Timothy Garton Ash: ‘Sinds 2008 gaat het met Europa bergafwaarts’

Posted on March 30, 2023 by admin

Timothy Garton Ash

Foto Lars van den Brink

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Interview

Timothy Garton Ash In zijn nieuwste boek, ‘een persoonlijke geschiedenis’, beschrijft hij de ongekende vooruitgang in Europa sinds 1945 en de serie crises van de voorbije vijftien jaar.

Dikwijls stond de Britse historicus er met zijn neus bovenop.

Leonie van Nierop

30 maart 2023 om 16:07

Leestijd 7 minuten

Helmut Kohl, Margaret Thatcher en George W. Bush vroegen hem om raad. Time Magazine schaarde hem onder de honderd invloedrijkste mensen ter wereld. Onlangs werd een tweet waarin hij de Duitse kanselier Olaf Scholz bespotte ruim een miljoen maal bekeken. Vervolgens prees diezelfde kanselier zijn nieuwste boek de hemel in.

Het nieuwste boek van de Britse historicus Timothy Garton Ash (67) ís ook bijzonder. In Europa. Een persoonlijke geschiedenis verhaalt Garton Ash van de vooruitgang op het continent na de Tweede Wereldoorlog en van de achteruitgang nu. Daarbij put hij niet alleen uit gesprekken met de groten der aarde, maar ook uit ontmoetingen met eenvoudige lieden als de Duitse boeren in het dorpje dat zijn vader in 1945 had bezet en de Poolse stakers op de scheepswerf in Gdansk in 1980.

Zelf zegt hij: „Dit is een ongewoon boek. Het is geschiedenis, geïllustreerd door herinneringen en reportage. Ik heb vijftig jaar Europa geademd en genoteerd in boekjes als deze.” Hij vist een zwart schriftje uit zijn tweedjasje waarop staat: Amsterdam, maart 2023. „Daardoor heb ik een unieke mogelijkheid om de geschiedenis thuis te brengen bij mensen die haar niet persoonlijk hebben meegemaakt.”

Garton Ash baalt wel dat de oorspronkelijke titel, Homelands, zich niet goed laat vertalen in het Nederlands. „Het gaat over het bijzondere gevoel dat je je als Europeaan thuis kunt voelen in het buitenland. Zoals ik me hier thuis voel, in het geweldige Ambassade Hotel in Amsterdam. En hoe we hier gekomen zijn, wil ik graag uitleggen. Als we niet weten waar we vandaan komen, hebben we geen idee waar we naartoe gaan. Het is als roeien: je oriënteert je door terug te kijken.”

In uw boek markeert u de Russische aanval op Kyiv op 24 februari 2022 als het einde van een tijdperk. Waarvan nemen we afscheid?

„Na de val van de Muur in 1989 dachten veel Europeanen dat we oorlog voorgoed achter ons konden laten. Die illusie is weggeblazen. De Europese Vredesfaciliteit koopt nu munitie in.

„Daarbij komt dat het Westen niet meer de geopolitieke agenda bepaalt, zoals we sinds de jaren negentig deden. Het is overduidelijk dat niet-westerse grootmachten als Rusland, China, India, Zuid-Afrika en Brazilië nu net zo belangrijk zijn.”

Heeft de oorlog ook het leven van gewone mensen in Europa veranderd?

„Kijk naar de hoge energieprijzen en de inflatie. Dat heeft ook politieke gevolgen. Dit is een nieuw tijdvak waarin populisten, die terrein verloren tijdens de pandemie, kans maken op een comeback. En het is goed mogelijk dat we een nieuwe politieke generatie krijgen die gevormd wordt door de oorlog in Oekraïne, zoals we eerder de generaties van ’68 hadden en van ’89.”

Hoort 2001 (9/11) niet ook in dat rijtje?

„Eén van de dingen die ik ontdekte tijdens het schrijven van dit boek is dat het met gebeurtenissen net zo werkt als met gebouwen: ze lijken groter naarmate je er dichter op staat. Terugkijkend was 9/11 veel minder een kantelpunt dan we toen dachten. We dachten dat het alles zou veranderen.

„Eigenlijk was 2008 een veel groter kantelpunt. De financiële crisis en de Russische inval in Georgië vormden het begin van een hele serie crises. De vluchtelingencrisis, Brexit, Donald Trump, Covid. Vanaf 2008 gaat het bergafwaarts.”

Wat hebben de kredietcrisis en Georgië met Brexit en Trump te maken?

„De financiële crisis gaat over in recessie, die bijdraagt aan de opkomst van het populisme. De vluchtelingencrisis heeft andere oorzaken, maar draagt ook bij aan het populisme. Tegelijkertijd heb je die aparte ontwikkeling in Georgië, waar het Russische Rijk begint terug te slaan. Maar het is natuurlijk geen toeval dat [de Italiaanse populist] Matteo Salvini een Poetin-T-shirt draagt. Het gaat om in wezen ongerelateerde gebeurtenissen die samen bepaalde ontwikkelingen versterken.”

En dat culmineert allemaal in deze oorlog? Is dit het dieptepunt?

„Wie weet. De vraag der vragen is nu of Oekraïne de grote uitdaging is die een reactie opwekt die het tij zal keren, of slechts een stapje is op dit neerwaartse pad. We weten het niet.”

