Getalsmatig is coalitievorming in de provincies niet zo moeilijk. Maar inhoudelijk?

De overwinningsroes is gezakt, de verliezen zijn weggedronken – en nu begint het werk dat de komende vier provinciale jaren écht vorm zal geven: de formatie. In alle twaalf de provincies mag de BoerBurgerBeweging als grootste partij het voortouw nemen bij het samenstellen van een coalitie. In alle twaalf heeft zij inmiddels verkenners aangesteld om te kijken met welke partijen er samen te werken valt.

Getalsmatig lijkt dat niet eens zo’n probleem. Neem Drenthe, waar de BBB 17 van de 43 zetels kreeg in de Provinciale Staten. Met slechts vijf andere zetels erbij is er een meerderheidscoalitie te vormen. Of neem Overijssel, waar BBB ook 17 zetels won, op de 47. In die provincie zijn dus zeven andere zetels nodig voor een meerderheidscoalitie. Dat kan in beide provincies met twee andere partijen.

Maar elders zijn er soms minimaal vijf partijen nodig om meerderheden te smeden. Dan moeten er óf van te voren uitgesproken blokkades tegen bepaalde samenwerkingen worden opgeheven, óf veel kleine partijen aanhaken met het risico op instabielere coalities, óf inhoudelijke verschillen worden overbrugd en compromissen worden gesloten. Zoals in Utrecht, waar BBB en GroenLinks evenveel zetels kregen en de verschillen bij alle grote thema’s liggen.

Wijn zonder water

BBB sluit in geen enkele provincie een andere partij uit. Maar de partij, zo zei Hans Veentjer, de lijsttrekker in Zuid-Holland, tijdens een ‘duidingsdebat’ de dag na de verkiezingen, „drinkt het liefst wijn zonder water”. En in Overijssel zei VVD-lijsttrekker Erwin Hoogland dat zijn partij niet zo maar bij een kruisje zal tekenen.

Voer de naam van een provincie in en stel zelf met behulp van de coalitiebouwer mogelijke coalities samen.

 

Stikstofreductie is in veel provincies een van de heikele onderhandelingsthema’s. BBB is niet tegen vermindering van de uitstoot, maar wil daarvoor langer de tijd nemen dan de landelijke coalitie nu van plan is. Die wil in 2030 halvering van de huidige uitstoot. Gedwongen onteigening van boerenbedrijven om dat doel te bereiken, is voor de partij helemaal een rode lijn. De vraag of de provinciale VVD-fracties, waarmee getalsmatig en inhoudelijk in veel provincies een meerderheidscoalitie valt te vormen, tegen het kabinetsbeleid durven in te gaan. En wat de VVD’ers vinden van andere wensen van BBB.

Vrijwel alle partijen vinden, net als BBB, dat ook de industrie, luchtvaart en scheepvaart moeten bijdragen aan stikstofreductie. Maar dan is de vraag hoé. In Flevoland vindt BBB dat Lelystad Airport niet open hoeft voor vakantieverkeer, dat scheelt weer stikstofruimte – de VVD wil het vliegveld juist „zo snel mogelijk” openen. Voor een meerderheidscoalitie zijn daar 17 zetels nodig, BBB heeft er 10.

In het noorden is BBB voorstander van investeren in vliegveld Eelde, en vindt daar de VVD aan haar zijde. Net als in Limburg waar de partij luchthaven Maastricht-Aachen omschrijft als „een belangrijke drijfveer” – al moet de overlast beperkt worden. En in Zuid-Holland wil BBB The Hague Rotterdam Airport ook houden, maar verplaatsen naar de Tweede Maasvlakte. Daar is geen enkele andere partij voorstander van – de overlast zou blijven maar bij een ander deel van de inwoners terechtkomen.

Oostvaardersplassen

Er zijn meer thema’s van belang de komende vier jaar. Overal moet bijvoorbeeld gebouwd worden: van 28.500 nieuwe huizen in Groningen tot 235.000 in Zuid-Holland. BBB vindt in een aantal provincies dat nieuwe woningen binnen bestaande kernen gebouwd moeten worden, en dat bouw niet ten koste mag gaan van buitengebied. Behalve in Flevoland, waar er volgens de partij best gebouwd mag worden in de Oostvaardersplassen. Dat is een „mislukt” natuurproject. De VVD vindt juist dat het een „beleefbaar” natuurgebied moet blijven.

Hoogbouw wordt verder niet geschuwd, en leegstaande kantoorpanden moeten in de steden een woonbestemming krijgen. Maar steden moeten tegelijkertijd groener worden – daar vindt BBB overeenstemming met onder andere GroenLinks en Partij voor de Dieren.

Met GroenLinks heeft BBB ook gemeen dat er gekeken moet worden naar innovatie bij de transitie naar duurzame energie. Maar BBB wil in veel provincies geen zonnepanelen en windmolens op land – of alleen als deze naast al bestaande wegen komen of kleinschalig zijn als zo een boerenbedrijf duurzaam wordt. Als alternatief kiest BBB in veel provincies voor kernenergie. Coalitiepartners zijn dan alleen aan de rechterkant te vinden.

