins-universiteit. Hij muntte voor Jack Teixeira een nieuwe categorie ‘lekker’: „De opschepper die wil laten zien hoe ingewijd hij wel niet is”.