Lees ook dit interview met de Britse historicus Ian Kershaw: ‘Ik zie niet hoe democratie een wereldsysteem zal worden’

Niet alles ging richting populisme. Trump werd niet herkozen, Boris Johnson verdween van het toneel…

„… en de EU heeft al die gebeurtenissen overleefd, kwam er misschien zelfs sterker uit. Maar we zijn nog lang niet klaar met populisme en euroscepsis. Jullie hadden net verkiezingen waar een populistische partij het heel goed deed.”

Bent u een pessimist?

„In de vroege jaren 2000 waren we te optimistisch. We hielden onszelf voor de gek door te denken dat de toekomst even rooskleurig zou zijn. Ik denk dat intellectueel pessimisme – begrip van de enorme omvang van de problemen waar we mee te maken hebben – goed is. Mits het wordt gecombineerd met wat de Oekraïners volja noemen. Dat betekent zowel vrijheid als wil. Het is de sterke wil om te vechten voor vrijheid. Als we die volja hebben, is intellectueel pessimisme een goede metgezel.”

U neemt afscheid van het tijdvak ‘post-Koude Oorlog’ (1989-2022). Hoe zullen we de nieuwe periode noemen?

„Als we Oekraïne laten winnen, wat we moeten doen, krijgen we een post-imperialistisch Europa. Voor het eerst sinds de vijftiende eeuw zijn er dan geen kolonies meer. Geen Nederlandse, Britse of Franse overzee, of Russische op ons continent. De vraag is, wat komt ervoor in de plaats?”

Misschien een periode die in het teken staat van de opwarming van de aarde, een post-koude wereld?

„Goed punt. Dit boek is ook de zelfkritiek van een liberaal. Ik vertel in het boek over mijn bezoek aan de Duitse Bondsdagfractie van de Groenen, begin jaren tachtig, die toen al zeiden dat we niet meer moesten vliegen binnen Duitsland. Ik vond dat destijds grappig. Maar ze hadden natuurlijk gelijk. Nu gaan we richting de twee graden opwarming. Een enorme uitdaging.

„Maar ik kan deze tijd niet alleen aan het klimaat ophangen. Want daarbij komt de bevolkingsgroei. Vijftig jaar geleden zaten we op vier miljard mensen, nu op acht. Tel daarbij op de wereldwijde ongelijkheid. En het einde van de westerse hegemonie. Plus de oorlog in Oekraïne. Misschien is dit de opmaat naar oorlog tussen China en de VS. Of een Derde Wereldoorlog.”

Wat verwijt u uzelf precies? Dat u net van Londen naar Amsterdam bent gevlogen?

„Nee. Ik ben, ook in dit boek, zó gericht op Europa en vrijheid. Achteraf vind ik dat ik meer en eerder aandacht aan de klimaatcrisis had moeten besteden.”

U schrijft – achteraf – dat we de Russische agressie hadden kunnen zien aankomen. Zag u dat zelf?

„Een van de anekdotes in het boek is mijn ontmoeting met Poetin in 1994. Niemand wist nog wie dit onooglijke mannetje was. Maar plots zei hij dat we moeten onthouden dat de Krim historisch altijd – sleutelwoord – altijd Russisch is geweest. Ik ging toen wel rechtop zitten. Maar als ik eerlijk ben had ik in 2008 nog wel last van historisch optimisme.

„In 2014 had ik het zeker door. En voor mij is 2014 het moment waarop het Westen gefaald heeft. Vooral Duitsland heeft nagelaten de draai te maken. Na 2014 was het een grote fout om niet te herkennen dat we hier te maken hadden met een imperialistisch rijk dat zich revancheert.”

Wat te doen om het tij te keren? Oekraïne wapens verstrekken is nog relatief simpel. Maar u schrijft ook over andere problemen als armoede en ongelijkheid.

„We moeten verschillende dingen tegelijk doen. Ik geef u de top drie. Ten eerste moeten we Oekraïne helpen de oorlog te winnen, zonder territoriale concessies. Vorige maand sprak ik in Kyiv met legerleider Valeri Zaloezjny en het is niet ondenkbaar dat Poetin zijn lange uitputtingsoorlog krijgt en eindigt met grote stukken Oekraïens grondgebied. En dat is ook een verlies voor de EU. Die moet zich juist naar het oosten uitbreiden.

„Nummer twee is het aanpakken van de problemen van onze eigen samenlevingen, die de Europese politiek fragmenteren en radicaliseren. Als je terugkijkt op de Koude Oorlog, was verreweg het belangrijkste wat het Westen deed om die te winnen, niet wat we deden in de buitenlandse politiek. Het was het sterk en dynamisch en aantrekkelijk maken van onze eigen samenlevingen. Als je in de jaren tachtig achter het IJzeren Gordijn reisde, zei iedereen: we willen een normaal land worden, zoals Nederland of Frankrijk. Dat zijn we kwijtgeraakt.

Lees ook dit interview met Timothy Garton Ash uit de serie Midden-Europa na de Muur: Dit keer stemt de herdenking van ‘1989’ minder vrolijk

„Drie is het opbouwen van Europese macht. Militaire macht, diplomatieke macht, economische macht, macht om onze belangen en waarden te verdedigen. In een strategisch bondgenootschap met de Verenigde Staten. Dat kan de Europese publieke opinie herenigen, net als deze oorlog dat doet.”

Voor uw geruststelling: de Nederlandse BBB steunt Oekraïne.