In Zeeland lijkt coalitievorming het makkelijkst te worden, niet alleen getalsmatig als ook inhoudelijk. Daar speelt stikstofreductie nauwelijks als heikel thema. Een meerderheid is van mening dat Zeeland nu eenmaal weinig kan doen aan de reductie van stikstof door de landbouw; 70 procent van de uitstoot komt uit het buitenland en van de industrie, en de meeste Zeeuwse boeren zijn akkerbouwers. De andere onderhandelingsthema’s zijn samen te vatten als: Zeeland maakt een vuist tegen de rest van Nederland.

Drenthe
minimaal twee partijen nodig naast BBB

BBB haalde woensdag 17 van de 43 zetels die de Provinciale Staten in Drenthe telt. Om een meerderheidscoalitie te vormen heeft BBB dus een partij nodig met vijf zetels, vertelt BBB-lijsttrekker Gert Jan Schuinders.

Maar die is er niet. De grootste andere twee partijen in Drenthe zijn VVD en PvdA, met elk vier zetels. Het CDA heeft drie zetels, Partij voor de Dieren, GroenLinks, ChristenUnie, PVV en SP hebben er elk twee, JA21, D66, Volt, Forum voor Democratie en Samen Lokaal Drenthe hebben er elk één. Schuinders: „We zullen dus sowieso met drie partijen een coalitie vormen en misschien zelfs wel een bredere coalitie. Alles ligt nog open.” Inhoudelijk liggen VVD en CDA het meest voor de hand.

BBB Drenthe heeft dezelfde opvattingen over het stikstofbeleid als de landelijke BBB, zegt Schuinders. Ofwel: het jaar 2030 moet uit de wet (de stikstofuitstoot hoeft dan pas in 2035 gehalveerd te zijn) en boeren mogen niet verplicht worden uitgekocht. De Drentse VVD en CDA vinden ook dat het landelijke stikstofbeleid anders moet, zeiden ze tijdens de campagne.

Ook als het gaat om de wolf, die steeds vaker in roedels wordt gesignaleerd in Drenthe, is er overeenstemming. BBB, VVD en CDA willen dat hij verdwijnt, volgens meer linkse partijen is de wolf welkom in de provincie.

Die tweedeling is er ook als het om de N34 gaat: BBB, VVD en CDA willen de weg helemaal of gedeeltelijk verdubbelen omdat er te veel dodelijke verkeersongelukken zijn geweest. GroenLinks, SP, PvdD en D66 willen liever de maximumsnelheid beperken.

Ook wil BBB investeren in dorpshuizen, het openbaar vervoer en in woningen om de plattelandsgemeenten leefbaarder te maken voor ouderen.

Astrid Nienhuis, burgemeester van het Noord-Hollandse Heemstede, is gevraagd als verkenner om te kijken welke coalitie gevormd kan worden. Alle partijen hebben afgelopen zaterdag al bij elkaar gezeten om kennis te maken met elkaar en Nienhuis. Komend weekend gaat ze met alle fracties apart praten over wat zij willen bereiken in de provincie.

Lees over Drenthe ook: Nergens zorgt de wolf voor zo veel onrust als in Drenthe, in de campagne laait het debat op

Flevoland
Samenwerking over links ligt niet voor de hand

In Flevoland zijn minimaal vijf partijen nodig voor een meerderheid in de Provinciale Staten. BBB neemt het voortouw: die partij is de grootste en won 10 van de 41 zetels (bijna 21 procent van de stemmen). Pieter van Maaren (oud-burgemeester van Urk) en Herman Sietsma (voorheen onder meer hoofd van de ambtelijke organisatie van de provincie Utrecht) zijn door BBB gevraagd als verkenners. Een rechtse coalitie lijkt tot de mogelijkheden te behoren. Met de VVD (4 zetels), PVV (3), CDA (2) en JA21 (2) of SGP (2) komt BBB uit op een nipte meerderheid van 21 zetels.

In het vorige college voerde de VVD, toen nog de grootste, een links liberale koers met CDA, CU, PvdA, GroenLinks en D66. Maar die partijen hebben nu samen maar 16 zetels, en dat is onvoldoende om een coalitie te vormen.

Hoewel partijen elkaar nog niet hebben uitgesloten, ligt een samenwerking tussen PvdA, GroenLinks en BBB niet erg voor de hand. GroenLinks (3 zetels) staat op de thema’s stikstof, klimaat, natuur en energietransitie naar eigen zeggen „mijlenver van de BBB”. PvdA (3 zetels) ziet het gedwongen opkopen van boeren als een reële optie, terwijl BBB daar faliekant tegen is. „Zolang de agrarische sector onder EU-stikstofplafond blijft, is er geen reden om boeren te onteigenen’’, staat in haar programma.

Belangrijk onderwerp in Flevoland is Lelystad Airport, waarvan het de vraag is of het gaat groeien en zal openen voor passagiersvluchten. Uitbreiding van vliegveld Lelystad is „overbodig’’, vindt BBB. Dat heeft vooral met de stikstofdoelen te maken en het ontzien van de boeren daarbij. „Gezien de door de regering zelf opgelegde stikstofopgaven en de klimaatdoelstellingen, moet er minder gevlogen worden.’’ Dat kan tot frictie leiden met VVD, de tweede partij, want die vindt dat het vliegveld „zo snel mogelijk’’ open moet voor vakantievluchten. PvdA (de op vier na grootste partij) vindt een vliegveld in Lelystad ook „hard nodig om Schiphol te ontlasten’’. Samenwerkingspartner GroenLinks pleit opvallend genoeg juist voor een „alternatieve bestemming’’.

