Meester van sombere stillevens: de prachtige kleine wereld van Léon Bonvin

Posted on November 2, 2022 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Recensie

Beeldende kunst

Tentoonstelling De negentiende-eeuwse aquarellist Léon Bonvin behaalde bij leven nooit de faam die zijn halfbroer Francois wel had. De prachtig sombere stillevens en landschappen die hij maakte in en om zijn taverne, zijn nu te zien in Fondation Custodia in Parijs.

Thomas van Huut

2 november 2022 om 10:47

Leestijd 5 minuten

Léon Bonvin, Stilleven met selderij, 1865 (pen met bruine inkt, aquarel, grafiet, Arabische gom, 16,6 x 22 cm, collectie The Walters Art Museum, Baltimore). — Léon Bonvin, **Stilleven met selderij**, 1865 (pen met bruine inkt, aquarel, grafiet, Arabische gom, 16,6 x 22 cm, collectie The Walters Art Museum, Baltimore).

Foto Fondation Custodia

Echt vrolijk willen ze niet worden, de verder piekfijne bloemstillevens van Léon Bonvin. De veldbloemen – viooltjes, anjers, paardenbloemen – staan keurig geschikt, rechtop in hun vaas. Hun rijke kleuren en het subtiele verloop van het bladgroen, het komt allemaal prachtig uit in het zachte aquarel waarmee ze geschilderd zijn. Alleen die donkergrijze muur op de achtergrond – die maakt ze zo somber.

Nu je er toch met deze blik naar kijkt: die paar blaadjes, takjes en bloemetjes die hebben losgelaten en op het tafelblad liggen, die zorgen voor realisme, maar ze dragen ook bij aan het verloren gevoel van deze veldboeketten. Met die losgelaten bladeren lijken deze aquarellen, bedoeld of onbedoeld, wel meer dan op het eerste gezicht lijkt, op die moralistische Hollandse bloemstillevens uit de zeventiende eeuw: de schoonheid van bloemen vooral als herinnering aan vergankelijkheid. Mooi duurt maar even.

Léon Bonvin, **Boeket viooltjes**, 1863 (pen met bruine inkt, aquarel, grafiet, 19,1 × 15,4 cm, Collectie Walter Feilchenfeldt, Zürich)
Foto Fondation Custodia

Tragisch leven

Het is verleidelijk om in die sombere bloemen van Léon Bonvin (1834-1866), nu te zien op een expositie in Fondation Custodia in Parijs, de verbeelding te zien van zijn tragische levensloop. Zijn halfbroer François Bonvin (1817-1887) was bij leven al een gevierd realistisch schilder. De zeventien jaar jongere Léon werkte overdag in de taverne die hij van zijn vader had overgenomen. Zijn aquarellen maakte hij, aangemoedigd door zijn succesvolle oudere broer, in zijn vrije tijd – in en om het café in Vaugirard. Dat was destijds een plattelandsdorpje, tegenwoordig is het opgeslokt in het vijftiende arrondissement van Parijs. Léon Bonvin, getrouwd en vader van drie kinderen, moet erg ongelukkig zijn geweest: in 1866 hing hij zichzelf op aan een boom, 31 jaar oud.

Léon Bonvin, **Weg in de vlakte van Vaugirard**, 1863 (Pen met bruine inkt, aquarel, 21,2 × 16,2 cm, collectie Fondation Custodia / collectie Frits Lugt, Parijs).
Foto Fondation Custodia

Enkele dagen eerder had hij zijn aquarellen tevergeefs aangeboden bij een galerie in Parijs. Zijn werk zou zijn afgewezen als ‘te donker’. Mogelijk was er ook een financiële aanleiding voor de sores: de zaken in zijn café gingen niet goed, mogelijk mede omdat een café in de buurt een biljarttafel had geïnstalleerd. Toen zijn lichaam enkele dagen na zijn zelfdoding werd ontdekt, had het gewicht van zijn lichaam de tak gebroken waaraan hij had gehangen. Zijn aangedane broer François zei later tegen een krant dat dit de enige schade was die Léon in zijn hele leven had veroorzaakt.

