N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Wetenschap De RUG ontsloeg een kritische docente. Daarmee zet de universiteit de deur open naar een angstcultuur, denkt Josef Früchtl.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data98395952-ad8b59.jpg)
Foto Kees van de Veen
Een vergelijking om mee te beginnen. Autocoureur Sebastian Vettel maakt geen geheim van zijn politieke overtuigingen. Soms symbolisch met de regenboogkleuren op zijn T-shirt, soms in duidelijke bewoordingen, bijvoorbeeld over de Russische aanvalsoorlog in Oekraïne. Dit was een doorn in het oog van de verantwoordelijken van de internationale automobielvereniging (FIA), waarvan de president uit de Emiraten komt. Dus hebben ze onlangs een nieuwe code uitgevaardigd.
Politieke, religieuze of persoonlijke uitingen zijn niet toegestaan zonder voorafgaande goedkeuring van de FIA. Vettel en zijn collega’s mogen blijven racen in Bahrein, Saoedi-Arabië en Qatar en elders, zij mogen gewaagde inhaalmanoeuvres uitvoeren, maar ze mogen hun mond niet meer opendoen.
Hoewel het bij autoracen gaat om technologie, rijvaardigheid, obscene hoeveelheden geld en prestige, en in de academische wereld om heel andere zaken, zoals het oplossen van wetenschappelijke problemen en creatief denken, is er toch een parallel te trekken.
Inmiddels zijn er aan de Nederlandse universiteiten namelijk duidelijke aanwijzingen dat het management zich steeds directer bemoeit met de vrijheid van meningsuiting van het wetenschappelijk personeel. Wat voorheen alleen mogelijk was op Angelsaksische universiteiten, die als private ondernemingen zijn georganiseerd en een strikt hiërarchische structuur kennen, breidt zich ook in dit land uit.
Wie zich bijvoorbeeld op Twitter uitspreekt tegen het wanbeheer aan zijn of haar eigen universiteit, moet niet verbaasd zijn als op een dag de afdelingsvoorzitter – dat wil zeggen indirect de decaan en de steeds grotere communicatieafdeling van de universiteit – dwingend voorstelt om bepaalde kritische opmerkingen voortaan achterwege te laten. Collega’s van een grote universiteit meldden met ontsteltenis dat zij officieel worden uitgenodigd voor een gesprek, maar officieus eerder worden verzocht om publiekelijk geen kritiek te leveren op het beleid van de universiteit.
Kritisch op sociale veiligheid
De Rijksuniversiteit Groningen (RUG) laat nu het voorlopige hoogtepunt van deze negatieve ontwikkeling zien. Een universitair hoofddocent die zich de afgelopen jaren meerdere malen kritisch heeft uitgelaten over het aan de RUG gevoerde beleid van sociale veiligheid, is ontslagen. De docent, Susanne Täuber, is een expert op dit gebied en ook persoonlijk zeer betrokken. Het ministerie van OCW heeft haar daarom benoemd tot lid van een adviescommissie over diversiteit en inclusie in het hoger onderwijs. Juist deze docent wordt nu ontslagen, een ontslag dat onlangs door de rechter werd bekrachtigd.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/03/data97763722-476578.jpg)
Lees ook: Groningse universiteit mag kritische docent ontslaan
De vraag die academici in Nederland nu bezighoudt is een politieke: welke boodschap geeft het College van Bestuur van de RUG met deze maatregel af? Om het met een oud Romeins motto te verwoorden: Cui bono? Wie profiteert van iets? Wie heeft baat bij een bepaalde actie?
In dit geval is het antwoord even ontnuchterend als vernietigend: het optreden van de bestuurders aan de RUG komt alleen de bestuurders ten goede. Ze geven een onmiskenbaar signaal af aan al het wetenschappelijk personeel aan de eigen universiteit, en aan alle universiteiten in Nederland, dat ze niet veilig zijn in hun werk.
Flagranter schandaal
In het geval van de wetenschap is dit een nog flagranter schandaal dan het al is. Want het leidende motief van de wetenschap is niet, zoals in de politiek, of iets dient de eigen macht te handhaven of niet, noch, zoals in de economie, of iets nuttig en winstgevend is of niet, maar of iets wáár is of niet. Wetenschap is een professionele zoektocht naar de waarheid. Zij zoekt naar welk vaccin de beste manier is om een nieuw virus te bestrijden, op welke manier men de grondwet van een staat kan of zelfs moet interpreteren, welke structurele elementen de gelijkheid van mannen en vrouwen – bij de universiteit en in het overige beroepsleven – in de weg staan, enzovoorts.
Wie de zoektocht naar de waarheid beperkt, treft het hart van de wetenschap. Dit is precies wat de directie van de RUG doet. Daarmee zet zij de deur open naar de angstcultuur die de bestuurders al jaren proberen te verdrijven. Maar woorden zijn één ding, daden zijn iets anders. Aan hun daden herkent men de mensen, en de instellingen die zij vertegenwoordigen.
Het ziet er naar uit dat we belanden op het punt waar we meer dan tweehonderd jaar geleden in Europa waren. Sapere aude, was het motto van de Verlichting. „Heb moed om je eigen verstand te gebruiken!” Er is weer moed nodig om wetenschap te bedrijven, moed om niet af te zien van de waarheid die we zoeken, moed om niet gemuilkorfd te worden.
