De topman van TikTok, Shou Zi Chew, lag donderdag zwaar onder vuur tijdens een hoorzitting voor een commissie van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden.
Foto Tasos Katopodis/Getty Images via AFP
Zo verdeeld als de Amerikaanse volksvertegenwoordigers zijn, zo eensgezind traden ze donderdag de topman van video-app TikTok tegemoet. De ene na de andere Democratische of Republikeinse afgevaardigde gaf in een hoorzitting directeur Shou Zi Chew ervan langs. In hem troffen ze het symbool van de twee dingen die zij allemaal even negatief beoordelen: China en ‘Big Tech’, de grote technologiebedrijven die de samenleving en het publieke debat diepgaand hebben veranderd.
De hoorzitting was het voorlopig hoogtepunt van een campagne tegen TikTok als „spionagewapen”, zoals een van de Republikeinse afgevaardigden het noemde. De afgelopen weken heeft de Democratische regering-Biden maatregelen getroffen tegen het bedrijf dat met zijn videoplatform 110 miljoen Amerikaanse en meer dan een miljard wereldwijde gebruikers bedient. Zo moeten ambtenaren de app van hun werktelefoon verwijderen. Hetzelfde advies kregen rijksambtenaren in Nederland deze week, nadat inlichtingendienst AIVD waarschuwde voor een „verhoogd spionagerisico” – overigens niet exclusief bij TikTok.
President Biden dreigt met een algemeen verbod op TikTok tenzij het zichzelf losmaakt van moederbedrijf ByteDance, een Chinees bedrijf dat werkt onder Chinese wetgeving. In de hoorzitting in het Huis van Afgevaardigden werd herhaaldelijk verwezen naar enkele bepalingen in een Chinese wet uit 2017. Daarin wordt bedrijven verplicht persoonlijke gegevens die van belang zijn voor de nationale veiligheid over te dragen aan de Chinese regering. De Amerikaanse volksvertegenwoordigers zien dit als een „achterdeurtje” waardoor Beijing kan meekijken in de gegevens van Amerikaanse gebruikers.
Topman Chew verzette zich tegen de suggestie. Toen een afgevaardigde hem vroeg of al de betreffende regeringen en inlichtingendiensten het bij verkeerde eind hebben als ze waarschuwen dat China toegang heeft tot de data van TikTok-gebruikers, zei Chew dat het „vooral hypothesen” zijn en dat hij „nog geen bewijs gezien” heeft dat de Chinese regering daadwerkelijk meekijkt.
Als hij de tijd al kreeg om antwoord te geven op het spervuur van vragen, draaide hij om de eigendomsverhoudingen van ByteDance en TikTok heen. „In de raad van bestuur zitten vijf mensen, drie van hen zijn Amerikanen.” Afgevaardigden wezen op een publicatie in de Wall Street Journal van woensdag, waarin de Chinese regering zei een door de VS afgedwongen verkoop van TikTok te zullen dwarsbomen als een ongewenste export van essentiële technologie. Die redenering doet denken aan de motivatie waarmee Nederland onlangs besloot dat chipmachinefabrikant ASML niet onbelemmerd zaken mag doen met China.
Verscheidene afgevaardigden vroegen over desinformatie en video’s met dubieuze inhoud, zoals een virtuele wedstrijd ‘verstikking’ of aansporingen tot zelfdoding, en over maatregelen van TikTok om die te verwijderen. Anderen vroegen naar posts waarin harddrugs werden aangeboden of waarin hulp bij mensensmokkel werd gevraagd. Maar de meeste aandacht ging naar de banden van TikTok met de Chinese regering en de mogelijkheid dat die via de vooral onder jongeren populaire app gegevens over gebruikers verzamelt en inzet voor „chantage, spionage en zelfs het volgen van troepenbewegingen”, zoals een afgevaardigde zei.