„Ik vind het zeer verontrustend dat het cordon sanitaire tussen het geciviliseerde, liberale centrum-rechts en radicaal-rechts bijna volledig is verdwenen in veel Europese landen. Zie de Italiaanse premier Giorgia Meloni. Zij steunt Oekraïne, maar op het gebied van immigratie is ze een extreme hardliner. We haalden het IJzeren Gordijn in het midden van Europa neer en bouwen een nieuw IJzeren Gordijn aan de grenzen. Mensen verdrinken in de Middellandse Zee. Dus onderschat niet wat er nog steeds verkeerd gaat door de invloed van de populisten.”

U bent officieel historicus, maar gaat vaak te werk als een journalist en schrijft soms als een activist. Wekt u hierdoor geen misverstanden of kritiek op?

„Voortdurend. Als je in de academische wereld zegt dat iemand journalistiek schrijft, is dat een doodskus. En vice versa. Maar ik vind dat extreem kortzichtig en bekrompen. Ik denk dat deze drie rollen, die van historicus, journalist en betrokkene, elkaar heel goed aanvullen.”

Bent u zich bewust van uw invloed?

„Ja. Dus ik weeg mijn woorden en kies mijn onderwerpen zorgvuldig. Tegelijk moet je je eigen invloed nooit overschatten. Zo heb ik eens zes uur ingepraat op Margaret Thatcher om haar te overtuigen dat de Duitse hereniging een goede zaak was. Aan het eind zei ze, als een schoolmeisje: ‘Oké, ik zal héél aardig doen tegen de Duitsers’. Dat was hilarisch.”

Tot slot: waarom fascineren Midden-Europa en de strijd voor vrijheid u zo? Is die interesse puur intellectueel, of ook ingegeven door uw Poolse vrouw of uw vader die in 1944 op de kust van Normandië landde?

„De Poolse dichter Zbygniew Herbert zei dat elke schrijver een of twee grote vragen heeft die hij zijn hele leven met zich meedraagt, meestal vergeefs zoekend naar het antwoord. De vraag waarmee ik in de jaren zeventig naar Duitsland toog om te schrijven over Berlijn onder Hitler was: wat maakt de één een oorlogsmisdadiger en een ander een vrijheidsstrijder? Dat was de vraag. En die bracht me ook achter het IJzeren Gordijn, omdat mensen deze dilemma’s daar meemaakten in real time. En die vraag fascineert me nog steeds. Daarom vind ik wat er nu in Oekraïne gebeurt zo fascinerend, de diepe psychologische wortels ervan.

„Ik weet zeker dat als je me op de divan van een psychiater legt, ik iets zou zeggen over mijn vader. Maar misschien ben ik de laatste die een goed antwoord kan geven. Het is een geweldige vraag voor een biograaf.”

Er komt geen autobiografie?

„Nee, het boek dat voor je ligt is in plaats van een autobiografie. Want je hebt twee soorten intellectuelen. Diegenen die vooral geïnteresseerd zijn in het geluid van hun eigen stem. En zij die vooral geïnteresseerd zijn in de stem van anderen. Ik behoor zeker tot de tweede categorie. Ik voel nu sterk de neiging om u te interviewen.”

Een versie van
dit artikel
verscheen ook in

de krant
van 31 maart 2023

Genocide- en antisemitisme-expert Amos Goldberg: „In Gaza is een genocide gaande”

admin
November 14, 2024
0

‘Ja, het is genocide.’ Onder die titel publiceerde Amos Goldberg (1966), hoogleraar Holocaust-geschiedenis aan de Hebreeuwse Universiteit in Jeruzalem, afgelopen april een artikel over Israëls optreden in Gaza. Hij had Israël tijdelijk verruild voor New York voor zijn onderzoek, reflecteerde vanaf een afstand op wat er gebeurde, en nam talloze getuigenissen en beelden uit Gaza tot zich. „Ik moest toegeven dat mijn samenleving genocidaal was geworden.”

Na de aanval van Hamas op 7 oktober vorig jaar in Zuid-Israël, had Goldberg „maanden nodig om zijn gedachten te kunnen ordenen”, vertelt hij in een hoge, met glazen wanden omringde hal in het Van Leer-instituut in Jeruzalem. „Dat mijn samenleving direct na 7 oktober zo’n dieptepunt bereikte, was heel moeilijk. Voor ik het wist, pleegden we de ergste misdaden in de geschiedenis van dit conflict.”

Goldberg schreef het stuk in zijn moedertaal, het Hebreeuws, waarmee hij zich direct tot de Israëlische samenleving richtte – later volgde een Engelse vertaling. „Ik koos de titel ‘Ja, het is genocide’ omdat mensen het hier niet willen geloven, of goedpraten wat er gebeurt in Gaza. Het was op een bepaalde manier ook een gesprek met mezelf: ja, ondanks alles wat er gezegd wordt en wat we willen geloven, is het een genocide.”

Genocide, betoogt Goldberg in het artikel, moet niet alleen door een „juridische bril” worden gezien. Net als nu zeiden ook daders tijdens eerdere genocides – zoals in Armenië, Namibië – te handelen uit zelfverdediging. Historisch gezien sluiten een „authentiek gevoel van zelfverdediging” en genocide elkaar niet uit, schrijft hij, ongeacht het juridische onderscheid tussen die twee.

Hoe kwam u tot het schrijven van uw artikel?