Na de dood van Léon organiseerde zijn broer François een kunstveiling om geld in te zamelen voor de weduwe en kinderen van Léon. Uit de catalogus die bewaard is gebleven, en te zien is in Fondation Custodia, blijkt wat voor topkunstenaars werk aandroegen voor die veiling: onder anderen Gustave Courbet, Charles-François Daubigny, Claude Monet, Henri Fantin-Latour. Het zegt iets over de kringen waarin de Bonvins verkeerden (de taverne was een geliefde plek bij kunstenaars en schrijvers), maar misschien ook wel over de kwaliteit die zij herkenden in Léon Bonvins werk.

Mistige landschappen

Tegenwoordig is de kunst van Léon Bonvin grotendeels vergeten. Via een kunstbemiddelaar kwam na de veiling in 1866 een groot deel van Léon Bonvins aquarellen terecht in Baltimore, in de collectie van William Walters, tegenwoordig het Walters Art Museum. Ook de Parijse Fondation Custodia beheert enkele van Bonvins werken. De stichting, die in 1947 werd opgericht door de Nederlandse kunstverzamelaar Frits Lugt samen met zijn echtgenote, wil nu meer bekendheid voor Bonvins werk bereiken, met de uitgave van een uitgebreide catalogus met zijn complete werk (voor zover bekend) – en een bijbehorende tentoonstelling in de ruime kelder van het prachtige herenhuis waarin de instelling sinds de oprichting huist.

Léon Bonvin, **Rozenknop voor een landschap**, 1863 (Pen in bruine inkt, aquarel en gouache, grafiet en Arabische gom, 24,6 × 18,7 cm, collectie The Walters Art Museum, Baltimore).
Foto Fondation Custodia

Léon Bonvin, **Moederkruid voor een landschap, Issy-les-Moulineaux (?)**, 1863 (Pen met bruine inkt, aquarel, gouache, grafiet en Arabische gom, 24,3 × 18,6 cm, The Walters Art Museum, Baltimore)
Foto Fondation Custodia

Daar zijn ook tal van de prachtige mistige landschappen te zien, die Bonvin enkele jaren na zijn bloemstillevens aquarelleerde. Hij trok ervoor de velden in rondom Vaugirard. De ingrediënten van Bonvins landschappen zijn vaak hetzelfde: een prachtig gedetailleerde weergave van een struik, plant of bloem op de voorgrond, een mistig vergezicht daarachter, ergens in de verte iemand (een schim) die aan het werk is of een kerktoren.

Vaak gebruikt Bonvin in zijn landschappen kleuren die nét magisch zijn: het blauw van de struiken in Landschap met boerderij (1865) straalt sprookjesachtig, het wit van de bevroren twijgen in Winterlandschap met rijp (1856) schittert als kristal (hij gebruikte hiervoor geen waterverf maar gouache). Veel van deze landschappen moeten in de winter zijn gemaakt, de bomen hebben geen bladeren, en met die mist voel je hoe waterkoud de lucht moet zijn geweest. Uit deze werken spreekt een grote liefde voor de doodgewone planten op de voorgrond, en een beklemmende stilte uit de wereld eromheen. Het is realisme met een sterke emotionele lading.

Kronkelende selderijwortels

Een van de hoogtepunten op de expositie is een eenvoudig keukenstilleven met selderij uit 1865. Een diagonaal liggend mes zorgt voor diepte, de selderijbladeren schitteren in het groen en de bruine wortels kronkelen grillig van de tafel af – hoekig en verknoopt. Je zou er Bonvins worsteling met het leven in kunnen herkennen – vergelijkbaar met hoe we vaak kijken naar de boomwortels die Vincent van Gogh, bijna abstract, afbeeldde op zijn allerlaatste schilderij, vijfentwintig jaar na Bonvins selderij.

Die koppeling van biografie aan de voorstelling is misschien een erg hedendaagse manier van kijken (Fondation Custodia kiest in de catalogusteksten ervoor de werken op een iets zakelijkere manier te beschouwen) maar die empathische blik zorgt er wel voor dat die 157 jaar oude selderijwortels ook nu nog resoneren.