Kijkt China mee? Dat zijn „vooral hypothesen”, zegt directeur Shou
Chews verdedigingslinie bestond uit de belofte dat TikTok plannen heeft (project Texas) om „alle gegevens” van Amerikaanse gebruikers onder te brengen bij een Amerikaanse server, van Oracle. Ook bood hij aan de broncode en de algoritmen van TikTok ter inspectie aan derde partijen aan te bieden. „Dat is transparanter dan wat enig ander techbedrijf doet”, aldus Chew.
De afgevaardigden hadden weinig oor voor Chew’s tegenwerpingen. Ze wezen hem op eerdere beloftes die niet waren nagekomen en op rapporten waarin de surveillance van TikTok-gebruikers werd blootgelegd. Als hij zei dat TikTok niet slechter is dan andere techbedrijven, repliceerden zij dat ze ook tegen die andere bedrijven bezwaren hadden.
Top in Moskou
De Amerikaanse kranten berichtten diezelfde dag over de tweedaagse top van de Chinese president Xi Jin Ping en de Russische President Vladimir Poetin in Moskou. Ter onderstreping van de warme betrekkingen brachten zij een negen pagina’s tellende verklaring uit, waarin onder meer stond dat Rusland en China „zich verzetten tegen het gebruik van ideologie om grenzen te trekken, zich verzetten tegen het hypocriete verhaal van de zogenaamde ‘democratie tegen autoritarisme’, en zich verzetten tegen het gebruik van democratie en vrijheid als excuus om andere landen en politiek onder druk te zetten”.
The New York Times vatte het samen als „wij tegen de Amerikanen”.
Een fikse tegenvaller voor Schiphol woensdagmorgen die de Amsterdamse luchthaven mogelijk honderden miljoenen euro’s gaat kosten. Het vliegveld had het bouwcontract van de A-pier, een belangrijke nieuwe uitbreiding, niet tussentijds mogen beëindigen. Dat heeft de rechtbank Amsterdam woensdag bepaald.
Schiphol staakte in november 2021 het contract met bouwbedrijf BN-TAV. Dat is een samenwerking van het Nederlandse Ballast-Nedam en het Turkse bouwconcern TAV. Schiphol wilde af van de bouwcombinatie voordat de A-pier af was, omdat BN-TAV er een potje van zou hebben gemaakt. Een van de grootste bouwflops uit de recente geschiedenis, klonk destijds in de sector.
Zo waren er volgens Schiphol talrijke kwaliteitsproblemen die BN-TAV niet snel genoeg oploste, was de planning onbetrouwbaar en beschermde de bouwer het werk onvoldoende tegen weersinvloeden.
De rechtbank heeft nu geoordeeld dat de tekortkomingen van het bouwbedrijf niet ernstig genoeg waren om de overeenkomst eenzijdig te ontbinden. Daarbij heeft de rechtbank ook de problemen meegewogen die ontstonden door het „gebrekkige ontwerp van Schiphol” en de consequenties die de beëindiging heeft voor de vele onderaannemers. BN-TAV heeft altijd gesteld dat Schiphol verantwoordelijk was voor de ontwerpfouten die tot vertragingen hebben geleid.
Na het beëindigen van het contract eind 2021 liet Schiphol de A-pier opknappen door andere bouwers. BAM voltooit nu de nieuwe pier. In totaal gaat de bouw 1,39 miljard euro kosten. Dat is pakweg 800 miljoen euro meer dan geraamd bij de start van de aanbesteding in 2018. Schiphol verwacht dat de A-pier in april 2027 in gebruik genomen kan worden. Dat is zeven jaar later dan gepland.
Schiphol en BN-TAV moeten zich nu gaan buigen over de financiële afwikkeling van de zaak. De bouwcombinatie claimt 282 miljoen euro aan meerkosten en schadevergoeding, inclusief de kosten voor onderaannemers en leveranciers. Ook Schiphol claimde eerder al tientallen miljoenen aan schade.