Lees over Flevoland ook: In Flevoland gaat de asieldiscussie over de vraag of er nóg meer opvang mogelijk is

Friesland
Lelylijn als heikel onderhandelingsthema

Door het succes weet BBB (14 zetels) zich in Friesland door kleine partijen omringd. Dat betekent dat de partij voor een meerderheid in de Provinciale Staten slechts twee partijen nodig heeft voor samenwerking.

Een voor de hand liggende keuze is een verbond met de Fryske Nasjonale Partij (FNP). Tussen de programma’s van beide partijen bestaan zodanig veel overeenkomsten, dat FNP-lijsttrekker Sijbe Knol aangeeft er in de aanloop naar de verkiezingen „van geschrokken te zijn”. De BBB-storm bleek echter niet alle wind uit de zeilen van de FNP te nemen, de partij groeide licht en kwam op vier zetels uit.

Bij de zoektocht van verkenner Chris Stoffers (SGP) naar andere mogelijke coalitiepartners zal snel de stikstofvisie van de partijen ter sprake komen. De afgelopen jaren werd er door de provincie vastgehouden aan een specifieke ‘Friese stikstofaanpak’ waarbij onteigening uitgesloten werd en als doeljaar voor stikstofreductie 2035 aangehouden werd. BBB lijkt in grote lijnen hierop voort te willen borduren, met als kanttekening dat de geplande reductie van stikstof in Zuid-Oost Friesland met 75 procent wordt losgelaten.

Voor partijen als PvdA (5 zetels) en GroenLinks (3 zetels) is het van groot belang wat de lijn van BBB zal zijn als landelijk het doeljaar 2030 wettelijk verplicht wordt. Zij zeggen dat ze niet mee willen werken aan een stikstofbeleid dat leidt tot stilstand, alhoewel ze op „de B van burger” wél aansluiting met BBB kunnen vinden, aldus een PvdA-Statenlid. ‘Grienlinks Fryslân’ voegt hieraan toe een „sociale plattelandscoalitie” te zien zitten.

Een ander heikel thema dat deze partijen van BBB scheidt, is de Lelylijn. Deze geplande spoorweg tussen de Randstad en het noordoosten van het land roept bij BBB (en FNP) verzet op, omdat gevreesd wordt dat Randstedelingen massaal in provincies als Friesland komen wonen, terwijl ze in het westen blijven werken. De PvdA en Grienlinks, maar ook de VVD (3 zetels) en het CDA (4 zetels) staan juist welwillend tegenover de Lelylijn.

Door deze partijen wordt er, met uitzondering van de VVD, wel verzet aangetekend tegen de bouw van tienduizenden woningen die in het ‘Deltaplan van het Noorden’ aan de aanleg van de Lelylijn gekoppeld is. Ook in Friesland is er een tekort aan woningen, maar volgens veel partijen is de oplossing niet het massaal bouwen rondom steden, maar juist het pluksgewijs bijbouwen rondom dorpen.

Ten slotte kan het thema duurzame energie mogelijk een barrière vormen in de coalitieonderhandelingen. BBB lijkt vooralsnog weinig medestanders te hebben in haar pleidooi voor kernenergie. Daarnaast zou samenwerking met linkse partijen bemoeilijkt kunnen worden door het voornemen om de bouw van windmolens op land te verbieden. Dit zou wel een voortzetting van het beleid zijn dat de afgelopen jaren in Friesland werd gevoerd.

Lees ook over Friesland: Het gaat helemaal niet zo slecht met Friesland, maar de proteststem zwelt aan

Gelderland
BBB wil ‘breed gedragen’ coalitie

Een coalitie vormen zónder BBB is in Gelderland niet te doen, dan zijn er zeven partijen nodig voor een meerderheid. Met 24 procent van de stemmen en 14 zetels neemt BBB het initiatief in de verkenning. Woensdag vindt het eerste gesprek tussen verkenner Gert Jan van Noort (partijloos) en de fractievoorzitters plaats.

Er komt, als het aan BBB in Gelderland ligt, een „breed gedragen” coalitie, zegt lijsttrekker Rik Loeters. Als „breed gedragen” over zetelaantallen gaat, zou een coalitie met VVD (6 zetels), GroenLinks (5 zetels) en de PvdA (4 zetels) voor de hand liggen. Samen zijn die partijen goed voor een meerderheid.

Maar dat bedoelt Loeters niet. „De coalitie moet recht doen aan de verkiezingsuitslag. Iedereen moet dus zeer goed ons verkiezingsprogramma lezen. En dan kijken we waar de raakvlakken zijn. Maar ik zeg meteen: ik sluit echt niemand uit.” Een coalitie over rechts, met de VVD, het CDA (4 zetels), de SGP (3 zetels) en JA21 (2 zetels) lijkt – gezien de partijprogramma’s – logischer.