„In oktober vorig jaar was ik al begonnen. Alleen vond ik toen nog niet de taal om te beschrijven wat we meemaakten. 7 oktober was een grote schok: de vele burgerdoden, de vernietiging van kibboetsen, de gijzelaars, de afschuwelijke beelden en getuigenissen. Ik was ook nog in de rouw over onze verliezen. Maar ik zag al wel de ingrediënten van enorme misdaden in Israël: het gevoel van slachtofferschap na 7 oktober, het onjuiste idee van een existentiële bedreiging en zelfverdediging daartegen, een publieke atmosfeer van wraak, ontmenselijking van de Palestijnen en overweldigende genocidale uitspraken in de politiek en media. Ik was heel bezorgd.

„Ik begrijp de asymmetrie tussen Israëliërs en Palestijnen volledig: wij zijn de bezetters, zij worden bezet en leven onder apartheid. Tijdens iedere cyclus van geweld in Gaza worden heel veel Palestijnen gedood. Dit rechtvaardigt op geen enkele manier de gruwelen van 7 oktober, maar het geeft er wel een verklarende context aan. Ook nu begonnen de bombardementen meteen, en in de eerste weken waren er al duizenden doden. Nog iedere dag worden tientallen mensen gedood in Gaza. Er vindt een volledige vernietiging van een samenleving plaats – de Palestijnen als collectief worden met uitroeiing bedreigd. Daarom schreef ik dit stuk. Als je genocide ziet, moet je het ook benoemen, en het proberen te stoppen.”

Genocide is de vernietiging van een collectief, niet van alle individuen. En dit is precies wat we zien in Gaza. Gaza als plaats en gemeenschap bestaat niet meer

Welke elementen van genocide ziet u in Gaza?

„Er zijn nu ruim 50.000 doden, waarvan zeker 43.000 getelde doden en naar schatting 10.000 die nog onder het puin liggen. Vrijwel de gehele bevolking is etnisch gezuiverd: zij zijn gedwongen hun huizen te verlaten zonder garantie dat zij kunnen terugkeren. De retoriek in Israël – in alle lagen van de samenleving – is genocidaal. Er zijn video’s van soldaten die alles in hun omgeving opblazen in Gaza; inmiddels is 70 procent van de gebouwen daar vernietigd of beschadigd. Er is doelbewuste uithongering. Er is de vrijwel volledige vernietiging van het zorgsysteem, de infrastructuur en de elite, waaronder intellectuelen, journalisten, en dokters. Genocide is de vernietiging van een collectief, niet van alle individuen. En dit is precies wat we zien in Gaza. Gaza als plaats en gemeenschap bestaat niet meer.”

De intentie om „iedereen” te doden is niet noodzakelijk een voorwaarde voor genocide.

„De VN-definitie spreekt over de intentie om een nationale, etnische, raciale of religieuze groep geheel of gedeeltelijk te vernietigen. We weten niet hoeveel mensen uiteindelijk dood zullen gaan door de campagne in Gaza. Het gaat niet alleen om directe doden; het gaat ook om het creëren van condities voor overlijden. Dat wordt ook benoemd in het Genocideverdrag. Sommige experts noemen het ‘genocide door uitputting’. Volgens schattingen zijn er in Gaza tussen de 100.000 en 300.000 indirecte doden. En de winter moet nog beginnen. Ook tijdens de Armeense genocide stierven mensen onderweg, door uitputting en uithongering. In het getto van Warschau creëerden de nazi’s omstandigheden waardoor een deel van de Joodse bevolking al overleed voor het begin van wat de nazi’s de ‘eindoplossing’ noemden. Hetzelfde gebeurde in Darfur en Zuid-West Afrika. Veel genocides voltrokken zich over een periode van jaren. Genocide is een proces, geen gebeurtenis.”

Goldberg publiceerde in april het artikel ‘Ja, het is genocide’

Foto Samar Hazboun

U schrijft: „Israëliërs denken ten onrechte dat een genocide op de Holocaust moet lijken om als zodanig te worden gezien.”

„Een kenmerk van de Holocaust was het ontbreken van een werkelijk conflict of oorlog tussen twee groepen. De haat en vijandigheid tegenover de Joden was geen onderdeel van een conflict, maar volledig gebaseerd op een antisemitische fantasie. In de meeste andere gevallen van genocide, massaal geweld of etnische zuivering, is er wel een nationaal of territoriaal geschil, vaak gewapend, tussen twee partijen – de slachtoffers en de daders – en een lange geschiedenis van geweld. Op een gegeven moment wordt het geweld extremer en genocidaal. Een ander kenmerk van de Holocaust, was totaliteit. Alle Joden in Europa onder controle van de nazi’s of van de geallieerden moesten op de een of andere manier sterven, volgens de nazi’s. Dat aspect is niet bij alle genocides aanwezig, en ook niet in Gaza. Maar opnieuw: het Genocideverdrag heeft het over ‘geheel of gedeeltelijk’ vernietigen.”

Is het mogelijk intentie van genocide te bewijzen in het geval van Israël?

„Allereerst hebben Israëlische leiders [onder wie de premier, de president en de minister van Defensie], legerofficieren, rabbijnen en mediapersoonlijkheden na 7 oktober expliciet en keer op keer hun genocidale bedoelingen geuit. Dit is allemaal gedocumenteerd. Het is zeer zeldzaam om zoveel bewijs van genocidale bedoelingen te hebben. Hoe dan ook, binnen genocide-studies is de ‘intentionalistische school’ steeds meer op de achtergrond geraakt. In de meeste gevallen is het heel moeilijk om intentie te bewijzen. Inmiddels wordt genocide gezien als de uitkomst van een combinatie van factoren, waaronder ideologische intentie, omstandigheden, radicalisering en koloniale ambities.”