Léon Bonvin, **Winterlandschap met rijp**, 1865 (grafiet, aquarel en witte gouache, 20,1 × 26,6 cm, collectie Musée du Grand Siècle, Département des Hauts-de-Seine).
Foto Fondation Custodia

De expositie in Fondation Custodia laat hoe dan ook prachtig zien hoe de wereld van Bonvin langzaam steeds iets groter werd: van de vroege houtskooltekeningen in zwartwit (je ziet veel muren, en hekken en af en toe een deur die open staat), naar kleurige keukenstillevens en bloemen in een vaas, de latere landschappen en zelfs een zelfportret.

In een van de laatste zalen is te zien dat Bonvin naast het goedkopere aquarel ook ten minste één volwaardig olieverfschilderij (al is het klein, 20 x 27 cm) gemaakt heeft. Het toont een boeket van viooltjes en madeliefjes in een glas met water. De achtergrond is stemmig bruin, een van de madeliefjes heeft losgelaten – en ligt te verpieteren op de tafel.

In ‘Hulde!’ vliegt een liefdesverhaal van zeventig jaar binnen anderhalf uur voorbij

admin
November 18, 2024
0

„Het is net of ik jou al heel lang kende”, zegt Geesje (Carine Crutzen) bij de eerste ontmoeting. Ze is jong en brutaal, met een witte rok die ze soms langzaam heen en weer laat wiegen. „Ik zag jou en ik dacht: bóém.” Adam (Bert Luppes) lijkt zich niet direct raad te weten met al haar aandacht. Ook hij is jong, ook hij heeft nog veel eerste keren te gaan. Heeft hij weleens een Limburgs meisje gekust, wil Geesje weten. Wanneer het antwoord „nee” is, besluit ze dat gebrek aan ervaring meteen te verhelpen: ze neemt zijn hoofd in haar handen en drukt haar lippen tegen de zijne, een beetje te hard, een beetje onwennig. Adam blijft even stil als ze hem weer loslaat. „Doe nog eens”, zegt hij dan. „Ik zat niet op te letten.”

Veel tijd om bij die ontgroening stil te staan is er niet. Geesje en Adam denderen samen voort naar de rest van al hun gedeelde eerste keren: seks, kinderen, huwelijksproblemen. Hulde! is een trip langs de hoogte- en dieptepunten van twee met elkaar verstrengelde levens; van de eerste onhandige zoen tot de nadagen in een verzorgingstehuis. Een liefdesverhaal van zeventig jaar vliegt in anderhalf uur voorbij.

Al is die liefde bij tijd en wijle ver te zoeken. De tekst van Peer Wittenbols zet Geesje en Adam neer als twee heel gewone mensen, inclusief alle imperfecties die daarbij komen kijken. Met het verstrijken van de jaren steken gevoelens als jaloezie en teleurstelling de kop op. Sommige verwijten neem je nooit meer weg: de verhuizing die de één liever wilde dan de ander, het buitenechtelijke avontuur met vergaande gevolgen. Er zijn genoeg momenten dat die ongenoegens de overhand krijgen. En dan volgt weer het moment dat mama en papa hun ruzies bijleggen in een sinterklaasgedicht, waarin ze al rijmend de kinderen beloven komend jaar wat liever te zijn voor elkaar.

Droogkomisch

Verbaal doet het echtpaar niet voor elkaar onder. Wittenbols schreef voor beiden scherpe reacties en venijnige grapjes, droogkomisch gespeeld door Crutzen en Luppes. Zij beelden veel uit met weinig, alsof ze hun eigen verhaal naspelen. Als Crutzen op het toneel een kussentje onder haar shirt schuift is ze zwanger, als Wittenbols een wollige opatrui aantrekt, is hij in één keer jaren ouder. De kostuums en soundtrack (van Grace Slick tot Stromae) voeren de kijker ook mee op een reis door de verschillende decennia.

Hulde! begint en eindigt met het zeventigjarige jubileum van het huwelijk van Geesje en Adam. Dat de twee het zo lang met elkaar uithouden mag een wonder heten, hoewel een gezamenlijk einde na al die gedeelde eerste keren ook steeds vanzelfsprekender begint te lijken. En aan het eind van de rit kijk je zelfs op de dieptepunten wat ontroerd terug. „Het is mooi als je ernaar verlangt en het is mooi als het voorbij is”, zegt Adam als hij en Geesje zich klaarmaken om voor de eerste keer het bed te delen. „En daartussen door rommelt iedereen maar wat.”