Het is de vraag of een BBB-coalitie een aardverschuiving zal veroorzaken. Neem stikstof. De afgelopen vier jaar nam de coalitie van VVD, CDA, PvdA, GroenLinks en ChristenUnie maatregelen. Agrarische innovatie, geen gedwongen uitkoop en de stikstofdeadline van 2035 aanhouden zijn voor BBB heilig, zegt Loeters (er zijn kabinetsplannen die deadline te vervroegen). Gelderland houdt zich al aan alle drie die punten. Mogelijk vindt er met een BBB-coalitie wél meer weerstand plaats vanuit de provincie naar het Rijk. En Loeters wil de huidige aanpak nog eens „goed bekijken”.

Het onderwerp ‘wonen’ kan meer discussie oproepen. BBB wil kost wat kost voorkomen dat er op landbouwgrond wordt gebouwd. Zowel de VVD als het CDA willen juist bouwen naast kernen. Ook GroenLinks wil inzetten op het „omzetten van te zwaar bemeste weidegrond naar natuur-inclusieve woningbouw”.

In een rechtse coalitie met BBB is kernenergie niet langer ondenkbaar. Vorig jaar hield de provincie nog een onderzoek naar kernenergie tegen. GroenLinks en de PvdA willen inzetten op windenergie. BBB en JA21 zijn echter voorstander van (kleine) kerncentrales, de VVD wil die mogelijkheid onderzoeken en ook het CDA vindt kernenergie niet langer „een taboe”.

Lees over Gelderland ook: In de strijd om ruimte botsen in Gelderland alle belangen en wereldbeelden

Groningen
Samenwerking met Groninger Belang ligt voor de hand

Met 12 zetels is de BBB in Groningen veruit de grootste partij geworden. PvdA en GroenLinks volgen daarna met ieder vijf zetels. Samen hebben de drie partijen 22 zetels, precies genoeg om een coalitie te vormen. Lijsttrekker Gouke Moes van BBB zegt geen partij uit te sluiten.

Maar die samenwerking ligt door de grote verschillen tussen BBB, PvdA en GroenLinks in standpunten over vooral de energietransitie en de stikstofdoelen niet voor de hand. Logischer is een samenwerking met de regionale partij Groninger Belang. Die heeft drie zetels behaald en is het op veel punten met BBB eens. Dan zijn nog zeven zetels nodig om tot een meerderheid te komen. Dat zou kunnen met ChristenUnie (drie zetels), CDA en VVD (beiden twee zetels).

Stikstof is ook in Groningen een van de belangrijkste onderwerpen van BBB. De partij wil geen verplichte onteigening van boerenbedrijven om stikstof te reduceren of om natuurontwikkeling te bevorderen. Daarin is de regionale partij Groninger Belang een medestander. Lastiger wordt het met CDA, VVD en ChristenUnie, die verplichte onteigening van boerenbedrijven niet uitsluiten.

In Groningen wordt vooral in de stad Groningen de komende jaren flink bijgebouwd. BBB zet juist in op woningbouw in de dorpen. Maar dan wel in de bestaande kern en niet ten koste van landbouwgrond. Mogelijke coalitiepartners CDA, VVD en ChristenUnie zijn wel voorstander van bouwen aan de rand van dorpen, ook als daar landbouwgrond voor nodig is.

De afgelopen jaren heeft de provincie Groningen vol ingezet op de energietransitie, met de aanleg van zonneparken en windmolens en de productie van waterstof. BBB wil de aanleg van zonneparken beperken, vooral op landbouwgrond. Zonnepanelen moeten op daken van bedrijfsgebouwen, op geluidsschermen en in bermen van wegen geplaatst worden. Ook wil BBB geen windmolens op land.

Het openbaar vervoer is in Groningen een belangrijk thema. Een lastig punt in de onderhandelingen daarover is de aanleg van de Lelylijn. BBB is geen voorstander van deze snellere treinverbinding tussen het noorden en de Randstad. De partij wil liever investeren in de bestaande treinverbindingen in de regio. Mogelijke coalitiepartners Groninger Belang, VVD, ChristenUnie en CDA zijn juist wel voorstander van de Lelylijn.

Ard van der Tuuk, burgemeester in de gemeente Westerkwartier, is gevraagd als verkenner. Daar is de lokale partij VZ Westerkwartier de grootste partij. Die partij werkt samen met BBB, en zegt volledig achter de boeren te staan. Enige ervaring met een coalitie vormen met een lokale BBB heeft Van der Tuuk al. Afgelopen zomer kreeg hij te maken met felle boerenprotesten in zijn gemeente, toen op snelwegen afval werd gedumpt. Van der Tuuk sprak zich toen ferm uit tegen de protesten, maar toonde ook begrip voor de bezwaren van de boeren tegen de stikstofmaatregelen. Lijsttrekker Gouke Moes van BBB heeft Van der Tuuk daarom ook uitgekozen. Moes noemt Van der Tuuk „een echte verbinder”.