De Hamas-aanval op 7 oktober in Israël wordt soms omschreven als een genocide. Is dat terecht?

„Het was afschuwelijk en immoreel, maar niet genocidaal. Juridisch gezien denk ik dat dit misdaden tegen de menselijkheid zijn, maar het genocidaal noemen zou de term te ver oprekken.”

Speelde antisemitisme een rol op 7 oktober?

„Ik denk het niet. Het was een reactie op de bezetting, de apartheid, de belegering, de Abraham-akkoorden die tot doel hadden de Palestijnse kwestie uit het internationale discours te bannen en de voortdurende Nakba. Hamas zou onder dergelijke omstandigheden hetzelfde hebben gedaan als de Israëlische bevolking Fins of Tsjetsjeens was geweest. Er zijn ongetwijfeld antisemitische elementen in het oude handvest van Hamas en onder sommige van hun spirituele leiders. Maar dat was niet de motivatie voor 7 oktober. Beweren dat dat wel zo was, is een ontkenningsmechanisme en een opzettelijke manipulatie om de confrontatie met de werkelijke oorzaken uit de weg te gaan. In de publieke sfeer werd die bewering onderdeel van de propagandamachine van Israël: zelfs als we de Palestijnen vernietigen, zijn we nog steeds het slachtoffer van een antisemitische aanval vergelijkbaar met de Holocaust.”

De scheidslijn tussen kritiek op Israël en antisemitisme staat weer volop in de aandacht door de protesten tegen de Gaza-oorlog wereldwijd. Hoe beziet u de slogan ‘Vrij Palestina, van de rivier tot de zee’?

„Het is een politieke en bevrijdingsslogan. Palestina is volledig bezet omdat alle Palestijnen lijden onder een vorm van discriminatie, ook in Israël. Ze zijn niet vrij, ze hebben geen gelijke rechten. Dit gaat van de genocide in Gaza tot vele andere vormen van geweld, apartheid en discriminatie. Palestina en Palestijnen, en eigenlijk ook Israëliërs, zijn onvrij omdat ze leven binnen een systeem van brute bezetting en discriminatie. Dat moet veranderen, volgens deze slogan, van de rivier tot de zee. Sommige gebruikers van de slogan bedoelen misschien dat Joden terug moeten naar Europa, of geen recht hebben om te leven. Dat is in mijn ogen antisemitisch. Maar de meesten bedoelen andere dingen, die betrekking hebben op politieke oplossingen, waaronder één staat, twee staten, of een binationale oplossing.”

In 2021 was u een van de initiatiefnemers en opstellers van de – inmiddels door bijna vierhonderd wetenschappers ondertekende – Jerusalem Declaration on Antisemitism (JDA), een aanvulling op en correctie van de omstreden IHRA-definitie van antisemitisme die in veel landen wordt toegepast. Welke kritiek heeft u op die laatste definitie?

„Het verwart antizionisme en anti-Israël met antisemitisme. De IHRA-definitie voorkomt daarmee fundamentele en gerechtvaardigde kritiek op Israël en het zionisme, dat gekleurd of gecriminaliseerd wordt als antisemitisme. Het blokkeert ook het denken over een oplossing die verder gaat dan de status quo; de bestaande situatie in Israël en Palestina. Het idee van een binationale staat, bijvoorbeeld, kan binnen IHRA onmiddellijk worden geïnterpreteerd als antisemitisme. Een binationale oplossing veronderstelt dat het huidige Israël als exclusieve Joodse natiestaat inderdaad racistisch is en daarom grondwettelijk moet veranderen.

„Dat is absurd. Je kunt elk land ter wereld bekritiseren omdat het racistisch is, behalve één: Israël. Antizionisme en anti-Israël kunnen wel antisemitisch zijn, maar ze moeten niet worden verward. Dit is waar de JDA op uit is: hulpmiddelen bieden om de definitie te verduidelijken, terwijl de IHRA het opzettelijk vertroebelt en Israël daardoor volledige straffeloos maakt.

**Goldberg**: „Ik moest toegeven dat mijn samenleving genocidaal was geworden.”

Foto Samar Hazboun

De gebeurtenissen in Amsterdam van vorige week zijn omschreven als antisemitisch, en werden ‘pogrom’ genoemd. Hoe kijkt u daarnaar?

„Dit had niets te maken met een pogrom. Bij een pogrom vallen mensen uit de meerderheidssamenleving – vaak vanwege een complottheorie – een machteloze en onbeschermde minderheidssamenleving – de Joden – aan met de passieve of actieve instemming van de staat, waardoor de lokale Joodse gemeenschap zeer kwetsbaar wordt. Het is duidelijk uit de context van de aanvallen in Amsterdam dat deze niet op de lokale Joodse bevolking waren gericht. Het geweld richtte zich tegen Israëlische hooligans die een genocidale staat vertegenwoordigden, en die zich onbeschoft gedroegen.

„Ik kan niet begrijpen waarom dit in het maatschappelijke debat wordt gebagatelliseerd. Het lijkt erop dat de hele situatie wellicht voorkomen had kunnen worden als de Nederlandse politie zijn werk had gedaan en het gedrag van de hooligans meteen had gestopt. Het probleem is de genocide in Gaza. De hooligans vertegenwoordigen en steunen enorme wreedheden die plaatsvinden in Palestina en zijn er trots op. Dat heeft niets te maken met hun religie of etnische identiteit.”