Een goede slagwerker heeft gevoel voor theater, blijkt op het TROMP Concours

admin
November 18, 2024
0

Bij percussie komt veel meer kijken dan alleen muzikaal talent. Op de Eindhovense slagwerkcompetitie TROMP scoor je vooral punten met performances die ook visueel interessant zijn, zo blijkt zondagmiddag.

Het tweejaarlijkse TROMP Percussion is een internationaal festival en concours waar slagwerk een ruime week in de spotlights staat, dit jaar voor het eerst onder artistieke leiding van Dominique Vleeshouwers. De Eindhovense binnenstad is het decor voor creatieve performances – zo is er een optreden voor haarkam en snaredrum in een kapsalon – en van een belangrijke percussiewedstrijd.

Achtentwintig jonge kandidaten komen vanuit Texas tot Taiwan naar het Muziekgebouw Eindhoven om daaraan deel te nemen; drie van hen plaatsen zich voor de finale op zondagmiddag. Op hun programma: een verplichte compositie met begeleiding, plus een solostuk naar eigen keuze.

Het verplichte werk is Box Office, speciaal voor deze editie gecomponeerd door Martin Fondse en David Dramm. Een wereldpremière dus, al kun je misschien beter zeggen: drie wereldpremières. De finalisten krijgen zoveel vrijheid in de partituur, dat het werk geen twee keer hetzelfde klinkt. Voor het publiek een leuk puzzeltje om de gedeelde motiefjes te herkennen in drie compleet verschillende uitvoeringen. Wel zo verfrissend, want met een finaleprogramma van in totaal zo’n vier uur is het best een lange zit.

Kartonnen dozen

De bezetting van Box Office bestaat uit percussie-instrumenten en kartonnen dozen. Hoe die eruitzien mag iedere kandidaat zelf bedenken, net als de volgorde van de verschillende onderdelen van het stuk. De finalisten worden begeleid op toetsen en elektrische gitaar door het duo Avenue Azure.

De Portugese finalist Miguel Traquina (derde prijs) gebruikt een functionele opstelling: een paar identieke, rechthoekige dozen staan als een soort aanrecht rond hem opgesteld. Dat je daarop kunt trommelen spreekt voor zich – in het midden, op de rand, aan de zijkanten – maar Traquina gebruikt ze bijvoorbeeld ook als klankkast voor een duimpiano, of om interessante geluidseffecten te produceren. Geluiden die je nog nooit uit een kartonnen doos hebt gehoord, zoals kikkerachtige kwaakjes, of een soort snaarachtig geploink zodra hij in zigzagbeweging over het oppervlak wrijft.

Tweede-prijswinnaar SeongYeon Kong (Zuid-Korea) neemt de titel van Box Office het letterlijkst en het meest beeldend. Als een zakenvrouw met werktas en koffie-to-go komt ze al bellend het podium op, en neemt plaats achter een kartonnen bureautje. De poten, het ladekastje, zelfs het pennenbakje – alles is van karton, en overal wordt op getrommeld. Heel vermakelijk hoe ze opgaat in haar rol als verveelde kantoorklerk. Ze krast ritmisch op een clipboard en zit verwoed te typen.

Theatraliteit valt bij zowel publiek als vakjury in de smaak: winnaar van de competitie is de in China geboren Yuan Xia, die met de beheersing van een vechtkunstenaar door zijn instrumentarium van bananendozen beweegt. Xia krijgt de lachers op zijn hand als hij, volledig ritmisch, een kartonnen plaat aan gort slaat, in de vorm van een smiley.

Zo zie je maar: een goed percussionist verstaat de kunst van het theater. Zuiver muzikaal gezien is de performance van Traquina het boeiendst: hij tovert het rijkste kleurpalet uit zijn karton – slechts goed voor een derde prijs.