Lees over Groningen ook: In de Eemshaven gloort de toekomst van de waterstofeconomie

Limburg
Inzet is niet nog een extraparlementair college

BBB, VVD en CDA lijken de voor de hand liggende kern van een nieuwe coalitie in Limburg. De vraag is of de PVV, de tweede partij qua grootte, erbij komt. Eerder provinciebesturen met die partij, aangetreden in 2011 en 2019, haalden de eindstreep niet.

Zonder PVV zou bijvoorbeeld de Limburgse PvdA in beeld kunnen komen. Die heeft eerder laten weten 2030 voor de stikstofhervorming ook niet heilig te vinden. Het is dan zeer de vraag hoe verteerbaar andere BBB-eisen en die van de andere rechtse partijen voor de sociaal-democraten zijn en of er ook recht wordt gedaan aan inbreng van de PvdA zelf.

Limburg kende de afgelopen vier jaar extraparlementaire coalities, van heel verschillende samenstelling. Het eerste college bestond uit gedeputeerden met een CDA-, VVD-, PVV- en een FVD- achtergrond, plus een partijloze. Ook de oud-fractievoorzitter van GroenLinks nam zitting in dit college. Zij werd vervolgens uit haar partij gezet.

Na een reeks integriteitsaffaires traden alle zeven gedeputeerden en de commissaris van de koning in het voorjaar van 2021 af. Een nieuwe formatie kwam daarna muurvast te zitten. Waarnemend commissaris van de koning Johan Remkes had daarna persoonlijk de hand in de samenstelling van het nieuwe college. Daarin zitten gedeputeerden van CDA, VVD, PvdA, D66, GroenLinks en Lokaal-Limburg.

De oud-VVD’er Jan Schrijven, in het verleden gedeputeerde, burgemeester (Venlo, Valkenbug aan de Geul en Landgraaf) en dijkgraaf in Limburg, is inmiddels door BBB naar voren geschoven als verkenner voor de vorming van een nieuwe coalitie. Die moet recht doen aan verkiezingsuitslag, stabiel zijn en op een meerderheid in de Staten kunnen rekenen.

Beoogd BBB-gedeputeerde Léon Faassen toonde zich tijdens de uitslagenavond voorstander van een gewone, parlementaire coalitie. BBB-lijsttrekker Annetje Schoolmeesters hield de kaarten liever nog tegen haar borst.

Hoewel tussen de partijen in de Limburgse politiek flinke verschillen van mening bestaan op diverse dossiers, onder meer de stikstofaanpak, liggen er weinig blokkades ten opzichte van elkaar. Alleen D66 heeft coalities met BBB, PVV en JA21 op voorhand al uitgesloten.

Lees over Limburg ook: Limburg één provincie? Mook en Middelaar is wel erg ver weg

Noord-Brabant
BBB en VVD niet op één stikstoflijn

In Noord-Brabant wil BBB – ook in deze provincie de grote winnaar, met elf zetels – haast maken met de formatie. Brabant moet namelijk zo snel mogelijk ‘van het slot’ af als het aan BBB ligt. Begin deze maand kondigde gedeputeerde staten een vergunningenstop af voor projecten met stikstofeffecten op Natura 2000-gebieden, waaronder woningbouwprojecten. Uit ‘natuurdoelanalyses’ bleek dat de Brabantse natuur te hard achteruit gaat.

Verkenner Sacha Ausems zit vanaf deze week aan tafel met alle Brabantse partijen. Rond Pasen, over drie weken, moeten de gesprekken afgerond zijn, waarop Ausems haar bevindingen zal rapporteren aan de nog aan te stellen (in)formateur. Ausems is burgemeester van Waalwijk en partijloos. Ze heeft veel ervaring als bestuurder in de zorg.

In de Brabantse Staten zijn 55 zetels te verdelen en zijn er dus 28 nodig voor een meerderheidscoalitie. Het zou logisch zijn als BBB de samenwerking met de tweede grootste partij, VVD (9 zetels), opzoekt. VVD werkt liever niet samen met FVD en PVV, maar zou met BBB alsnog over (centrum)rechts kunnen gaan met CDA (4 zetels) en JA21 (2 zetels). Met centrumpartij Lokaal Brabant (2 zetels) erbij zou er dan een meerderheid zijn.

Alleen: op stikstofgebied verschillen de Brabantse VVD en BBB nogal van mening, doordat VVD wil dat de florerende Brabantse economie kan blijven groeien. Daarvoor is stikstofruimte nodig. VVD is vóór het gedwongen uitkopen van boeren, BBB tegen. Ook wil BBB de ‘stallendeadline’ van tafel, die voorschrijft dat Brabantse boeren hun stallen medio 2024 ‘emissiearm’ moeten hebben gemaakt. VVD wil die behouden.

Als ze daar niet uitkomen, zou een coalitie van VVD, CDA en een aantal linkse partijen nog een optie zijn. Maar ook die zullen stevige gesprekken moeten voeren, bijvoorbeeld over wonen en energie. Zo willen veel linkse partijen, in tegenstelling tot VVD en CDA, niet dat er gebouwd wordt in buitengebieden. En VVD en CDA willen geen windmolens erbij in Brabant. De linkse partijen wel.

