N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Oorlogsmisdaden in AfghanistanNa jarenlang onderzoek is een Australische oud-commando aangeklaagd voor de moord op een ongewapende burger tijdens de oorlog in Afghanistan in 2012.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data98390153-8809a8.jpg)
Foto Angela Wylie/Getty Images
Onder Australische veteranen sloeg het nieuws in als een bom, toen oud-commando Oliver Schulz (41) deze week thuis werd gearresteerd. Hij is aangeklaagd voor de moord op een Afghaanse man in Uruzgan in 2012. Schulz zit in hechtenis tot hij half mei voor de rechter moet verschijnen.
Hoewel de verhalen over oorlogsmisdaden door Australische militairen in Afghanistan al jarenlang rondzingen, hadden weinig mensen verwacht dat het ooit nog zo’n gevolg zou hebben. De enige die tot nu toe vervolgd werd, is David McBride, een van de klokkenluiders die informatie over de misstanden naar de media lekte. Deze oud-majoor is aangeklaagd voor het openbaar maken van staatsgeheimen. Hij lekte vertrouwelijke defensiedocumenten, waardoor in 2017 voor het eerst de wandaden van het Australische leger in Afghanistan bekend werden. Al ruim tien jaar strijdt McBride voor zijn vrijheid.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2022/09/data91239217-7331c6.jpg)
Het is voor het eerst in de Australische geschiedenis dat een militair terecht staat voor een oorlogsmisdaad. „Dit is een historisch moment”, zegt onderzoeksjournalist Mark Willacy. „Veteranen die ik spreek zijn met stomheid geslagen. Ze hadden verwacht dat de rapporten, zoals zo vaak, in een la zouden verdwijnen.”
Killing field
Willacy maakte in 2020 de documentaire Killing Field voor de Australische publieke omroep ABC. Die uitzending is cruciaal gebleken bij de vervolging van Schulz. Via een klokkenluider kwam de onderzoeksjournalist aan ruim tien uur aan videomateriaal van de elitetroepen. De beelden zijn opgenomen met een camera op de helmen van militairen, een soort bodycam. Hij ploegde er doorheen en stuitte op de beelden van de moord.
Te zien is hoe toenmalig commando Oliver Schulz tijdens een inval in het dorpje Deh Jawz-e Hasanzai in Uruzgan de Afghaanse man Dad Mohammad executeert, terwijl die ongewapend op de grond in een tarweveld ligt.
Eerst is te zien hoe de man wordt aangevallen door een hond van de Australische commando’s. Als de hond wordt weggehaald, blijft Mohammad op de grond liggen. Hij houdt een gebedsketting vast. Schulz staat op zo’n twee meter afstand, richt zijn geweer, en schiet. Dad Mohammad was eind twintig en had een dochter van drie jaar en één van een maand oud.
Zijn dood werd niet lang daarna onderzocht door het Australische leger. De conclusie was dat het een rechtmatige moord was. Mohammad zou zich verdacht hebben bewogen, en een radio bij zich hebben gehad. Volgens het rapport had Schulz minstens vijftien meter verderop gestaan en uit zelfverdediging hebben geschoten. De videobeelden tonen iets anders.
Gesloten cultuur
Hoewel de beelden weinig aan de verbeelding overlaten, heeft het toch nog bijna drie jaar geduurd voordat de vervolging een feit is. Dat heeft volgens Willacy te maken met de gesloten cultuur bij de Australische Special Air Service (SAS), de belangrijkste elite-eenheid van het Australische leger. Want om een zaak hard te maken, zijn getuigen nodig. „We hebben het over de best getrainde militairen van ons land. Bij de SAS heerst een sterke cultuur van broederschap en geheimhouding. Zij verklikken hun kameraden niet.”
Dat bleek ook uit een rapport van onderzoeksrechter Paul Brereton dat in december 2020 na ruim vier jaar onderzoek werd gepubliceerd. Brereton beschreef een „extreme cultuur van geheimhouding” bij de Australische commando’s. Hij concludeerde in zijn rapport dat tussen 2005 en 2016 Australische elitetroepen zeker 39 ongewapende Afghaanse gevangenen en burgers hebben geëxecuteerd. Na de moord werden regelmatig wapens bij de slachtoffers neergelegd om het te doen lijken op een gevechtssituatie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2022/09/data91203728-fbbf55.jpg)
Lees ook De gemartelde boer, de Australische special forces en een verdwenen rapport
Na de schokkende onthullingen in het Brereton-rapport en de ABC-documentaire stelde de toenmalige regering een speciaal onafhankelijk team aan om te onderzoeken of er mensen konden worden vervolgd voor oorlogsmisdaden. Dat heeft ruim drie jaar later geleid tot de vervolging van Oliver Schulz.
De verwachting is dat het hier niet bij zal blijven. Het team onderzoekt nog tientallen andere oorlogsmisdaden. „Het is heel belangrijk dat er niets mis gaat met deze eerste vervolging”, zegt Willacy. „Als deze zaak mislukt, is de kans klein dat ze verder gaan met het vervolgen van andere mogelijke oorlogsmisdaden.”
Want hoewel veel Australiërs geschokt zijn door de onthullingen, zijn er nog steeds veel mensen die het schandalig vinden dat militairen op deze manier aan de schandpaal worden genageld. „Ik krijg nog regelmatig berichten van mensen die mij betichten van landverraad, omdat ik deze wandaden openbaar maak”, zegt Willacy.
Cultuurverandering
Toch verwacht hij dat deze vervolging ervoor zorgt dat meer veteranen hun mond zullen opendoen over wat ze in Afghanistan hebben gezien. Het kan volgens hem bijdragen aan een cultuurverandering bij het Australische leger. „Het wordt in ieder geval duidelijk dat dit soort gedrag uiteindelijk niet onbestraft blijft.”
Volgens jurist Tim McCormack, die tevens als deskundige wordt gehoord door de speciale onderzoekscommissie, kan de vervolging ook internationale gevolgen hebben. „Ik vermoed dat dit ook een precedent zal scheppen voor onze bondgenoten in het Verenigd Koninkrijk, Canada, Nieuw-Zeeland, en andere landen”, zegt hij tegen ABC.
Nog wekelijks heeft Willacy contact met de klokkenluiders die hij sprak voor de documentaire. Velen zijn beschadigd door wat ze hebben meegemaakt in Afghanistan. „Het zijn getraumatiseerde mensen. Ze wilden het juiste doen door oorlogsmisdaden aan te kaarten. Maar het is een proces van jaren, steeds opnieuw moeten ze die tijd herbeleven.”