Supporters werden wel „Joden” genoemd tijdens de aanvallen.

„Geweld mag niet worden gelegitimeerd en antisemitische retoriek moet worden aangepakt. Maar we moeten onderscheid maken tussen retoriek en de daad zelf. De JDA benadrukt dat context belangrijk is voor het bepalen of er sprake is van antisemitisme. Het gaat er niet alleen om wat je zegt, maar ook hoe je het zegt en wat je positie is. Dit is fundamenteel om te begrijpen wat er in Amsterdam is gebeurd. Geweld is crimineel en niet legitiem, zeker niet tegen vreedzame fans. Maar niet elk geweld tegen Israëliërs is antisemitisch, en om dat vast te stellen is de context extreem belangrijk. De hele framing van de gebeurtenissen in Amsterdam is verkeerd: het wordt gezien als een antisemitische daad, in plaats van geweld tussen twee groepen tegen de achtergrond van genocide.”

Trumps ‘massadeportaties’ leiden tot lege schappen of nieuwe inflatie, voorziet tuinbouwstadje Plant City

admin
November 13, 2024
0

Tientallen rijen dik staan de aardbeiplantjes strak in het gelid. Lichtgroen, half-roze of al sappig rood bungelen hun vruchtjes in trosjes op het zwarte landbouwplastic. Een klein legertje plukkers, gehuld in uv-shirts en met hoeden of petjes op, beweegt zich gestaag door het veld om de rijpe exemplaren te oogsten, voordat ze in de novemberzon van Florida wegbranden. Bij de watertap in de laadklep van een pick-up kletsen de landarbeiders opgewekt in rap Mexicaans-Spaans.

Dat de oogst deze herfst van start kon gaan – en Amerikanen met Kerstmis aardbeien met slagroom kunnen eten – is geen vanzelfsprekendheid. In februari 2023 werd SB1718 van kracht in Florida, een van de strengste immigratiewetten van het land. Werkgevers krijgen hogere straffen als ze migranten zonder papieren inhuren en die migranten zelf mogen geen rijbewijs meer bezitten – in de VS veruit de meest gebruikte ID-kaart.

Plant City, een tuinbouwstadje in het hart van de zuidoostelijke staat, liep daarop plotsklaps halfleeg. Migranten zonder papieren trokken naar minder strenge buurstaten. Zeker zij die hier pas kort waren, zonder kinderen of anderszins nog niet zo geworteld, vluchtten naar Georgia of South Carolina om daar te werken. Boeren zagen een deel van hun oogst verpieteren op het land.

Het was een voorafschaduwing van de arbeidstekorten die kunnen ontstaan als de vers gekozen president Donald Trump zijn eindeloos herhaalde campagnebelofte inlost om illegale migranten „met miljoenen” uit te zetten. De VS tellen er naar schatting elf tot twaalf miljoen, naast nog honderdduizenden immigranten met een tijdelijke verblijfsstatus. Velen doen het zware of gevaarlijke werk dat Amerikanen zelf niet willen doen: borden wassen, gras maaien, daken dekken en de oogst binnenhalen.

**Aardbeienplukkers** op de boerderij van Fidel Sánchez.

Gastarbeiders ingevlogen

Fidel Sánchez teelt in Plant City onder meer aardbeien, pompoenen en bosui. In het voorjaar van 2023 verloor de Mexicaan, die zelf 27 jaar geleden naar de VS kwam, tientallen vaste krachten. „De wet pakt erg slecht voor mij uit, erg lelijk. Ik kan minder makkelijk mensen krijgen”, vertelt hij uitkijkend over lange rijen stekjes aardbeiplantjes.

Als gevolg van de door Republikeinen doorgevoerde wet kan Sánchez nog maximaal 24 lokale mensen inhuren. Een ondernemer die 25 of meer lokale mensen in dienst heeft, wordt namelijk gegarandeerd onderworpen aan inspecties van Florida’s ministerie van Arbeid. Sánchez: „Dan komen ze kijken of iedereen wel legaal of niet is. En als dat niet zo is, kunnen ze mij een boete geven of in de gevangenis gooien. Dus ik ga dat niet doen. Ik kan niet zien of iemands papieren echt kloppen.”

**Aardbeienteler Fidel Sánchez** is niet blij met de nieuwe wetten.

Zoals meer boeren in de streek haalt hij nu plukkers op werkvisa uit Mexico, waarmee ze tien maanden mogen werken in de VS. Dit pakt voor Sánchez veel duurder uit. „Ik moet hun gratis onderkomen bieden en vervoer naar de velden verzorgen. En het is heel veel bureaucratie.” En dan betaalt hij over hun minimumloon van 12 dollar ook nog 50 procent bemiddelingskosten aan het bedrijf dat de plukkers rekruteert.

Die extra loonkosten ziet hij op de groothandelsmarkt niet terug in een betere prijs. „De aardbeien zijn in de supermarkt wel duurder geworden, maar daarvan profiteren vooral de handelaren hogerop in de keten. Ik draai nog maar net quitte.”

Nieuwe inflatie dreigt

Een leverancier als Sánchez neemt nu nog zijn verlies. Maar als Trump daadwerkelijk ‘massadeportaties’ gaat uitvoeren, gaan consumenten dat onvermijdelijk terugzien op hun kassabon. Als ze niet wil dat er lege winkelschappen ontstaan, zal de regering-Trump II óf meer gastarbeiders moeten toelaten óf meer voedsel moeten importeren.