Liveblog Economieblog
Schiphol had bouwcontract A-pier niet voortijdig mogen ontbinden, miljoenenstrop dreigt
De Amsterdamse burgemeester Femke Halsema had demonstranten van klimaatactiegroep Extinction Rebellion, die in september 2020 bij een Amsterdamse demonstratie aanwezig waren, niet ‘bestuurlijk’ mogen verplaatsen. Een deel van de activisten werd daar in bussen gezet en verplaatst naar een andere locatie in de stad. Dat heeft de Raad van State woensdag bepaald.
Op de dag van de demonstratie werden straten en gebouwen geblokkeerd, wat tegen de voorwaarden in ging die burgemeester Halsema van te voren aan de demonstratie had gesteld. Daarop besloot de burgemeester de bijeenkomst te beëindigen door bussen in te zetten. Na de demonstratie op het Gustav Mahlerplein, bij de Amsterdamse Zuidas, stapte Extinction Rebellion naar de rechter.
De Amsterdamse rechtbank oordeelde eerder al dat dit niet had mogen gebeuren, omdat de activisten van hun vrijheid werden beroofd. De gemeente ging in hoger beroep en bleef demonstranten in de afgelopen jaren op dezelfde manier manier verplaatsen. Ook in november 2024 werden bussen ingezet bij een verboden, pro-Palestijnse demonstratie.
Net als de rechtbank van Amsterdam, vindt de Raad van State ook dat het verplaatsen van demonstranten in bussen een vorm van vrijheidsontneming was. Om dat te kunnen doen is „een voldoende specifieke wettelijke grondslag” nodig.
Burgemeester Halsema beriep zich daarvoor destijds op artikel 175 van de Gemeentewet, dat „een algemene noodbevoegdheid formuleert”, maar volgens de Raad voldeed dat artikel niet. Op basis van artikel 176a had het wél gekund: „Dat artikel biedt de burgemeester de mogelijkheid op een aangewezen plaats personen tijdelijk te doen ophouden”, wat ook verplaatsing van demonstranten in bussen kan betekenen.
Lees ook
Weggevoerde demonstranten beschuldigen ME van excessief geweld. ‘Ze joegen op ons’
‘Je ruikt er niets van”, verzekert ingenieur Kirsten Zagt (60) nog in de auto. Hij parkeert op een afgelegen terrein naast een grote loods in het Gelderse Groenlo, en loopt even later richting achttien kleine plastic tanks met vloeistof, tweehoog gestapeld. In de tanks huizen mogelijk belangrijke toekomstige energiebronnen: levende bacteriën die dierlijke en menselijke mest kunnen omzetten in groen gas via het biologische proces vergisting.
„Die bacteriën zitten van nature in poep en pies”, legt Zagt uit. Vandaar dat hij ze „in die vaten buiten” bewaart. Medewerkers van de loods, waarin de rest van zijn project tijdelijk staat opgeslagen maar die er verder niets mee te maken hebben, komen er liever niet in de buurt.
Zagt laat de omzetting naar groen gas gebeuren in een nieuw soort vergister, waarvan een proefmodel in de loods zelf staat. Zagt is oprichter van ingenieursbureau Bareau en experimenteert sinds 2010, samen met collega’s van diverse bedrijven en universiteiten, met de techniek voor de nieuwe vergister. Er is ruim 10 miljoen euro in geïnvesteerd. Het proefmodel is volgens hem nu klaar voor grootschalige opschaling. „We hebben een consortium opgericht met onder meer ingenieursbureau Arcadis”, om groots te bouwen. En dat zou de inzet van groen gas een impuls kunnen geven, aldus Zagt.
Maar, zoals veel projecten in de energietransitie, blijft ook de productie van groen gas achter, mede door zwabberend overheidsbeleid. De val van het kabinet maakt de toekomst van groen gas nog ‘wat’ onzekerder.