Lees ook over Brabant: Lieke (25) wil graag het boerenbedrijf overnemen, maar wat gebeurt er met de stallendeadline?

Noord-Holland
coalitie over rechts kan alleen met zeven partijen

In Noord-Holland heeft de kiezer de partijen opgezadeld met een ingewikkelde puzzel. Ook in deze provincie werd BBB de grootste, zij het nipt: 9 zetels tegen 8 voor de VVD. Vanaf komende woensdag gaat VVD-prominent Ankie Broekers-Knol op verzoek van BBB aan de slag als verkenner: een signaal dat BBB als grootste partij een serieuze poging wil doen om in het provinciebestuur te komen.

Alleen: dat zou wel eens heel lastig kunnen worden. Een coalitie over rechts is onmogelijk, tenzij BBB maar liefst zeven partijen (waaronder 50Plus en FVD) op één lijn krijgt. Via centrum-rechts lijkt ook een onbegaanbare weg: dan zou D66, fel voorstander van het klimaat- en stikstofbeleid van het kabinet, in een coalitie met BBB, VVD, CDA én JA21 moeten stappen.

Gaat BBB-lijsttrekker Ingrid de Sain dan een poging doen met de linkse tandem PvdA-GroenLinks? Dan zal ze flinke concessie moeten doen op het gebied van stikstof, waar PvdA en GroenLinks willen vasthouden aan de plannen van het kabinet. En gedwongen uitkoop van boeren is onbespreekbaar, zo schrijft de partij in het verkiezingsprogramma. Overigens is stikstof in Noord-Holland een iets minder heikel thema dan in andere provincies, omdat er minder intensieve veeteelt bedreven wordt. Dat biedt mogelijkheden voor een compromis, maar het kan de onderhandelingen ook ingewikkelder maken – de stikstofreductie zal immers elders vandaan moeten komen (industrie, bouwsector).

Over een ander belangrijk thema in Noord-Holland, duurzame energie, is BBB duidelijk: de partij wil geen „grootschalige zonneweiden” en een verbod op windmolens hoger dan 17 meter. Daar denken met name PvdA, GroenLinks en D66 anders over – die zijn voorstander van uitbreiding van het aantal windturbines. Over een derde thema, woningbouw, lijkt overeenstemming makkelijker: net als de linkse partijen wil BBB liever niet bouwen in het groen. Al is het vanuit een andere gedachte: de bescherming van boerenland. Om dezelfde reden is de partij tegen de komst van grote nieuwe distributie- en datacentra.

Als BBB buitenspel zou komen te staan, is de meest voor de hand liggende optie een voortzetting van de huidige coalitie (VVD-GL-D66-PvdA) plus de Partij voor de Dieren. Die laatste partij zegt open te staan voor bestuursdeelname.

Lees over Noord-Holland ook: In Noord-Holland mag nauwelijks gebouwd worden in weilanden, tot frustratie van gemeenten

Overijssel
numeriek eenvoudige formatie, maar niet inhoudelijk

Bestuurders in Oost-Nederland kon je de afgelopen dagen tegen elkaar horen zeggen dat er feitelijk weinig nieuws onder de zon was. In gemeenten bestaat het fenomeen van de lokale partij die de grootste wordt immers allang. En in veel gemeenten doen die lokale partijen ook bestuurlijk al volop mee. Is BBB niet eigenlijk een lokale partij op provinciale en landelijke schaal, zo vroeg een burgemeester zich daags na de verkiezingen hardop af. BBB won 17 zetels, met bijna een derde van de stemmen.

Toen naar verkenners voor de formatie moest worden gezocht, kwam BBB in Overijssel dan ook uit bij Wout Wagenmans, die twaalf jaar raadslid en vervolgens twaalf jaar wethouder was namens de partij GemeenteBelangen in Raalte. Hij vormt in de woorden van BBB-lijsttrekker Carla Evers een „setje” met Jolanda Waaijer, een organisatieadviseur die een verleden heeft als gemeentesecretaris en griffier. Het duo leidde eerder al de formatie in Tubbergen. Ze gaan de komende weken alle 14 fracties opzoeken, om zich op de formatie voor te bereiden.

Die belooft nog niet zo eenvoudig te worden, hoewel er ruim voldoende (centrum-)rechtse stemmen zijn uitgebracht. Met CDA (4 zetels) en VVD (4 zetels) zou BBB al aan een krappe meerderheid van 25 zetels kunnen komen. Dat zou een coalitie zijn met de partijen waar BBB landelijk mee overhoop ligt.

Formeren over nog verder rechts, wat inhoudelijk zou kunnen, lijkt evenmin waarschijnlijk. Wanneer BBB samenwerkt met PVV (2 zetels), SGP (2 zetels), JA21 (1 zetel), FVD (1 zetel) zou de coalitie de steun van 23 van de 47 zetels in de Staten hebben. Over links ligt het inhoudelijk nog ingewikkelder.

De partijen zijn nog voorzichtig in hun uitspraken over wie met wie een coalitie kan gaan vormen en hebben afgesproken eerst het ‘duidingsdebat’ op 30 maart in de Staten af te wachten. Naar verwachting begint pas daarna de formatiefase.