Beide opties zouden de prijzen opjagen. Dit terwijl Trump de verkiezingen voor een belangrijk deel won dankzij de brede onvrede over de prijsstijgingen onder de huidige regering-Biden na het aflopen van de pandemie, vanaf 2022. Die door de Republikeinen als Bidenflation gemunte inflatie is dit jaar net tot bedaren gekomen.

De aardbeien zijn in de supermarkt wel duurder geworden, maar daarvan profiteren vooral de handelaren hogerop in de keten.

Fidel Sánchez
Aardbeienteler

Voor Juan Rigoberto Díaz is het werkvisum een uitkomst, zegt de Mexicaan tijdens zijn drinkpauze in een aardbeienveld in Plant City. Dit is de zesde keer dat hij op deze wijze vanuit de arme zuidelijke deelstaat Chiapas naar de VS komt. „Het betaalt veel beter. Hoe meer je plukt, hoe meer je krijgt. Hard werken loont in Amerika tenminste.”

Hij heeft thuis een beter leven kunnen opbouwen voor zijn familie. Een groter huis, een goede auto. „Mijn oudste kan zelfs naar een privéschool.” Het werkvisum kan Mexicanen in hun eigen land houden „We hoeven nu niet meer de gevaarlijke reis naar ‘El Norte’ te ondernemen, maar kunnen gewoon heen en weer. Mijn gezin kan in Mexico blijven.”

Als er bijvoorbeeld een sterfgeval in de familie is, vliegt hij even terug. „En het seizoen loopt altijd begin mei af, zodat iedereen op tijd terug is voor Moederdag.” In Mexico is dat een feestdag die geen zoon of echtgenoot met goed fatsoen kan missen.

Aardbeienplukker **Juan Rigoberto Díaz** heeft een werkvisum.

Eerste benoemingen

Irma Santiago is er na Trumps zege minder gerust op dat ze in de VS kan blijven. Zij kwam begin deze eeuw zonder papieren uit Mexico de grens over en plukte al die jaren aardbeien met haar man. Maar sinds de invoering van Florida’s nieuwe migratiewet is zij hiermee gestopt. Ze hebben vier kinderen en mocht haar man tegen de lamp lopen, dan wil zij er voor hen zijn. „Hij rijdt nog wel auto. Hij moet wel: zijn baas komt hem niet halen.”

Als nieuwe inkomstenbron heeft ze bij een tankstation een houten bord in de berm gezet waarop in rode verf ‘fresh produce’ staat gekalkt. Onder een zeil heeft ze zes formicatafels uitgeklapt waarop fruit en groente zijn uitgestald. Het handeltje loopt niet erg goed. „Er zijn veel minder mensen. Er zijn er zoveel weggetrokken.” Zelf naar een andere staat gaan, vindt Santiago lastig: de kinderen gaan hier naar school. „Maar misschien wordt het toch Michigan.”

Migratierechtadvocaat Ananis Makar uit Plant City heeft veel cliënten zien wegtrekken. „Allemaal naar staten waar ze nog wel een rijbewijs kunnen krijgen.” Zij denkt dat Trump wel degelijk werk gaat maken van de uitzettingen. „Het moet vooral blijken op welke schaal.” Trump wil sowieso de tijdelijke vluchtelingenstatus van Haïtianen en Venezolanen niet verlengen. „Dat zal veel angst in die gemeenschappen zaaien.”

Plukkers brengen de oogst naar een vrachtwagen.

Rotte en onrijpe aardbeien op een plantage in Plant City, in Florida.

Foto’s: Eva Marie Uzcategui

Progressieve steden bieden zich al jaren aan als ‘sanctuary cities’, waar migranten zonder papieren geen arrestatie hoeven te vrezen. Maar deze vluchtsteden vingen de afgelopen jaren al veel immigranten op, onder meer nadat die door zuidelijke Republikeinse gouverneurs op de bus werden gezet. Makar: „Er is daar nooit genoeg plek voor iedereen.”

De legale route via de werkvisa biedt de telers van Plant City nu uitkomst, maar dan moet Trump haar wel laten bestaan. Zijn eerste benoemingen lijken er op te wijzen dat het de inkomende president ernst is met het terugdringen van álle migratie. Tom Homan, een bekende anti-immigratievorser, wordt grenstsaar. Stephen Miller – al jaren Trumps tekstschrijver, bedenker van de ‘travel ban’ voor mensen uit moslimlanden in Trump I en een uitgesproken nativist – wordt adjunct-stafchef. Gouverneur Kristi Noem van South Dakota, een trouwe Trump-lakei zonder enige landelijke ervaring, gaat het ministerie van Binnenlandse Veiligheid leiden.

Naturalisatieronde

Washington wist het onder president Reagan voor het laatst eens te worden over massale naturalisatie van ongedocumenteerden. Sindsdien wordt door beide partijen wel gepraat over de opening van een ‘pad naar burgerschap’, maar het komt er nooit van. Nu zoveel latinokiezers dit jaar op Trump stemden, zou het voor de Republikeinen kunnen lonen er alsnog werk van te maken. Ze kunnen in één klap miljoenen potentiële kiezers naturaliseren. Advocaat Makar is sceptisch: „Trump heeft vorige week laten zien ook zonder hen te kunnen winnen.”