Rotte eieren
Groen gas is niets nieuws; in Nederland stroomt het al jaren in kleine hoeveelheden door het aardgasnet. Bacteriën breken restafval – rioolslib, dierlijke mest, etensresten – af in reguliere vergisters. Daarbij ontstaan gasbellen van methaan en CO2. Om dit biogas geschikt te maken voor het aardgasnet wordt de meeste CO2 eruit gehaald. Een beetje van de geurstof tetrahydrothiofeen wordt juist toegevoegd, zodat mensen het ruiken als ze per ongeluk het gas aan hebben laten staan. Daarna kan het groene gas de aardgasleidingen in worden gepompt, naar huizen en kantoren.
Achttien tanks met bacteriën die mest kunnen omzetten in biogas. Foto Eric Brinkhorst
Groen gas is circulair, zeggen voorstanders, in tegenstelling tot aardgas. Het CO2 dat bij verbranding van groen gas vrijkomt, is immers nog maar kort geleden uit de lucht gehaald door de planten. Bij aardgas komt CO2 in de lucht dat anders nog millennia onder de grond was gebleven. Sceptici stellen op hun beurt dat groen gas dus wel degelijk leidt tot uitstoot van CO2.
Bovendien valt uit mest eigenlijk ook maar weinig energie te halen, waardoor er relatief veel van nodig is om biogas te maken. Zagt: „Wie naar de stikstofcrisis kijkt, zegt: we hebben mest te veel. Wie naar groen gas kijkt, zegt: we hebben mest te weinig.” En de productie van groen gas is duurder dan die van aardgas.
En dan is er de stank: rond klassieke vergisters hangt de geur van rotte eieren. Maar dat probleem, zeggen de voorvechters, is met een goede ‘geurbehandeling’ op te lossen. Of met nieuwe soorten vergisters. Een pluspunt van groen gas is in ieder geval dat Nederland het zelf kan produceren. De explosie van de energieprijzen in Europa door de Russische inval in Oekraïne heeft het belang van ‘energiezelfstandigheid’ nog eens onderstreept.
Bijmengverplichting
Tot nu toe stroomt jaarlijks slechts zo’n 295 miljoen kuub groen gas door het Nederlandse aardgasnet, enkele procenten van de totale gasvoorziening. Groen gas is zeer beperkt beschikbaar.
Om de vraag en het aanbod naar groen gas te stimuleren kwam kabinet-Rutte IV met een bijmengverplichting die moest gelden vanaf 2025. Invoering is inmiddels meerdere keren uitgesteld en gewijzigd. In de meest recente plannen die demissionair klimaatminister Sophie Hermans (VVD) afgelopen april presenteerde, staat dat energiebedrijven vanaf 2027 ieder jaar een beetje meer groen gas moeten kopen en leveren.
Eerder deze maand schreef demissionair minister van Klimaat en Groene Groei Sophie Hermans in een brief aan de Tweede Kamer dat Nederland nu ook groen gas uit het buitenland mag gebruiken om aan de bijmengverplichting te voldoen. Die beslissing volgde op kritiek vanuit de Europese Commissie, want alleen groen gas uit Nederland halen zou in strijd zijn met de Europese vrije markt, schrijft nieuwssite Energeia.
Voor 2030 wilde Rutte IV eerder zo’n 1,1 miljard kuub per jaar bijmengen. Om een idee te geven van de meerkosten van groen gas: onderzoekers van CE Delft schatten eind vorig jaar dat als gevolg daarvan de energierekening voor huishoudens maximaal 17 cent per kuub gas (exclusief btw) omhoog zou gaan. Volgens voorlichtingsorganisatie Milieu Centraal gebruikt een Nederlands huishouden jaarlijks gemiddeld zo’n 1.020 kuub gas. Afgelopen april heeft Hermans de doelstelling voor 2030 met 25 procent verlaagd. Dat betekent een bijmenging van 825 miljoen kuub in 2030. Hoe dan ook, flink meer dan dat er nu door de leidingen stroomt. Toch: het aandeel groen gas groeit nu maar met enkele procenten per jaar.
