Russen kunnen nu nauwelijks meer aan mobilisatie ontsnappen

In duizelingwekkend tempo heeft Rusland een ingrijpende wetswijziging aangenomen die het proces waarmee reservisten opgeroepen kunnen worden voor het leger, nauwelijks meer te ontlopen maakt. In één zitting van minder dan een uur nam de Russische Staatsdoema het amendement dinsdag vrijwel unaniem aan. Woensdag werd de wet ook in de Federatieraad, het hogerhuis afgehamerd. Naar verwachting wordt de wet nog binnen een dag door president Vladimir Poetin getekend, waarna de wet in werking treedt.

Het is de grootste ontwikkeling in Rusland sinds de ‘gedeeltelijke mobilisatie’ werd afgekondigd, afgelopen september. Die mobilisatie is nog niet officieel afgerond. De aankondiging van een ‘gedeeltelijke’ mobilisatie van 300.000 Russen – ook wel mobiki genoemd –leidde afgelopen najaar tot een grote uittocht van jonge Russen, van wie een deel inmiddels is teruggekeerd naar Rusland.

De belangrijkste verandering van het nieuwe wetsvoorstel is dat reservisten digitaal opgeroepen kunnen worden om naar het militaire administratiekantoor te komen. Voorheen moest zo’n oproep persoonlijk worden aangenomen, door iemand zelf. Nu worden ze verstuurd via het digitale overheidssysteem Gosoesloegi (overheidsdiensten). Ook wanneer een oproep niet is gelezen en de ontvanger zijn account niet opent, wordt de oproep als afgeleverd beschouwd – en mag diegene het land niet meer uit.

Deur dicht

Tot nu toe konden Russen vaak aan mobilisatie ontkomen door bijvoorbeeld de deur dicht te houden wanneer er iemand met een dienstoproep aanbelde, zich uit te schrijven van het woonadres of onder te duiken. In de nieuwe wet staat, grof gezegd, dat vanaf het moment dat een digitale dienstoproep voor het leger is verstuurd, de ontvanger het land niet meer mag verlaten – in ieder geval tot hij zich heeft gemeld bij het rekruteringskantoor. Verschijnt hij of zij zonder geldige reden niet binnen twintig dagen bij het registratiekantoor, dan worden aanvullende sterk beperkende strafmaatregelen opgelegd.

De beoogde mobik mag daarna onder andere niet meer autorijden, geen lening aanvragen, geen vastgoed kopen, zich niet inschrijven als ondernemer. Regionale overheden kunnen daar nog eigen maatregelen aan toevoegen, zoals het korten op eventuele toelages. Ook komt er een geldstraf van 500 tot 3.000 roebel (omgerekend tussen de circa 5 en 35 euro) te staan op ontduiking.

Russen die geen account hebben van Gosoesloegi krijgen de oproep alsnog thuis. Dit maakt ontwijken niet makkelijker: zeven dagen na het versturen van zo’n fysieke dienstoproep wordt hij als ontvangen beschouwd en in het digitale systeem gezet.

‘Verlaat het land’

„Draconisch”, noemt Dmitri Zair-Bek de strafmaatregelen. Hij is oprichter van een Russisch mensenrechtenproject en nam een YouTube-video op waarin de details van de wetswijziging worden besproken. „Spijtig genoeg is nu de beste manier om jezelf hiertegen te beschermen, het land verlaten”, stelt hij daarin. „Ik weet dat velen van jullie hier al over nadachten sinds het begin van de oorlog en dat jullie hoopten tot het laatste moment te kunnen blijven. Het laatste moment is gekomen.”

De wetswijziging maakt een dienstoproep ook moeilijker om aan te vechten. Voorheen werd een oproep opgeschort zolang een zaak bij de rechter lag, en kon met een rechtsgang het proces maandenlang vertraagd worden. Die pauze is nu afgeschaft, waardoor iemand nog voor een vonnis is uitgesproken naar het leger kan worden gestuurd. Een klacht moet nu binnen een week behandeld worden.

De bestaande redenen om vrijgesteld te worden van militaire dienst blijven wel bestaan. Waaronder het hebben van drie kinderen, ziekte, overmacht en ernstige gezondheidsproblemen van een familielid. Al worden deze vrijstellingsgronden in de praktijk lang niet altijd gerespecteerd. „Het zijn vrij generieke en vaag geformuleerde uitzonderingen, dat is expres gedaan zodat er ruimte overblijft voor interpretatie”, stelt Zair-Bek in zijn video. Hij noemt het „wel duidelijk” dat als iemand volledig is afgekeurd door een arts, hij makkelijk onder dienst uit kan komen.

Spoedprocedure

De wetswijziging is in een adembenemende vaart aangekomen. Binnen 37 minuten volgens één Russisch medium, binnen 23 minuten volgens een ander. Er werden geen amendementen voorgesteld en 394 parlementsleden stemden voor. Eén lid onthield zich van stemming. „Een fout met de knop”, verklaarde hij later tegenover de pers. De Communistische Partij vroeg zich nog hardop af of de spoedprocedure wel geschikt was voor een maatschappelijk zo ingrijpende wetswijziging. De doemaleden zouden het wetsvoorstel van bijna zestig pagina’s bovendien pas anderhalf uur voor de zitting hebben gekregen.

Lees ook: Hoe Vladimir Poetin langzaam maar zeker een despoot werd

In reactie riep Vjatsjeslav Volodin, de voorzitter van de Doema en Kremlin-getrouwe van de partij van president Poetin, de parlementariërs op om de stemming „niet te saboteren”.

Tampons voor schotwonden

De mobilisatie treft in principe Russen die eerder de dienstplicht hebben voltooid of op contract hebben gediend in een van de onderdelen van de Russische strijdkrachten. Het gaat voornamelijk om mannen. Deze reservistenpoule bestaat op papier uit ongeveer 2 miljoen man – alleen slechts een klein deel heeft oorlogservaring of recent training door gehad.

Soldaten kunnen tot hun 45ste gemobiliseerd worden, officieren tot 55 jaar oud. Wel zijn er afgelopen jaar berichten geweest dat de regels niet al te nauw genomen werden, en ook mannen boven deze leeftijdsgrenzen of zonder ervaring naar het leger werden gestuurd. Een video waarin een instructrice in alle ernst de nieuwe lichting adviseerde zelf tampons te kopen om schotwonden mee te dichten, werd gezien als exemplarisch en ging viraal.

De in september gemobiliseerden werden vaak al kort na de dienstoproep ingezet in Oekraïne, zonder noemenswaardige militaire training. Tegenover NRC verklaarden enkelen van hen binnen weken na het ontvangen van de dienstoproep aan het front te staan.

In de uit het Pentagon gelekte documenten die sinds afgelopen weekend internationaal voor ophef zorgen, wordt nog eens onderstreept hoe slecht de Russische strijdkrachten eraan toe zijn. De Amerikaanse inlichtingendiensten schatten, zij het met „grote onzekerheid”, dat sinds het begin van de invasie 189.500 tot 223.000 militairen zijn uitgeschakeld, van wie er mogelijk 43.000 in de oorlog zijn gedood. Ook werd uit de documenten duidelijk dat de Amerikanen zeer goed op de hoogte zijn van Russische plannen en aanvallen.

Lees ook deze reportage bij Russische krijgsgevangenen: ‘Het was propaganda, mijn stad was niet in gevaar’