Intussen dringt in de schaduw van het stikstofdebat ook de volgende kwestie zich aan. Samen met de provincies Friesland en Drenthe heeft Overijssel aan minister Van der Wal (VVD, Natuur en Stikstof) gevraagd om de beschermde status van de wolf aan te passen. Daar laat de minister nu onderzoek naar doen. Wellicht vast anticiperend op de nieuwe politieke realiteit in de provincie liet de gedeputeerde Gert Har ten Bolscher (SGP) deze week weten dat dit hem niet snel genoeg gaat. „De minister doet onvoldoende recht aan de grote zorgen die leven in Overijssel over de aanwezigheid van de wolf.”

Lees over Overijssel ook: Paasvuren in Overijssel: zijn de boakebouwers vervuilers of natuurbeheerders?

Utrecht
grote verdeeldheid in de Provinciale Staten

Pas in de nacht van donderdag op vrijdag werd duidelijk dat BBB ook in de provincie Utrecht de grootste partij was geworden – zo spannend was de uitslag van de Provinciale Statenverkiezingen. GroenLinks is de tweede partij, met een miniem verschil: 13,2 procent van de stemmen voor BBB, 12,8 procent voor GroenLinks.

In de Provinciale Staten krijgen beide partijen evenveel zetels: 7. Het weerspiegelt de grote verdeeldheid in de kleinste provincie van het land. In de grote steden werd GroenLinks de grootste, in het landelijke gebied BBB. Ook in Utrecht drong de versplintering verder door: in de Provinciale Staten zitten nu vijftien partijen, een recordaantal, met in totaal 49 zetels.

Coalitievorming van nadrukkelijk linkse of rechtse signatuur zal bijzonder lastig blijken. Voor beide varianten kunnen zelfs de zeven meest aangewezen partijen al geen meerderheid van 25 zetels halen. GroenLinks, D66, Partij voor de Dieren, PvdA, ChristenUnie, Volt en SP hebben er samen 24. Net als de (centrum)rechtse combinatie van BBB, VVD, CDA, JA21, PVV, SGP en FVD.

In een poging te verbinden stelde BBB-lijsttrekker Anton Verleun de burgemeester van Oudewater, Danny de Vries, aan als verkenner. „Hij heeft een stedelijke achtergrond, maar zit nu in een plattelandsgemeente”, zei hij afgelopen vrijdag bij het zogenoemde ‘duidingsdebat’. D66 probeerde nog een tweede, meer progressieve verkenner erbij te krijgen, maar dat voorstel kreeg geen steun.

Hoewel er inhoudelijk veel verschillen zijn tussen de twee grootste fracties sloeg GroenLinks-leider Huib van Essen vrijdag een verzoenende toon aan: „Ik zie ook veel overeenkomsten.” Hij noemde onder meer investeren in openbaar vervoer, in kunst en cultuur en het niet kappen van bomen in Amelisweerd.

De pijnpunten tussen de twee liggen vooral bij de bouwopgave, de energietransitie en natuurbeheer. Anders dan GroenLinks ziet BBB geen mogelijkheden voor grootschalige zonnevelden en windmolens of windturbines. En anders dan BBB steunt GroenLinks de ambitieuze stikstofplannen van het kabinet wel. Van BBB mag de polder Rijnenburg wel worden volgebouwd, GroenLinks is daar pertinent tegen.

Lees over Utrecht ook: Het Rijk wil vier extra rijstroken op de A27, ten koste van zeker 30 meter natuurgroen. Maar verzet laait op

Zeeland

weinig discussie over stikstof

In Zeeland steekt grote winnaar BBB nadrukkelijk de hand uit naar de vier andere partijen die nu nog het college van Gedeputeerde Staten vormen, maar sinds de uitslag van de verkiezingen moeten afwachten. „Wij stellen ons coöperatief op”, zegt akkerbouwer en lijsttrekker Kees Hanse uit Zierikzee. Het liefst „open en transparant”, aldus Hanse, die zich heeft gestoord aan uitspraken van het huidige college van CDA, PvdA, SGP en VVD vóór de verkiezingen dat zij graag met de zelfde partijen door zouden willen regeren. „Niet sierlijk om zoiets te zeggen voordat de kiezer heeft gesproken”, aldus Hanse.

BBB komt met negen zetels de Staten binnen, op afstand gevolgd door PvdA/GroenLinks (zes zetels), CDA en SGP (beide vijf zetels) en VVD (vier zetels). BBB wil graag samenwerken met andere partijen maar heeft een „ferm” programma dat „heel nodig” moet worden uitgevoerd.

Dat is ook de boodschap die de partij heeft meegegeven aan verkenner Gerard Rabelink, voormalig burgemeester van Schouwen-Duiveland. Nodig is vooral een grote impuls voor „de leefbaarheid van het platteland”. BBB wil dat er geen overheidsinstellingen, scholen en ziekenhuizen meer vertrekken uit de provincie. „Als je in Stavenisse [gemeente Tholen, red] een hartaanval krijgt, moet je een uur rijden om geholpen te worden.” In de dorpen moeten weer winkels komen, basisscholen en cafés en ook bushaltes. „Er komt wat ons betreft geen openbaar vervoerhub buiten het dorp.”