Toch komen ook de liefhebbers van melodisch slagwerk zondag weinig te kort: bij de gastoptredens van oud-finalisten bewijst Gabriel Michaud waarom hij in 2022 terecht concourswinnaar werd. Een chaconne voor luit van Sylvius Leopold Weiss, maar dan gespeeld op marimba met een waanzinnig gevoel voor balans en dynamiek. Slagwerk kan ook klein en poëtisch zijn, zei artistiek leider Vleeshouwers ooit in deze krant – en zo is het maar net.

Vrouwelijke 17de-eeuwse kolonialist Maria van Aelst krijgt in toneelbewerking weinig verdieping

admin
November 18, 2024
0

Er is een meme die vaak opduikt in de context van Amerikaans imperialisme en oorlogszucht. Op de tekening zien we een man en een vrouw met een Arabische achtergrond, in een bergachtig gebied. In de lucht hangen drie vliegtuigen met de Amerikaanse vlag erop, die bommen boven het landschap loslaten. De man kijkt met een blik van verwondering naar boven en zegt: „They say the next ones will be sent by a woman!” De vrouw slaat haar ogen neer en antwoordt: „Really makes you feel like you’re part of history.”

Ik moest aan de satirische cartoon denken bij het zien van De mannen van Maria, de theaterbewerking van de gelijknamige roman van Anneloes Timmerije. De voorstelling is een initiatief van actrice Anna Drijver, die tevens de hoofdrol speelt, en werd aangekondigd met dezelfde heldhaftige publiciteitstekst als het boek: „Het waargebeurde verhaal van een vrouw die in een bikkelharde tijd zag wat haar mogelijkheden waren, haar eigen weg koos en deed wat geen enkele vrouw voor haar had gedaan.” Expres of per ongeluk word je als kijker zo op het verkeerde been gezet. Wat hoofdpersonage Maria van Aelst namelijk heeft ‘gedaan’ is, zo blijkt uit de voorstelling: in het begin van de zeventiende eeuw net zo’n gruwelijke kolonisator van het latere Indonesië worden als de mannen om haar heen.

**Anna Drijver** in de voorstelling ‘De mannen van Maria’.

Eenzijdig perspectief

Toneelschrijver Maxine Palit de Jongh traceert in haar bewerking hoe Van Aelst van slachtoffer van het patriarchale systeem zélf tot dader werd. Als meisje wordt ze naar ‘de Oost’ verscheept als ‘volksplanter’: ze wordt op een ‘meisjesmarkt’ geveild aan de hoogste bieder om Batavia met witte kinderen te kunnen bevolken. Als haar eerste echtgenoot overlijdt, zet ze via een zaakwaarnemer een eigen handel in sieraden op, en laat zich in haar huishouden ondersteunen door enkele tot slaaf gemaakte vrouwen. Haar gruwelijkste daden komen voort uit haar seksistische indoctrinatie: omdat haar is ingepeperd dat haar enige bestaansrecht als vrouw voortkomt uit haar rol als moeder, drijft haar kinderloosheid haar tot het ontvoeren van de dochter van een van haar dienstmeisjes.

Hoewel Palit de Jongh twee passages heeft toegevoegd waarin dieren aan het woord zijn, als metaforen voor het land dat de Nederlanders exploiteren, blijft het eenzijdige perspectief van Van Aelst dominant in de voorstelling. Haar gebrek aan introspectie levert voor een hedendaagse theatervoorstelling onoverkomelijke problemen op: ze is in haar slaafse hunkering naar weelde, huwelijk en moederschap een voorspelbaar product van haar opvoeding en omgeving en wordt nooit een interessant individu. De conventionele spelregie van Olivier Diepenhorst biedt ook geen verdieping: het spel van Drijver toont weinig tegenkleur ten opzichte van de emoties die al in de tekst besloten liggen en neigt in haar portrettering van de personages die Van Aelst tegenkomt naar karikatuur.

Vanwege het gebrek aan opvallende regiekeuzes blijft onduidelijk wat Drijver nu precies zo interessant vond aan dit verhaal, en waarom ze het naar het toneel wilde brengen. De spanning tussen proto-feminisme en kolonialisme is te zwak uitgewerkt om te beklijven, waardoor je als kijker lang voor het einde je aandacht verliest.

Recensie Beeldende kunst