Ze ziet wel andere potentiële voordelen van zijn terugkeer. „Biden heeft de afgelopen jaren niets gedaan. Pas op het allerlaatste moment kwam hij met die asielstop”, zegt zij. Sinds juni werd het daardoor aan de zuidgrens weer rustiger, maar in de anderhalf jaar chaos daarvoor raakte het asielsysteem verder verstopt. „Ik heb cliënten die al zes jaar op een afspraak wachten. Misschien weet Trump onze overbelaste rechters enigszins te ontlasten door de aantallen te laten dalen.”

Aardbeienteler Fidel Sánchez is teleurgesteld in Amerikanen, zegt hij. „Het lijkt alsof ze denken dat deze mensen er niet zijn als ze er niet naar kijken. Maar deze mensen betalen wel gewoon belastingen en oogsten ons eten. Nu moeten ze zich verstoppen en in de schaduw blijven. Alsof die aardbeien uit zichzelf in de supermarkt belanden.”

De aardbeienoogst op de boerderij van Sánchez.

Een rij aardbeienplantjes in Plant City in Florida.

Een vrouw bekijkt de aardbeienoogst.

Foto’s: Eva Marie Uzcategui

Europa wil zelf weer sterk worden in de ruimte, helemaal met Trump en Musk aan de macht

admin
November 12, 2024
0

„We hebben nog drie jaar, om onze zaken op orde te krijgen”, zegt Peter van Uhm, voormalig commandant der strijdkrachten dreigend op de Dutch Satcom Summit, een bijeenkomst in Amsterdam van iedereen die er toe doet in de Nederlandse satellietenwereld. Inclusief flink wat militairen, want de rol van ruimtevaart en satellietcommunicatie in oorlogvoering groeit alleen maar. „En Europa heeft de boot gemist”, zegt Van Uhm.

Het is kort na de verkiezingsoverwinning van Donald Trump, en alle sprekers hameren op het besef dat Europa politiek maar ook militair snel op eigen benen moet staan, vooral ook op ruimtevaartgebied. „Mijn ogen werden geopend toen SpaceX in 2022 de Starlink-verbinding van de Oekraïners afsloot en ze hun aanval met drone-schepen moesten afblazen”, zegt Kees Buijsrogge, directeur van TNO Space, een van de organiserende partijen. „Willen we echt dat onze militaire veiligheid in handen is van Elon Musk?”

SpaceX, een van de bedrijven van Musk, is eigenaar van de enige operationele satellietconstellatie Starlink van ruim zevenduizend satellieten. Starlink biedt wereldwijd breedbandinternet. Omdat de satellieten op enkele honderden kilometers hoogte vliegen, is de latency, de tijd die signalen onderweg zijn, veel lager dan bij de meer traditionele geostationaire communicatiesatellieten op een hoogte van 35.786 kilometer.

Militaire rol

Oekraïne gebruikt Starlink intensief, en ruimtevaart speelt een steeds grotere militaire rol. Satellieten worden niet meer alleen gebruikt om van bovenaf beelden van het slagveld te schieten, maar ook voor veilige communicatie met het slagveld, om drones aan te sturen, en raketlanceringen, explosies en branden te detecteren.

Voorloper Starlink is lang niet meer de enige satellietconstellatie. Het Amerikaanse Amazon werkt aan Project Kuiper, dat 3.236 satellieten moet gaan tellen; de Amerikaanse Space Force, de ruimtevaarttak van de strijdkrachten, heeft al tientallen satellieten gelanceerd van een netwerk van zo’n duizend satellieten, en China bouwt stevig door aan het Duizend Zeilen-netwerk van ruim 14 duizend satellieten.

Maar Europa heeft nog geen eigen constellatie. Het dichtst in de buurt komt het OneWeb-project van de Franse Eutelsat, dat 654 satellieten heeft, maar nog geen internetverbinding kan bieden.

Nederlands satellietennetwerk

Daarom heeft Buijsrogge een wild plan: laten we een puur Nederlandse satellietconstellatie lanceren. „Een netwerk van zo’n tien satellieten die kunnen communiceren met IRIS², waarmee je snel behoeftes van bijvoorbeeld het ministerie van Defensie vervult.”

Zo’n behoefte is bijvoorbeeld de mogelijkheid om satellietfoto’s van conflictgebieden te maken of om te experimenteren met quantumcryptografie. Nederland, dat een sterke quantumtechnologie-sector heeft, werkt daarvoor al samen met Duitsland in een proefstation. Nederlandse bedrijven zijn ook sterk in optica- en lasertechnologie die nodig is voor lasersatellietcommunicatie.

„De kosten weten we nog niet precies, daarvoor zou je eerst een studie opzetten, maar je denkt al snel richting honderden miljoen euro.” Geen klein bedrag, maar het zou de Nederlandse overheid, en hightech- en defensie-industrie flink helpen, zegt Buijsrogge.

Want om eerlijk te zijn trekt ons land wel een beetje aan het korte eind bij de bouw van IRIS². „We zien dat het als klein land niet gemakkelijk is om er tussen te komen. De hoofdaannemers zijn grote Europese bedrijven, en we moeten maar hopen dat Nederlandse bedrijven bij de onderaannemers zitten. Als je nu inzet op een eigen project zit je vooraan bij technologie-ontwikkeling, help je defensie, en kun je later een rol spelen vanuit een sterke onderhandelingspositie.”

Luister naar