Andere wensen: goede wegen, bruggen, dammen en een extra spoorlijn die de Zeeuwse eilanden onderling verbinden en de samenwerking tussen de havens van Rotterdam, Terneuzen en Gent kan vergroten. En, heel belangrijk: het moeten deze keer niet de Zeeuwen zelf zijn die daaraan mee betalen, zoals eerder aan de Zeelandburg en nog steeds aan de Westerschelde tunnel. „Wij zijn het zat om tol te betalen.”

Veel discussie over stikstof is er in Zeeland niet; ook voor de verkiezingen was een meerderheid binnen de provincie van oordeel dat Zeeland nu eenmaal weinig kan doen aan de reductie van stikstof door de landbouw; 70 procent van de stikstof komt uit het buitenland en van de industrie en bovendien zijn de meeste Zeeuwse boeren akkerbouwer en geen veehouders. Ook de noodzaak van de door Den Haag toegezegde compensatiemaatregelen voor het schrappen van de verhuizing van de marinierskazerne van Doorn naar Vlissingen wordt breed onderschreven; een extra beveiligde inrichting annex kenniscentrum voor ondermijning; een Delta Climate Center; en extra treinen van en naar de Randstad. Evenmin wordt veel discussie verwacht over de noodzaak om de verontreiniging van de Westerschelde met PFAS terug te dringen, en de voortzetting en zelfs uitbreiding van kernenergie in Borssele.

Lees over Zeeland ook: De enige bushalte van het Zeeuwse IJzendijke ligt buiten de bewoonde wereld

Zuid-Holland
BBB wil ‘liefst wijn zonder water’

In Zuid-Holland wordt coalitievorming een ingewikkelde puzzel. Getalsmatig zijn er minimaal vijf partijen nodig voor een meerderheidscoalitie, en het is aan verkenner Fred Teeven, de oud-staatssecretaris van Justitie (VVD), om te kijken óf en hóe dat kan.

Als BBB (9 zetels) en VVD (8 zetels) het samen eens worden, zijn er nog elf andere zetels nodig. En hoewel BBB als grootste partij het voortouw mag nemen en geen enkele partij uitsluit, zei lijsttrekker Hans Veentjer in het duidingsdebat dat hij „het liefst wijn zonder water” drinkt.

Op allerlei thema’s – van duurzame energie tot bouwen en de toekomst van Rotterdam The Hague Airport – zijn er nuanceverschillen en lijkt er overeenstemming bereikt te kunnen worden. Zo ziet BBB kansen voor innovatie als het gaat om duurzame energie, net als veel andere partijen. BBB vindt dat windturbines en zonneweides zo veel mogelijk langs wegen moeten komen, en op daken. Ook dat vinden andere partijen. Maar BBB heeft het ook over kernenergie, en dat maakt het speelveld kleiner.

Over woningbouw zijn de meeste partijen het eveneens eens: er moet ‘gewoon’ gebouwd worden en liefst niet in groen gebied. In Zuid-Holland zijn 235.000 woningen nodig. Maar de partijen verschillen over voor wie er gebouwd moet worden, waar, en hoeveel sociale woningbouw en of statushouders daarbij voorrang krijgen. Dat kan een lastig onderhandelingsthema worden.

En bouwen kan alleen als daarvoor genoeg stikstofruimte is. Voor reductie kijkt BBB naar andere stikstofuitstotende sectoren, zoals de industrie en de Rotterdamse haven. Ook dat doen meer partijen. Maar BBB houdt eraan vast dat er geen gedwongen uitkoop van boeren mag plaatsvinden. Voor bijvoorbeeld GroenLinks (6 zetels) en PvdA (4 zetels) is dat wél een uiterste mogelijkheid – ook overigens voor niet-agrarische bedrijven. Dat geldt ook voor D66 (4 zetels), dat alleen wil samenwerken in een coalitie die „klimaat en stikstof centraal stelt”. Dit lijkt BBB uit te sluiten.

JA21 (3 zetels) wil net als BBB dat metingen in natuur- en landbouwgebieden leidend worden, in plaats van rekenmodellen. Een coalitie over rechts zou getalsmatig kunnen, al wijzen CDA (4 zetels) en VVD erop dat er een wettelijke opgave ligt om stikstof te reduceren.

„Maar ik hoor BBB niet iets anders zeggen”, zei in het duidingsdebat VVD-lijsttrekker Jeanette Baljeu.

Bij een combinatie van BBB, VVD, JA21 en CDA zijn nog vier zetels nodig. Van óf PVV (4 zetels) óf FVD (2 zetels) en SGP (2 zetels). Het CDA laat het aan de provinciale lijsttrekkers met wie zij samenwerken, maar partijleider Wobke Hoekstra zei dat als het aan hem lag, het CDA niet zou besturen met „partijen die zich verzetten tegen de rechtsstaat”.

En anders wordt het in Zuid-Holland een optelsom van veel kleinere partijen. Vier jaar geleden deed de provincie er bijna zes maanden over om tot een coalitie te komen.

Lees over Zuid-Holland ook: In Zuid-Holland voelen de Statenleden zich als een bokser met vastgebonden handen