Ik werkte voor mensen die de Oosterscheldekering ontwierpen. Die waren niet bang voor miljardeninvesteringen
Grootschalige installaties
Bij de loods in Groenlo praat Zagt over ‘zijn’ bacteriën zoals een hondenbezitter over zijn huisdier. „Voeden, verzorgen”, hij legt zich er al sinds zijn studie in Wageningen op toe. Maar hoe microscopisch klein het onderwerp van zijn aandacht is, zo groot blijkt zijn denken. Zijn hele loopbaan puzzelt Zagt al aan grote installaties. Zo werkte hij bij ingenieursbureau Witteveen+Bos aan tientallen waterzuiveringsinstallaties. Ook daarin spelen bacteriën een rol. „En ik werkte voor mensen die de Oosterscheldekering ontwierpen. Die waren niet bang voor miljardeninvesteringen.”
Kan je niet iets groots verzinnen om de productie van groen gas van de grond te krijgen? Dat vroegen Gasunie en het ministerie van Economische Zaken aan hem in 2006, aldus Zagt. Een manier van vergisten waarmee meer groen gas valt te maken, met minder mest?
Ingenieur Zagt laat een digitaal ontwerp van zijn vergister zien. Foto Eric Brinkhorst
Nu, bijna twintig jaar later staat in Groenlo het antwoord op die vraag in de 20.000 vierkante meter loods: een glimmende cilinder van roestvrij staal, vier meter hoog, met allerlei leidingen uit de bovenkant. De vergister heeft drie poten, maar staat voor nu gekanteld op een metalen frame op wielen. Aanvankelijk experimenteerde Zagt in zijn eigen garage en alleen op zijn zij paste de cilinder door zijn garagedeur.
Wat is er nieuw aan de manier van groen gas produceren in de vergister van Zagt? Deze vergister, met de nogal technische naam autogenerative high pressure digestion (AHPD), is op twee manieren bijzonder, zegt Zagt met trots. Tijdens het vergisten voert de druk op binnen de vergister, omdat CO2-gas en methaangas wordt geproduceerd. „In een klassieke groengasvergister laten ingenieurs de gassen vrij om overdruk te voorkomen. In onze vergister kunnen we juist gebruikmaken van de hoge druk.” Waarom? In een vergister zit vloeistof en daarboven ontstaat het gas van CO2 en methaan. Hoe meer methaan, hoe meer energie. En uit natuurkundige wetten volgt dat, simpel gezegd, hoe hoger de druk, hoe hoger het aandeel methaan in het gas uiteindelijk zal zijn.
Om overdruk te voorkomen, gaat een ventiel automatisch open wanneer de druk is opgebouwd tot zo’n 20 bar, dan perst de opgebouwde druk het gas eruit, de leidingen in. „Voordeel daarvan is ook dat je geen compressor nodig hebt die het gas de leidingen in moet pompen, wat veel energie bespaart.
„De bacteriën zetten CO2 dat achterblijft in de vergister om in methaan wanneer we waterstof toevoegen”, het tweede bijzondere aan de nieuwe manier van vergisten. De chemische reactie waarbij waterstof en CO2 samen methaan vormen, kan in principe in alle vergisters, in deze van Zagt maar ook in oudere modellen. „Maar bij 20 bar kweek je specifiek de bacteriën die goed zijn in de waterstofreactie. Op die manier halen we met onze vergister nog meer methaan uit mest.”
Als we de bijmengverplichting steeds een jaar vooruitschuiven, dan schiet het natuurlijk niet op
Volle stroomnet
Al in 1906 omschreef microbioloog Nicolaas Louis Söhngen van de TU Delft in een wetenschappelijke publicatie hoe waterstof en koolzuur samen methaan vormen. Groot probleem voor wie dit wil toepassen in vergisters zoals die van Zagt is alleen: de groene waterstofindustrie komt nog niet echt van de grond. Elektrolysers waarmee bijvoorbeeld zonne- en windenergie wordt gebruikt om duurzame waterstof te produceren, zijn „op dit moment nog ontzettend duur”, mailt gasexpert René Peters van onderzoeksinstituut TNO.
