Verkiezingsuitslag in kaarten

In elf van de twaalf provincies is de BoerBurgerBeweging (BBB) volgens de definitieve of voorlopige uitslagen de grootste partij. Utrecht lijkt de uitzondering, hier krijgt GroenLinks de meeste stemmen in de tussenstand, maar het verschil met nummer twee, de BBB, is klein. In Friesland en Drenthe kan er geen twijfel zijn over de winnaar. In alle gemeenten in deze provincies is BBB de grootse partij. In Flevoland is Urk de enige gemeente waar niet de BBB grootste is, maar de SGP. BBB is hier de tweede partij met 29% van de stemmen. In Zeeland valt op dat de combinatie PvdA/GroenLinks de tweede partij is, vóór de VVD en de SGP.

„Veel partijen mogen nu blij zijn als ze vier zetels in de Provinciale Staten hebben”, zegt politiek analist Joost Smits van de stichting Politieke Academie. „Collegevorming is door de versnippering bijna niet te doen. Het zou kunnen dat provincies kiezen voor een extraparlementair bestuur zoals in Limburg, met wisselende meerderheden. De versnippering in de provincies begon in de jaren negentig en is nog niet gestopt.”

Opkomst

De opkomst bij de Provinciale Statenverkiezingen is na het tellen van 94 procent van de stemmen 57,7 procent. Dit is iets hoger dan in 2019, toen 56,1 procent van de kiesgerechtigden een stem uitbracht. De opkomst is hoog in de BBB-gebieden in het noorden en oosten van Nederland. „Het lijkt erop dat veel niet-stemmers BBB-stemmers zijn geworden. Het stikstofdebat heeft mensen die niet in politiek geïnteresseerd waren, veranderd in actievoerders”, aldus Joost Smits.

De opkomst is het laagst in Hoorn, twee derde van de kiesgerechtigden bracht hier geen stem uit. De opkomst in Staphorst is traditioneel hoog, hier stemde 84,7 procent van de kiesgerechtigenden.

Eerste Kamer

De Provinciale Statenverkiezingen bepalen indirect de samenstelling van de Eerste Kamer. Op basis van de verkiezingsuitslag is een voorlopige prognose gemaakt. BBB behaalt in de prognose 16 zetels en is de grootste partij. Forum voor Democratie, de grote winnaar in 2019, houdt twee van de twaalf zetels over. PvdA en Groenlinks hebben samen 15 Eerste Kamerzetels.

BBB

Er is geen twijfel over de winnaar van deze Provinciale Statenverkiezingen. Een ruime meerderheid van de Nederlandse gemeenten en provincies kleurt BBB-groen op de verkiezingskaart. Bijna een op de vijf kiezers stemde BBB. De landelijke nummer twee, de VVD, volgt op afstand. In Tubbergen en Dinkelland behaalde BBB meer dan 50 procent van de stemmen. De partij is het kleinst in de steden Utrecht, Leiden en Haarlem.

„Doe slim en neem BBB en de kiezers mee in de coalitie,” zegt Joost Smits. „BBB is groot in de gebieden waar mensen teleurgesteld zijn in de landelijke politiek. Deze kiezers kun je niet negeren. De BoerBurgerBeweging moet nu laten zien dat de partij meer te bieden heeft dan alleen boegbeeld Caroline van der Plas. Zij heeft kiezers getrokken met een rustig en helder verhaal, met oog voor de mensen om wie het gaat. Het moet nu blijken of de enthoustiaste nieuwkomers die namens BBB in de Provinciale Staten komen, het volhouden als blijkt dat er compromissen gesloten moeten worden.”

CDA

Het CDA is deze verkiezingen bijna gehalveerd. Landelijk gezien stemde 6,7 procent van de kiezers CDA. Van de 85 gemeenten waar het CDA in 2019 nog de grootste was, is er nog één over. In de gemeente Beek in Limburg behaalde het CDA 16,5 procent van de stemmen. Ondanks een verlies van 9,1 procentpunt ten opzichte van de verkiezingen van 2019 blijft het CDA hier de BBB nipt voor. Alleen in de gemeenten Goes, Borsele en Hulst in Zeeland en in Peel en Maas en Beek in Limburg scoorde het CDA 15 procent of hoger. „Er zijn aanwijzingen dat de vroeger trouwe CDA-stemmer nu niet overal is komen opdagen. Wellicht hadden zij op (voormalig CDA-politicus, nu onafhankelijk Kamerlid Pieter) Omtzigt willen stemmen”, zegt Joost Smits.

VVD

De VVD is met 11 procent van de stemmen de tweede partij van Nederland, net als vier jaar geleden. In 2019 was het verschil tussen de VVD en de grootste partij toen, Forum voor Democratie, 0,5 procentpunt. Deze verkiezingen is BBB een stuk groter dan de VVD; het verschil is 8,7 procentpunt. De VVD heeft verloren, vooral in Drenthe en Gelderland. In Limburg is in een aantal gemeenten lichte groei voor de VVD te zien. In 40 gemeenten is de VVD nog de grootste partij: een halvering ten opzichte van 2019. Dat zijn traditionele VVD-bolwerken als Laren, Blaricum en Wassenaar. Ook in middelgrote steden in Noord-Brabant scoort de VVD goed.

PvdA/GroenLinks

Bij elkaar opgeteld zijn PvdA en GroenLinks de tweede partij van Nederland, maar in de provincies vormen zij afzonderlijke fracties. GroenLinks is landelijk de derde partij, met 8,8 procent van alle stemmen. De PvdA wordt de vierde partij, met 8 procent van de stemmen. „De PvdA doet weer mee”, volgens Smits. Pvda-leider „Attje Kuiken heeft een goede campagne gevoerd. De samenwerking tussen PvdA en GroenLinks loopt niet altijd vlekkeloos. Inhoudelijk kan de PvdA makkelijker met BBB samenwerken dan GroenLinks. Het is afwachten hoe dit in de provincies uitpakt.”

Andere partijen

Coalitiepartijen D66 en CU: verliezen ten opzichte van de vorige Provinciale Statenverkiezingen.

SGP: landelijk gezien is de SGP een van de kleinere partijen, maar de partij heeft een trouwe achterban en is de grootste partij in 14 gemeenten. In de voorlopige prognose behoudt de SGP één zetel in de Eerste Kamer, maar bij de verdeling van restzetels in mei kan dat nog veranderen.

JA21: nieuwkomer in de provincies JA21 haalt ruim 4 procent van de stemmen. De partij kan een brug tussen VVD en BBB vormen, zegt Smits.