N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Asielcrisis Het gat wordt veroorzaakt door hogere aantallen asielzoekers en het gebrek aan opvangplekken. Nu is de asielcrisis ook een financiële puzzel.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data98624093-a71533.jpg)
Foto Marcel Krijgsman/ANP
De kosten voor asiel vallen dit jaar ruim 3 miljard hoger uit dan eerder begroot. Dat zeggen bronnen rond het kabinet-Rutte IV en de coalitie tegen NRC. Het gat wordt veroorzaakt door hogere aantallen asielzoekers en het gebrek aan opvangplekken.
Komende weken buigen de ministeries en de coalitiepartijen zich zoals gebruikelijk over aanpassingen aan de begroting. Eind april hoopt minister van Financiën Sigrid Kaag (D66) het resultaat daarvan in de Voorjaarsnota te kunnen presenteren. De forse asieltegenvaller betekent dat het kabinet bij het opnieuw verdelen van geld al bij voorbaat minder kan dan gehoopt.
Daarmee is de asielcrisis niet alleen een logistieke, maar ook een financiële puzzel voor het kabinet geworden. Hoewel de precieze asielkosten pas aan het eind van het jaar duidelijk zijn (die hangen immers samen met hoeveel asielzoekers uiteindelijk in 2023 naar Nederland komen), worden de extra kosten nu al ingeschat op meer dan 3 miljard euro. De opvang van Oekraïners valt buiten deze kosten; zij worden namelijk door gemeenten opgevangen. Ter vergelijking: de begroting van de politie komt uit op 6,4 miljard euro.
Een belangrijke reden dat de kosten nu zo hoog uitvallen, is dat de reguliere capaciteit niet voldoet en noodopvanglocaties veel meer geld per asielzoeker kosten. Omdat het daadwerkelijke aantal asielzoekers in de praktijk steeds hoger uitvalt dan begroot, moet het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) bij een stijgende bezetting halsoverkop tijdelijke locaties optuigen. In zijn zoektocht wijkt het COA onder meer uit naar hotels, gymzalen, cruiseschepen en evenementenhallen. Op zulke noodopvanglocaties zijn de leefomstandigheden voor asielzoekers vaak slecht en bovendien zijn ze duur. Een bed in een noodopvanglocatie kan tot wel tien keer zo veel kosten als een bed in de gewone opvang (19 euro per dag).
52.000 asielzoekers
Op dit moment vangt het COA meer dan 52.000 asielzoekers op. Van hen verblijft 40 procent op de veel duurdere noodopvanglocaties. Het COA is ondertussen naarstig op zoek naar nog meer plekken, omdat er ook dit jaar meer asielzoekers worden verwacht; volgens de huidige prognoses moet het COA eind dit jaar 75.000 asielzoekers opvangen.
Het kabinet wil geld gaan uittrekken voor het regelen van een grotere vaste opvangcapaciteit. Nu heeft het COA een vaste capaciteit van 12.000 bedden, dat moeten er volgens bronnen straks meer dan 30.000 worden.
Dat de asielopvang meer kost, is niet helemaal verrassend. Het kabinet schat de kosten van de asielopvang jaar in jaar uit te laag in. Sinds 2000 kwamen de kosten in 21 van de 23 jaren hoger uit, bleek recent uit een rapport van de Algemene Rekenkamer. Meestal ging het daarbij om tientallen of honderden miljoenen, dit jaar dus zelfs om miljarden.
Onduidelijk is nog waar het extra geld vandaan moet komen. Om de rekening te betalen kan het kabinet geld elders weghalen, meer belasting heffen of de staatsschuld laten oplopen. Bij die laatste optie heeft het kabinet last van een andere tegenvaller: de stijgende rente betekent dat het kabinet meer dan 1 miljard euro (en mogelijk meer) kwijt is aan de staatsschuld.
De asieldiscussie kan door de oplopende kosten opnieuw oplaaien tussen de coalitiepartijen
De Adviesraad Migratie en de Raad voor het Openbaar Bestuur uitten eerder al kritiek op de financiering van de asielketen. Hoewel er al jaren door opeenvolgende kabinetten wordt gestreefd naar meer ‘reservecapaciteit’, zijn zulke plannen niet eerder uitgevoerd.
Splijtzwam voor Rutte IV
Voor de coalitiepartijen van Rutte IV zijn migratie en asiel het afgelopen jaar regelmatig een splijtzwam gebleken. De VVD ging met moeite akkoord met de spreidingswet, die gemeenten dwingt om opvangplekken te regelen. De tijdelijke stop op gezinshereniging, waarmee juist D66 en ChristenUnie ongelukkig waren, werd in januari door het kabinet opgeschort, kort voordat een rechter er een streep doorheen zette.
De asieldiscussie kan door de oplopende kosten opnieuw oplaaien. D66 en ChristenUnie pleiten al langer voor het vergroten van de reguliere opvang, zodat het kabinet niet buitensporig veel extra kosten maakt als er meer asielzoekers het land in komen dan verwacht. De VVD en, in mindere mate, het CDA willen juist liever de instroom beperken en kunnen deze extra kosten als argument in die twist gebruiken.