Als voordeel aan vergisten met waterstof noemt Zagt dat het kan helpen om iets te doen aan de krapte op het stroomnet. Netbeheerders hebben op sommige dagen overschot aan zonne- en windenergie en kunnen dat niet kwijt op het volle stroomnet. „Netbeheerders kunnen dat dan wel kwijt aan de elektrolysers, die vervolgens waterstof produceren voor de vergisters, waarmee gas wordt geproduceerd voor een later moment.” In die zin kunnen de vergisters volgens Zagt een soort batterij vormen. En CO2 die bedrijven uitstoten, willen wij gebruiken voor de vergisters. De een z’n probleem is de ander z’n oplossing, wil hij maar zeggen. „Maar bedrijven denken allemaal nog te veel in hun eigen sector en kijken niet verder.”
Peters van TNO plaatst nog een kanttekening bij het ontwerp van Zagt: „Deze ontwikkelaar heeft ook, net als andere vergisters, veel meer mest of afval nodig om de volumes op te schroeven. Maar feit is dat als de bijmengverplichting doorgaat, we inderdaad heel veel moeten opschalen met groengasproductie. Dat daaraan wordt gewerkt is goed.”
In de ontwikkeling van de nieuwe vergister is ruim 10 miljoen geïnvesteerd. Foto Eric Brinkhorst
Aan de randen
Wijzend naar de onderdelen loopt Zagt door de gigantische loods, rondom zijn vergister. Zagt wil vijftig installaties aan de randen van grote gemeentes bouwen, waar netbeheerders energie-overschotten hebben. „Op die plekken moeten de elektrolysers worden gekoppeld om energie om te zetten in waterstof. Ik heb het niet over een paar vergisters bij boeren. Nee, je moet denken aan vergisters op een schaal als van de grotere rioolwaterzuiveringen.
Maar voor nu staat zijn ontwerp dus nog te wachten in de loods. Om geld in te zamelen om op te kunnen schalen „zijn wij in gesprek met pensioenfondsen, investeerders en beleggers”. Naast meer geld en waterstof, wat is er nog meer nodig om de proefopstelling door heel Nederland te bouwen? Duidelijke wetgeving met tempo, aldus Zagt. „Als we de bijmengverplichting steeds een jaar vooruitschuiven, dan schiet het natuurlijk niet op.”
En de vraag is nog of de bijmengverplichting überhaupt overreind blijft, Hermans wil van wel, maar niemand weet wat het toekomstige kabinet gaat besluiten. Echt zenuwachtig is Zagt daar zelf niet over. „Zowel onder linkse als rechtse partijen is er enthousiasme voor de bijmengverplichting.”
Lees ook
In Alkmaar stroomt groen gas uit aardappelschillen en maiskiemen het gasnet op
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data98450755-d4d3bd.jpg)
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2022/12/data94409770-beb42a.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135522937-e4e163.jpg|https://images.nrc.nl/--MFlmoLn6DkI8mapkFgjnrsRNU=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135522937-e4e163.jpg|https://images.nrc.nl/27xCd-8ZiAemA78gdObGZtS99ds=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135522937-e4e163.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135522943-de586c.jpg|https://images.nrc.nl/Mgvz3Rsjo-mbElfFWG8ywtHtTmE=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135522943-de586c.jpg|https://images.nrc.nl/LFnjXSlkx7Y_2f-KTe7AkdqJt4M=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135522943-de586c.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135522955-8a752f.jpg|https://images.nrc.nl/1bWvRDYNU5A8KYzqgC35OjLz_DI=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135522955-8a752f.jpg|https://images.nrc.nl/SLRKYQV_MKl9BXzOeJzUVyV7U8I=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135522955-8a752f.jpg)
